Schaken heb ik altijd een leuke denksport gevonden. Kent u het boek ‘Oom Jan leert zijn neefje schaken’ van Max Euwe? Ik had echt een oom Jan waarmee ik wel eens schaakte. Maar het was mijn vader die het mij had geleerd. In mijn studententijd werd ik lid van Drienerlo, de studentenschaakclub van de TH Twente. Er was een interne competitie. Ook speelden we in een externe competitie tegen andere clubs. Ons eerste team schaakte op landelijk niveau. Ikzelf speelde in het tweede team van Drienerlo dat in de regionale competitie schaakte.

Behalve studenten waren er ook enkele hoogleraren en docenten lid van onze schaakvereniging. Dat was maar goed ook, want die beschikten over een auto. Dat was vooral handig was als we een uitwedstrijd moesten spelen. Het was elke keer weer afwachten of we bij uitwedstrijden twee spelers met een auto konden opstellen.

Op een dag moesten we met ons team tegen Winterswijk schaken. Winterswijk uit, altijd lastig. We hadden in ons team één student met een klein oud autootje waarin vier man pasten. Hij schaakte beroerd maar werd vanwege zijn auto altijd opgesteld. De overige spelers zaten bij een professor die bereid was gevonden om mee te doen in de auto (een team betond uit tien man). Voorin zaten de professor en een student; achterin op elkaar gepropt de andere vier studenten; de auto helde zwaar achterover en de autolampen verblindden elke tegenligger – we speelden ’s avonds. “Ja, ja, ik weet het” mopperde de professor de hele tijd als een tegenligger weer eens met zijn lampen knipperde om aan te geven dat hij verblind werd.

Bij aankomst in Winterswijk bleek dat we in een zaaltje van het plaatselijke dorpscafé moesten schaken. Er stond een lange tafel, waarachter wij zaten. Winterswijk zette ons letterlijk met de rug tegen de muur. Gelukkig hoefden we ons daar niet telkens achter vandaan te frummelen om bij de bar iets te bestellen. Regelmatig kwam het barmeisje namelijk langs om de bestellingen op te nemen. Het eerste rondje was koffie op kosten van de thuisvereniging, de overige consumpties waren voor eigen rekening.

Het barmeisje combineerde een knap uiterlijk met een diep decolleté. Als ze de drankjes kwam brengen, moest ze over de tafel bukken om ze aan te reiken. Dat leidde behoorlijk af. We verloren dan ook kansloos met 8-2. Op de terugweg – de autolampen beschenen weer de toppen van de bomen – werd vooral het barmeisje besproken. We verdachten Winterswijk er van dat zij hun geheime wapen was.

Dit is Mata Hari die deze week in het nieuws was omdat het deze week 100 jaar geleden was dat ze geëxecuteerd werd. Ik wil niet zeggen dat het barmeisje van Winterswijk er ook zo gekleed bij liep maar veel scheelde het niet.

De nederlaag tegen Winterwijk was niet de enige nederlaag dat seizoen. Aan het einde van de competitie stonden we er zo slecht voor dat we dreigden te degraderen. De laatste wedstrijd was de uitwedstrijd tegen Almelo 3. We moesten winnen om niet te verliezen. Nu had onze vereniging een geheim wapen in de persoon van Lodewijk Prins. Hij was in die tijd docent aan de TH Twente. Lodewijk Prins was een schaakgrootmeester. Hij had in 1948 het Hoogovens-toernooi gewonnen en was in 1965 nog Nederlands kampioen geworden. Hoewel Jan Hein Donner met wie hij voortdurend overhoop lag bij die gelegenheid zei dat Prins geen paard van een loper kon onderscheiden, kon hij – Prins was inmiddels gestopt met schaken – halverwege de jaren zeventig nog steeds zeer goed schaken. Hij was lid van onze vereniging maar speelde niet mee in de interne of externe competitie. Wel verzorgde hij één of twee keer per jaar een trainingsavond.

1965; Lodewijk Prins; zittende rechts achter de zwarte stukken is zojuist Nederlands kampioen schaken geworden. Foto Jac de Nijs; Anefo; Nationaal Archief.

