1. Waarom staan er jaartallen op huizen en in wat voor een vorm?

Het plaatsen van jaartallen op huizen is iets wat al lang geleden is ontstaan. De oude Grieken en Romeinen deden het al om belangrijke bouwwerken te dateren door op de gevel het bouwjaar te vermelden.

Het had daarnaast vaak een praktisch nut. De jaartallen worden veelal aangebracht in de vorm van ijzeren muurankers. Muurankers werden vroeger op huizen geplaatst om de gevel te beschermen tegen het zogeheten uitknikken. Het gewicht van de dakconstructie –  en ander gewicht dat op de buitenmuren rust – drukt langzaam maar zeker de gevel naar buiten. Maar door de gevels nu aan de voor- én achterzijde met de balken te verankeren die de vloeren van de verdiepingen ondersteunen, wordt dit uitknikken tegen gegaan. Zie hier een oud gebouw in Leiden met allemaal rechte zwarte muurankers.

Op het niveau van de begane grond zie je meestal geen muurankers. Dit omdat de muren op deze hoogte niet de neiging hebben uit te knikken, behalve wanneer er een kelder of souterrain aanwezig is. Zie je dus ook muurankers op de begane grond, dan wijst dat op de aanwezigheid van een kelder of souterrain bij een huis.

Muurankers kan je in allerlei vormen smeden, rechte stukken maar ook in de vorm van versierselen en in de vorm van cijfers. Door te kiezen voor cijfers kan je de muurankers ook gebruiken om het bouwjaar van een huis aan te geven. Twee voor de prijs van één! Vanaf zo’n beetje 1930 zijn muurankers veelal niet meer nodig en dienen deze alleen nog maar voor de sier.

Daarnaast zie je ook vaak jaartallen op huizen in de vorm van gevel- en gedenkstenen. Deze hebben geen praktisch nut, behalve het weergeven van het jaartal. Op een boerderij aan de Voorweg tussen Leidschendam en Zoetermeer zag ik trouwens een keer een heel bijzondere vorm van een ‘jaartalweergave’, niet met muurankers en ook niet in de vorm van een gevelsteen, maar in de vorm van een haakwerkje dat achter het raam van de voordeur was opgehangen.

Opmerkelijk detail: deze boerderij had in de jaren veertig van de vorige eeuw een bekende eigenaar.  De graficus M. C. Escher was een aantal jaar eigenaar van deze boerderij. De boerderij was afkomstig uit de nalatenschap van zijn moeder. Dus wellicht heeft hij het jaartal gebreid.

Bijzonder is ook deze jaartalweergave in Haarlem in de vorm van een gebrandschilderd glas.

2. Wat geeft het jaartal op een huis aan?

De jaartallen die je op huizen ziet, geven normaliter het jaar aan waarin het huis is gebouwd, maar dit is lang niet altijd het geval. Soms geeft het jaartal het jaar weer van de laatste grote verbouwing. Neem bijvoorbeeld dit huis in Rijswijk, ‘Treckvliet’ genaamd.

 

We zien tussen de twee deuren de volgende tekst staan:  ‘ANON1788’. Om de één of andere reden is het woordje ANNO anders  – lees fout – gespeld.

Het vermelde jaar 1788 is echter niet het jaar waarin het huis is gebouwd. Dat weten we dankzij een blauw bordje dat de gemeente Rijswijk op het huis heeft aangebracht.

‘Geestbrugkade 18, 19a en 19 ‘Treckvliet’: een herenhuis verbouwd in 1788. In 1623 bouwt de Rijswijkse timmerman Adriaen Cornelis Hes op deze locatie een  huis. […] In de jaren hierna wordt het bestaande pand vermoedelijk vernieuwd. De gevel dateert waarschijnlijk in zijn geheel uit 1788. […]

Het huis stamt dus oorspronkelijk uit 1623, maar het is in 1788 volledig en zeer ingrijpend verbouwd. Er is dat jaar als het ware een nieuw huis ontstaan. Bij die gelegenheid is het jaartal 1788 op het huis aangebracht.  In dit geval volg ik het jaartalbordje en neem ik het huis op als een huis “gebouwd” in 1788. Deze lijn heb ik ook aangehouden bij soortgelijke gevallen.