Iemand van ons team trok de stoute schoenen aan en belde Lodewijk Prins op. Hij legde uit dat we op het punt van degraderen stonden en of hij heel, heel misschien bereid was om met Drienerlo 2 mee te schaken tegen Almelo 3. Tot onze grote verrassing zei hij ja. Op de avond van de wedstrijd zaten we met grote spanning in de zaal van Almelo op zijn komst te wachten. Lodewijk Prins zou op eigen gelegenheid komen. Om vijf voor acht ging de deur van de zaal van Almelo open en daar stapte hij binnen.

Het gebruikelijke geroezemoes in de zaal vlak voordat de partijen begonnen verstomde onmiddellijk. Verbaasd en ontzet keken de spelers van Almelo 3 naar Lodewijk Prins. Deed hij mee? Vol vertrouwen zetten wij ons achter het bord. Het eerste puntje was binnen. Dat viel tegen. Lodewijk Prins speelde remise. Maar de andere spelers van Almelo 3 waren zo afgeleid – ze gingen de hele tijd bij het bord van Prins kijken – dat we met 5,5 – 4,5 wonnen, waardoor niet wij maar Almelo 3 degradeerde. Lodewijk Prins was ons barmeisje.

Vorig weekend liepen wij de NS-wandeling van Zutphen naar Olst. In Deventer kwamen wij langs de plek waar vroeger het IJsselstadion lag. Het stadion bestaat niet meer. Het is nu een braakliggend terrein. De ijsbaan ligt tegenwoordig aan de andere kant van de stad. Maar in 1968 lag de ijsbaan er nog zo bij.

Foto: Collectie Spaarnestad; Nationaal Archief; fotograaf onbekend

Nostalgisch keek ik naar de plek. Ooit zag ik hier als kleine jongen – wij woonden vroeger op een paar kilometer afstand van het stadion –  hoe de Noor Fred Anton Maier er tijdens een schaatsinterland tussen Nederland en Noorwegen (dat soort wedstrijden had je toen nog) een wereldrecord op de 5000 meter reed. Hij reed een tijd van 7.26,2. Dat was toen ongelooflijk snel. Het huidige wereldrecord van Sven Kramer staat overigens op 6.03,32.

Ik heb ook nog andere herinneringen aan die dag. Daarover schreef ik in 2005 in de Volkskrant – in die tijd schreef ik voor die krant de wekelijkse rubriek ‘Het Nutteloze Kennisparadijs’ – onder de titel ‘Per Willy Guttormsen’ de volgende column – de foto’s, afkomstig uit het Nationaal Archief, stonden er toen niet bij; die heb ik er nu bij gezocht.

‘Per Willy Guttormsen’

‘Aan het eind van de jaren zestig van de vorige eeuw was het schaatsen ongekend populair in Nederland. Het waren de tijden van Ard en Keessie, van Peter Nottet, Jan Bols en Eddy Verheijen. Toen op 6 en 7 januari 1968 in Deventer een schaatsinterland tussen Nederland en Noorwegen werd gehouden, trok deze wedstrijd duizenden toeschouwers. Na afloop verzamelde de jeugd, waaronder schrijver dezes en een vriendje, zich bij het stadion om handtekeningen te bemachtigen. Nadat wij de handtekening van Kees Verkerk hadden gekregen, sloten we achteraan aan bij de rij voor Ard Schenk. Het was een lange rij. Hij was populair.

Op een gegeven moment was Ard Schenk nog de enige schaatser die handtekeningen aan het uitdelen was. De overige schaatsers waren klaar en zaten al in de bus. Wij stonden geduldig te wachten, maar net toen wij aan de beurt waren, hield hij er opeens mee op en liep naar de bus. Niet dat dat enige haast had – de chauffeur van de bus was nog in geen velden of wegen te zien.

Verbijsterd keken wij, de enige twee jongetjes in Deventer zonder de handtekening van Ard Schenk,  hoe hij in de bus ging zitten. Een jongeman die voor hem in de bus zat en het tafereel had gezien, draaide zich naar hem om. Hij wees naar ons en zei iets. Ard Schenk schudde van nee, zei wat en ging nors naar buiten zitten kijken. Daarop stapte de jongeman uit de bus en liep naar ons toe. Vriendelijk vroeg hij: “He is tired. Do you want my autograph instead?” Hoewel we geen idee hadden wie hij was, knikten we bedeesd en zeiden: “Yes sir”. Hij zette met zorg zijn naam in onze schriftjes, aaide ons over de bol en ging weer in de bus zitten.  We keken naar het blaadje. Met zwierige letters stond er geschreven: ‘Per Willy Guttormsen’.