Zie hieronder een ander voorbeeld van een huis dat ingrijpend verbouwd is en een nieuw jaartal heeft gekregen. Alleen hebben ze in dit geval het oude jaartal laten staan. Op dit huis uit Haarlem zien we de oorspronkelijke gevelstenen uit 1635 plus een nieuwe gevelsteen aangebracht in 1888, vermoedelijk na een grote verbouwing. En als je kijkt hoe het huis er nu uitziet, dan zal er na 1888 nog wel een andere grote verbouwing zijn geweest, maar bij die verbouwing is geen nieuwe gevelsteen aangebracht.

Nog een voorbeeld van twee gevelstenen met verschillende jaartallen op één huis (ook dit huis staat in Haarlem). De bovenste gevelsteen laat het jaartal 1611 zien, de onderste 2008. Vermoedelijk zat in dit huis in de zeventiende eeuw een bakkerij.

Als we nu toch bezig zijn, nog een derde voorbeeld van een huis met twee verschillende jaartallen erop. Het betreft hier een huis in Den Haag met twee garages. Op de linkergarage (toen voor een koets?) staat het jaartal 1863, op de rechtergarage (nu voor een auto?) staat het jaartal 2003.

Soms wordt bij een grote renovatie van een belangrijk gebouw een  extra jaartal op het gebouw geplaatst, waarbij expliciet wordt aangegeven dat dit jaartal betrekking heeft op die verbouwing. Zie bijvoorbeeld de zijkant van het oude stadhuis in Delft.

Links van de luiken zien we ‘REPARATA’ staan; rechts een A: (dat staat voor Anno) en MDCCLX1. Blijkbaar is dit deel  van het stadshuis in 1761 gerestaureerd. Dat was overigens niet de eerste keer dat het stadshuis van Delft werd verbouwd. Het stadshuis stamt oorspronkelijk uit ±1200; omstreeks het jaar 1400 werd het voor het eerst grondig herbouwd. In 1618 brandt het helemaal af, waarna het in de periode 1618-1620 weer wordt opgebouwd. Ook daarna vinden in de loop van de tijd nog allerlei aanpassingen plaats, zoals die van 1761. Kortom, het stadshuis van Delft kent een hoop jaartallen verbonden aan de bouw.

Het komt ook voor dat er op een gebouw eerst helemaal geen jaartal staat, maar dat dit veel later alsnog is toegevoegd om de historie van het gebouw aan te geven. Neem deze jaartalaanduiding op een huis in Gouda. Vermoedelijk klopt het jaartal 1614 en is het huis inderdaad in dat jaar gebouwd, maar het lijkt me dat deze jaartalaanduiding pas vrij recent is aangebracht. Hij ziet er veel te nieuw uit voor iets dat al meer dan 400 jaar oud zou moeten zijn.

Soms bestaat een “verbouwing” er uit dat het huis op de ene plek compleet wordt afgebroken om vervolgens op een andere plek weer te worden opgebouwd. Neem bijvoorbeeld deze hofjes in Delft.

Op de huizen zijn twee gevelstenen aangebracht. Op de ene gevelsteen staat dat de oorspronkelijke huizen in 1575 zijn gebouwd.

Maar op de andere gevelsteen er pal naast lezen we: “We stonden eertijds op de Geer / ses in t getal, doch nu een meer / opnieuw herbouwd en hier gebracht / door de twee oudste van t geslacht.”. De huizen stonden eerst elders (ongeveer 500 meter verderop) en zijn in 1660 naar deze plek “verhuisd”. Ook is er in dat jaar een zevende huis aan het rijtje toegevoegd.