7 januari 1968; Schaatsen Nederland tegen Noorwegen. Ard Schenk (links) in duel met Per Willy Guttormsen op de 500m. Fotograaf: Ron Kroon, Anefo; Nationaal Archief

Mijn vriendje kende de naam. “Da’s een Noorse stayer, die is heel goed op de tienduizend kilometer” zei hij. Vanaf die dag was Per Willy onze held.  Groot was dan ook ons verdriet toen hij een maandje later tijdens de Olympische Spelen van Grenoble op zowel de vijf als op de tien kilometer net buiten de medailles viel. Op beide afstanden werd hij vierde.

15 februari 1968; Olympische Winterspelen te Grenoble. Per Willy Guttormsen (Noorwegen) in actie op de 5000 meter. Fotograaf: Ron Kroon, Anefo; Nationaal Archief

Toch zou Per Willy dat seizoen geschiedenis schrijven. Tijdens de recordraces in Inzell in maart 1968 verbeterde hij met vier seconden het oude wereldrecord van Fred Anton Maier op de tien kilometer. Zijn tijd van 15 minuten en 16,1 seconden zou een klein jaar blijven staan. Toen verpulverde Kees Verkerk met zijn befaamde 15.03,6 het record.

Over het record van Per Willy wist de inmiddels overleden radio-  en televisiepresentator Henk Terlingen altijd een fraai verhaal te vertellen.

Henk Terlingen in 1973; Foto:  Hans Peters, Anefo; Nationaal Archief

Terlingen was door de televisie naar Inzell uitgezonden om verslag te doen van de wedstrijden. Hij had er niet veel zin in en vatte zijn taak niet al te serieus op. Op de avond voor de wedstrijd belandde hij in een plaatselijke bar en raakte daar in gesprek met een sympathieke Noor. Ze zakten samen door en toen de bar sloot, stond Terlingen niet al te vast meer op zijn benen. De volgende morgen versliep Terlingen zich grandioos en toen hij eindelijk met een kater in het stadion arriveerde, had Per Willy al zijn wereldrecord gereden. Bij de huldiging herkende Terlingen hem. Het was zijn drinkmaatje van de avond ervoor. Het zou het enige wereldrecord blijven dat Per Willy Guttormsen ooit reed.”

Afgelopen zaterdag vond in Londen in een ‘zinderend’ en uitverkocht Wembleystadion (90.000 toeschouwers) een gevecht plaats om de wereldtitel boksen in het zwaargewicht tussen een Engelsman en een Oekraïner. In de vijfde ronde sloeg de Engelsman tot groot enthousiasme van het publiek de Oekraïner naar het canvas. De Oekraïner stond echter weer op en sloeg een ronde later, ondanks dat hij inmiddels hevig uit zijn wenkbrauw bloedde, op zijn beurt de Engelsman neer. Dat deed niet alleen de Engelsman zeer maar ook het publiek. Gelukkig voor de toeschouwers stond ook de Engelsman weer op en een paar ronden later sloeg hij de Oekraïner weer neer, waarop de scheidsrechter even later ingreep en de Engelsman tot de winnaar van dit boksgevecht uitriep. De Engelse toeschouwers bejubelden luidkeels hun favoriet. Tot zover mijn verslag van een bokswedstrijd, gebaseerd op het uitgebreide verslag in de Volkskrant van vandaag, waarin de verslaggever het overigens allemaal wat kleurrijker dan ik beschreef. “Met een verwoestende vuistslag met rechts sloeg ‘dr. Steelhammer’ Joshua neer. […] Hij bewees over een sterke kin te beschikken en overleefde.”

Ikzelf heb niks met boksen. Ik vind er helemaal niks aan. Als je nou met alle geweld – een ongelukkige woordkeuze in dit verband; excuses – iemand hersens wilt pijnigen, ga dan schaken zou ik zeggen. Dat vind ik wel een leuke sport, ok denksport. Ook met sporten als judo – altijd dat gesjouw aan die niet goed vast zittende kleding – en worstelen heb ik helemaal niets.

Sterk doen, Anton Geesink is de winnaar bij een partijtje vrij worstelen; foto Nationaal Archief

Nou is dat laatste – dat van het worstelen – niet helemaal waar. Vroeger toen de kinderen nog klein waren, wilden zij vaak een partijtje worstelen doen. “Sterk Doen” noemden ze het. Ik moest dan languit op bed liggen, waarop de oudste dochter – “de grote ploffer”, zo noemde zij zich zelf; de jongste dochter was “de kleine ploffer” –  dan bovenop mijn buik ging zitten dan wel liggen, terwijl de jongste dochter hetzelfde deed bij mijn benen. Door mijn armen en benen vervolgens stevig vast te pakken, probeerden ze te voorkomen dat ik kon opstaan – dat is lastig als je geen gebruik kan maken van je armen en benen.  Ik had gewonnen als ik ondanks het verzet van de kinderen was opgestaan en de deur van de kamer had bereikt. Meestal eindigde het spel er in dat ik, na het nodige “geworstel” om op te kunnen staan, met aan elk been een hangend kind de deur bereikte.

Soms als de oudste dochter mijn armen niet meer kon vast houden, riep ze haar jongere zusje te hulp – “Kleine ploffer help mij”, waarop deze mijn benen losliet – dat maakte het alleen maar makkelijker voor mij – en met de aanvalskreet “Hier komt de kleine ploffer!” zich ook bovenop mij stortte.

Maar goed, de grote en kleine ploffer groeiden op, gingen naar de basisschool en mijn worstelcarrière – categorie ‘Sterk Doen’  – beëindigde ik ongeslagen. Maar zoals de Chinese filosoof Lao-Tse zou zeggen: “Wie anderen overwint is sterk; wie zichzelf overwint is machtig.”

Gisteren werd op het Plein in Den Haag  – inderdaad het ‘Plein’ van het Monopolyspel –  de negende partij om het wereldkampioenschap dammen gespeeld tussen de 18-jarige Jan Groenendijk en de 23-jarige Roel Boomstra. Hoewel ik zelf niks met dammen heb, besloot ik om er een kijkje te nemen. Op het plein stond een soort glazen huis waarin de twee dammers zaten.

De ene speler, degene die met wit speelde, droeg een wit pak, de andere een zwart. Bij een vorige partij, zo zag ik op een foto op internet, was dit precies andersom. Ik neem niet aan dat ze telkens van pak wisselen maar dat ze elk een eigen wit en zwart pak hebben. Vermoedelijk dragen ze deze pakken op  verzoek van de sponsoren van de match: het platenlabel Topnotch en uitzendbedrijf Young Capital.

In een poging om de damsport een nieuw en jonger imago te geven worden er door deze twee sponsoren allerlei activiteiten rondom deze damkamp georganiseerd. Zo waren de twee dammers in De Wereld Draait Door te zien en gaat rapper Ronnie Flex, die onder contract staat bij Topnotch, de scholen langs om het dammen te promoten.

“Dammen heeft geen tof imago. Beetje nerdy misschien, alsof het alleen voor de kinderen is die als laatste worden gekozen bij gym. Maar hoe lauw is het dan dat een van deze jonge gasten straks de wereldtitel pakt?” aldus Ronnie Flex in de Volkskrant,

Ook het spelen van een WK-partij in een glazen huis op het plein was ongetwijfeld bedoeld om publiciteit te generen. Als het de bedoeling was, om veel publiek naar het Plein  te lokken, dan moet ik echter zeggen dat dit mislukt is. Bij elkaar liepen er niet meer dan twintig man rond, inclusief de mensen van de sponsoren en de organisatie, waaronder Ton Sijbrands, de oud-wereldkampioen dammen, die op een demonstratiebord de partij voor de toeschouwers analyseerde. Veel publiek trok hij niet. Er stonden maar zo’n tien mensen naar hem te luisteren.