Oorspronkelijk stonden deze hofjeswoningen (bedoeld voor echtparen boven de 50 jaar die geen kinderen hadden) op de Korte Geer (een straat in Delft) maar vanwege de uitbreiding van het Armamentarium, een militaire opslagplaats, zijn ze in 1660 verplaatst naar deze locatie aan de Van der Mastenstraat. Dat hier ruimte was om de hofjes naar deze plaats midden in het centrum van Delft te verplaatsen, en dat er ook zelfs nog ruimte was om er een zevende hofje aan toe te voegen, kwam door de ‘Delftse Donderslag’, de ontploffing van het Delftse Kruithuis in 1654 die alle hier aanwezige oude huizen compleet wegvaagde.

Het compleet verhuizen van gebouwen en het elders weer opnieuw opbouwen zie je het vaakst gebeuren bij molens. Neem deze twee molens.

De molen links, oorspronkelijk gebouwd in 1621, stond eerst elders in Voorburg en verhuisde in 1989 naar deze plek in Voorburg. De molen rechts in Nootdorp stamt uit 1781, maar is volgens het bordje op de molen in 1855 helemaal uit Delft hierheen overgebracht.

In zijn algemeenheid geldt dat door verbouwingen en renovaties bijna alle oude huizen er veel nieuwer uitzien dan dat je zou verwachten op grond van het jaartal op de huizen. Haast alle gebouwen die u hier zult aantreffen, zullen in de loop van de tijd vermoedelijk minstens één keer maar waarschijnlijk veel vaker opgeknapt of compleet verbouwd zijn , waardoor ze vandaag de dag er veel nieuwer uitzien.

Kijk maar eens naar dit huis in Pijnacker. Volgens de muurankers stamt het uit 1675, maar de muurankers zijn vermoedelijk nog de enige originele onderdelen van het huis.

Of neem dit huis in Wassenaar.

Het zier er aan de buitenkant uit als een modern ogend huis.  Maar boven de voordeur valt te lezen dat het huis oorspronkelijk uit 1579 stamt en dat het 440 jaar later (in 2019) is gerenoveerd.

Ik vermoed dat de woning ook van binnen niet veel originele details uit 1579 meer zal bevatten.  Andersom, dat een nieuw huis er heel oud uit ziet, komt ook een enkele keer voor. In Delft zag ik bijvoorbeeld in het oude centrum dit huis.

Het ziet er uit als een oud huisje uit de Middeleeuwen, maar op de gevelsteen boven de openslaande deuren valt dit te lezen: “A.D. 1948. Het huisje dat hier stond van 1585 /  Was na de eeuwen niet meer krachtig / Nu vindt gij hier een huisje in de geest / zoals het vroeger is geweest.” 

Ik heb het huis als een huis uit 1948 gekarakteriseerd – het bouwjaar – en niet als een huis uit 1585, ook al ziet het er zo uit. (Omdat ik al een ander huis uit 1948 heb, is het overigens niet in het overzicht opgenomen.)

Huizen die u ook niet in de overzichten zult aantreffen zijn huizen met alleen maar een zogeheten ‘eerste-steen’ op het huis, waarop een jaartal staat. Neem bijvoorbeeld deze woning in het Friese Terherne.

Rechts naast de voordeur – wat mij doet vermoeden dat het niet de eerste gelegde steen van het huis is, anders zat hij wel helemaal onderop – is een ‘eerste steen’ te zien, waaruit blijkt dat het huis in 1847 is gebouwd.

“Op den 13 Maart 1847 heeft aan dit gebouw den Eersten steen gelegd Gerke Idzes Boetje.’

Maar omdat de ‘eerste-steen-gevelstenen’ vaak klein zijn, en niet goed leesbaar vanaf de straat zijn, neem ik geen huizen met ‘eerste-stenen’ op in de collectie. Neem ik dus geen huizen met te kleine eerste-steen-jaartallen op, dit geldt ook voor huizen met heel grote jaartalcijfers op het dak. Zie bijvoorbeeld deze boerderij die vlakbij Akmarijp (Eagmaryp zoals de Friezen zeggen) staat.