Ton Sijbrands aan het werk

Ik heb Ton Sijbrands wel eens eerder in levende lijve gezien. Dat was meer dan 50 jaar geleden. In 1965 woonden wij in Apeldoorn aan de Jachtlaan, niet zo ver van het roemruchte Hotel Nieland af. In 1965 werd daar het Nederlands Kampioenschap dammen gespeeld. Eén van de deelnemers was de toen 15-jarige Ton Sijbrands. In die tijd was een zo jonge deelnemer aan het Nederlands kampioenschap nog een sensatie. Mijn vader wou dat wel eens zien en nam mij mee.

Je kon in de zaal gewoon rondlopen. De deelnemers werden van het publiek gescheiden door middel van een touw. Ton Sijbrands speelde geloof ik tegen Piet Roozenburg, de wereldkampioen dammen van 1948 tot 1954. Later in de jaren zeventig heb ik nog eens een keer een handtekening van Piet Roozenburg gekregen. Dat was op een tentamenbriefje voor het vak Bedrijfseconomie, een vak dat hij doceerde aan de TH Twente waar ik toen studeerde. Meneer Roozenburg vond mijn kennis van de bedrijfseconomie een acht waard.

Keek mijn vader met bewondering naar de jonge Ton Sijbrands, ik was veel meer onder de indruk van een andere dammer, een zekere Jan Bom. Dat was een grote forse man met een groot hoofd en die ook nog eens Bom heette. Die combinatie maakte een diepe indruk op de kleine Martin.

1967; Ton Sijbrands speelt een simultaanpartij dammen te Amersfoort; Foto: Nationaal Archief;

Maar terug naar het heden, op een gegeven moment werd Sijbrands van het demonstratiebord weggeroepen. Hij moest even een potje spelen tegen twee jonge mensen uit de stal van de sponsor. Ik herkende uiteraard geen van tweeën en ik vroeg aan iemand van de organisatie wie dat waren. De ene was een jonge kapper die vooral bekend was als vlogger zei hij, de andere was een rapper.

Net zoals ik nog nooit van die vlogger had gehoord, had de vlogger blijkbaar nog nooit van Ton Sijbrands gehoord, althans dat concludeerde ik, toen ik zag hoe een meisje van de organisatie op haar mobiel hem de wikipedia-pagina over Ton Sijbrands liet zien en op las dat Ton Sijbrands een Nederlands dammer was die vele malen eerste op de wereldranglijst heeft gestaan en wereldkampioen dammen was geweest, een informatie die de vlogger even later letterlijk zo in zijn vlogcamera sprak.

De kapper en de rapper speelden samen tegen Ton Sijbrands, maar de rapper deed veruit de meeste en beste zetten. De vlogger was niet zo bekend met de regels, want hij vroeg “slaan is verplicht hè?” De rapper daarentegen kon  zo te zien wel redelijk goed dammen. Nu was het wel zo dat Ton Sijbrands niet voluit ging, want vlak voor de partij hoorde ik het meisje van de organisatie tegen hem zeggen. “Niet te snel hè Ton, want ze moeten het wel allemaal kunnen filmen en fotograferen”, waarop Ton bedachtzaam knikte.

De rapper en de vlogger voor het oog van de camera in actie tegen Ton Sijbrands.

Hoe de partij tussen de kapper, de vlogger en Ton Sijbrands afliep, weet ik niet, want ik moest plotseling weg. Ik zag namelijk dat in de verte de gemeente Den Haag bomen ging snoeien, uitgerekend op die plek waar ik mijn fiets had neergezet en die met een ketting  vast geklonken zat aan een boom, waarvan de takken op het punt stonden om gesnoeid te worden. Nadat ik mijn fiets had gered fietste ik naar huis. Thuisgekomen zag ik dat de partij tussen Groenendijk en Boomstra in remise was geëindigd.

‘ Avonds kwam de oudste dochter even langs. Ik vertelde haar dat ik ’s middags naar het WK Dammen was geweest. Ze wilde prompt een partijtje dammen. We hadden dat zeker vijftien jaar niet gedaan en ongelooflijk maar waar: mijn dochter won twee keer. Het kan haast niet anders zijn of mijn dochter is een enorm damtalent! “Hoe lauw is dat!” zou Ronnie Flex zeggen.

p.s. even een aanvulling: ik las net ergens in een twitterbericht dat Arjen Robben in zijn jonge jaren aanvoerder was van het schooldamteam in Bedum. En hij raakte er niet eens geblesseerd bij!