Ze schreeuwen hier letterlijk van de daken dat de boerderij uit 1868 stamt (in ieder geval het dak).  Maar heeft dat 1868 betrekking op alleen het (vernieuwen van het) dak of op het hele huis? Dus – ik moet streng zijn – ook dit soorten gebouwen hebben geen plekje in de collectie gekregen.

Dat geldt ook voor deze boerderij bij Barchem in de Achterhoek met het jaartal 1999 op het rieten dak. Vermoedelijk is dat 1999 niet het bouwjaar van deze boerderij. Gezien de twee verbonden ringen boven dat 1999 denk ik namelijk dat de eigenaar van de boerderij in dat jaar is getrouwd.

Het komt ook wel eens voor dat om een andere reden dan een verbouwing er meerdere jaartallen op een gebouw staan. Een voorbeeld hiervan is deze school in Den Haag met drie dakkapellen.

Linksboven staat onder de dakkapel het jaar 1902, in het midden 1904 en rechtsboven 1906. Waarschijnlijk is de bouw van deze school in fases uitgevoerd.

Soms staat er om een heel andere reden dan het weergeven van het bouwjaar een jaartal op een huis. Soms gebeurt het om aan te geven dat gedurende een aantal jaar een beroemd iemand in het huis heeft gewoond of heeft gewerkt. Neem het Spinozahuis in Den Haag. Op het huis is een gevelsteen te zien met jaartallen en een tekst er op.

Met grote letters staat op de gevelsteen: “Hier woonde Spinoza 1671 – 1677.”

Op het bordje naast de deur lezen we dat Spinoza hier zijn ‘Ethica’ voltooide en er ook is gestorven, en ook nog eens dat het huis in 1646 is gebouwd.

Dat door middel van een gevelsteen met een jaartal aangeven dat er vroeger iets belangrijks bij of in het huis is gebeurd, is al een eeuwenoud gebruik. Zie hier deze steen uit Dordrecht die in het oud-Hollands een inmiddels totaal vergeten gebeurtenis uit 1418 herdenkt.

Ook komt het vaak voor dat een gevelsteen wordt geplaatst om aangegeven dat een bekend persoon in het huis is geboren. Zie hier het geboortehuis van Rembrandt in Leiden. Hij heeft er zo te zien zelfs nog een zelfportret achtergelaten.

En als we het toch over schilders hebben, in Den Haag staat op een winkelpand vlakbij de Hofvijver dat Vincent van Gogh er in de toenmalige kunsthandel heeft gewerkt.

Ook wordt wel eens door middel van een gedenksteen herdacht dat iemand in het verleden in het huis heeft gewoond die er iets slims heeft bedacht, zoals in dit huis in Leiden. Blijkbaar heeft de geleerde Snellius, toen hij op deze plek in 1615 woonde, hier het concept van de achterwaartse insnijding ontwikkeld. Ik heb werkelijk geen flauw idee wat dat is, het klinkt naar moderne voetbaltactiek.

Het oorspronkelijk huis waarin Snellius zijn slimme ding heeft bedacht, is overigens  ergens in de loop van de tijd afgebroken, want het huis waaraan deze gedenksteen is bevestigd, stamt uit de achttiende eeuw. Toen was Snellius al meer dan 100 jaar dood.

Nog een bordje op een huis. In dit huis in Leiden hebben in de achttiende eeuw twee latere Amerikaanse presidenten gewoond dan wel geslapen, John Quincy Adams (toen een student in Leiden) woonde er en zijn vader John Adams (toen ambassadeur in Nederland) kwam er vaak logeren. Beiden werden later president van Amerika.

Ook bevestigt men vaak gedenkstenen met jaartallen op gebouwen om te herdenken dat er in het verleden een historische gebeurtenis bij het gebouw heeft plaatsgevonden, zoals deze gedenksteen op een schoolgebouw in Haarlem laat zien. Vanaf deze plaats zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog in augustus 1942 170 Joodse Haarlemmers gedeporteerd.

Een jaartal op een huis wil dus niet direct zeggen dat het huis in dat jaar is gebouwd.

Soms zien we op huizen ook gevelstenen met jaartallen staan die niet slaan op het bouwjaar van het huis, maar die betrekking hebben op het jaar dat er een bedrijf zijn intrek in nam of op het jaar dat het bedrijf is opgericht. Een voorbeeldje uit Den Haag van een drukkerij, opgericht in 1918.

‘ANNO DRUKKERIJ VOORTVAREN 1918’ staat er met koeienletters op het pand . Je zou daarom wellicht denken dat het huis uit 1918 afkomstig is, maar wie goed kijkt ziet boven het woord  ‘drukkerij’ een gevelsteen, waarop te lezen valt dat huis al in 1897 is gebouwd.

Het jaartal 1918 heeft alleen maar betrekking op het jaar dat de drukkerij zich hier vestigde.

Nog een voorbeeldje van een gevelsteen die aangeeft dat een bedrijf of een organisatie in een bepaald jaar zijn intrek in het huis nam. Deze gevelsteen staat op een huis in Dordrecht. Onder de afbeelding van een beer in een bootje  – vraag me niet waarom er een beer in het bootje zit – lezen we: “Hier begon in 1899 De Eerste Ned. Scheepsverband MY. haar arbeid.”

Soms zie je jaartallen op een huis staan die voor verwarring zorgen, althans bij mij. Zie bijvoorbeeld de jaartallen die staan op het ‘Sint Nicolaas Gasthuis’ in Den Haag.

Op het linkergedeelte van het pand staan de Romeinse cijfers MCCCLXXXV oftewel 1385, wow, dat is oud. Op het rechtergedeelte, dat er even oud uitziet, staat echter MDCCCCIV, dat wil zeggen1904. Eh, wat is het nou?

Het antwoord luidt: geen van beide jaartallen hebben met het bouwjaar van het jaar te maken. Het St Nicolaas Gasthuis is in 1385 opgericht door hertog Aelbrecht van Beijeren en was bedoeld voor de armenzorg in Den Haag. Het was gevestigd in een vandaag de dag niet meer bestaand pand aan de de Grote Halstraat in Den Haag. In 1904 verhuisde het Sint Nicolaas Gasthuis naar deze plek. Het ene jaartal (1305) heeft betrekking op het jaar dat het gasthuis is opgericht, het andere jaartal (1904) op het jaar dat het gasthuis in dit pand trok. Beide jaartallen hebben niets te maken met het bouwjaar van het huis. Het huis is ergens tussen 1625 en 1650 gebouwd.

Een wel heel bijzondere “gevelsteen” trof ik aan in Haarlem. Deze geeft aan dat hier sinds 1975 Korte Anna woont. Uiteraard heb ik er niks aan voor mijn verzameling, maar ik vind hem wel leuk.

Om de boel samen te vatten, bij een jaartal op een huis moet je goed opletten of het jaartal betrekking heeft op het bouwjaar van het huis of op iets anders.

Nog één aandachtspuntje voor wat dit betreft: heel soms staan er getallen op een huis die jaartallen lijken te zijn, maar die in werkelijkheid het huisnummer aangeven. Het komt echter niet vaak voor, want je hebt er hoge huisnummers voor nodig. Een voorbeeld uit de wijk Wateringen bij Den Haag:

Deze huizen in Wateringen zijn beslist geen huizen die zijn gebouwd in respectievelijk in 1562 en in 1564.

Op lang niet elke gevelsteen staat overigens een jaartal. Heel vaak staat op de gevelsteen namelijk een naam die de (toenmalige) eigenaren aan hun huis hebben gegeven. Zie hieronder bijvoorbeeld de gevelsteen van Huize ‘Nooit Volmaakt’, gelegen tussen Leidschendam en Voorschoten. Voor mijn onderzoek heb ik hier niets aan. Een gevelsteen zonder jaartal is niet volmaakt.

Even tussendoor een tip: als u denkt dat u met een gevelsteen met daarop de tekst ‘Nooit gedacht’ iets origineels voor uw huis hebt bedacht, dat is niet zo. Neem dat maar van mij, expert huizen bekijken, aan. Hoe vaak ik die naam wel niet heb gezien.

Wel origineel vond ik de naam ‘Huize Houtworm’ die ik op een huis in Boskoop zag staan, maar of dat nou een handige naam is om op je huis te hebben in het geval dat je het huis wilt verkopen? Ik weet het niet.

Soms inspireren de buren elkaar met hun naam voor het huis, zoals deze vier huizen in Den Haag laten zien met de namen ‘lente’, ‘zomer’, ‘herfst’ en ‘winter’.

Enfin, al die namen, ’t is altijd wat.

Behalve gevelstenen met jaartallen en namen kan je op gebouwen ook een keur van gevelstenen met beroepen, dieren, heiligen, rare mannetjes en nog veel meer soorten afbeeldingen aantreffen. Zie hier een kleine collectie van dit soort gevelstenen in Deventer.

Ook leuk is deze zingende minstreel in Utrecht. Het raam staat weliswaar open maar de jonkvrouw is nergens te zien.

Soms zie je moderne gevelstenen zoals deze die ik in Haarlem op een ‘jaren-vijftig-huis’ zag. Er staat een modern  @-tekentje op de gevelsteen Ik vermoed dan ook dat deze gevelsteen pas later op het huis is aangebracht en niet ten tijde van de bouw.

Was dit een nieuwe gevelsteen, de gevelsteen links met twee vechtende zwanen op het huis hieronder, Logement Swaenenvecht, in Oud-Zuilen, is wel oud. Het huis stamt uit 1678. (Zwanen zijn overigens populair om op huizen te zetten. Je ziet ze op meerdere plaatsen.) Ik laat deze foto echter zien niet vanwege de gevelsteen met de vechtende zwamen maar vanweg het horloge op het andere huis.

Dat geeft weliswaar de tijd aan, maar het gaat mij om de datum, specifiek om het jaar, dus aan een horloge heb ik niks. Dus als u iets met de tijd op een gevel wilt doen, graag een jaartal dan.

Soms zie je een gevelsteen met daarop zowel een afbeelding als een jaartal. Neem dit huis: Huize Swaensteyn – ha, daar hebben we weer zwanen – in Voorburg. Er staat zowel een afbeelding van een zwaan op, maar ook een jaartal. Daar kan ik iets mee!

En nog een voorbeeldje (uit Leiden), ook met een zwaan en een jaartal (1593). Deze huizen komen dus wel in aanmerking voor de collectie.

Dat geldt dan weer niet voor onderstaand huis in Haarlem. Er staat op de gevelsteen weliswaar zowel een afbeelding als een jaartal (2002), maar dat het huis in 2002 is gebouwd, daar geloof ik echt niks van. Het huis is beslist veel ouder dan 2002. Dat de gevelsteen van 2002 is, dat geloof ik daarentegen dan weer wel.

Soms zie je ook allerlei voorwerpen (zonder jaartal overigens) bevestigd aan een huis, zoals deze paraplu in Dordrecht.

En ook boven op huizen kan je van alles aantreffen zoals een Atlasfiguur in Utrecht en een hert in Amsterdam laten zien.

Of neem deze theepot boven op een parkeergarage in Utrecht. Wellicht vergeten door een heel grote bouwvakker?

De twee meest opmerkelijke voorwerpen die aan een huis waren bevestigd trof ik aan in Wateringen en Stompwijk. Ik ben wel nieuwsgierig of deze kranen zo bedoeld zijn of dat het een foutje is veroorzaakt door het verkeerd doorgeven van de afmetingen bij het bestellen van een buitenkraan (meters in plaats van centimeters). Enfin, ook deze huizen hebben geen jaartal, dus zijn ze niet opgenomen in mijn collectie van huizen met jaartallen er op.

 

3. Hoe worden de cijfers van de jaartallen op de huizen weergegeven?

De jaartallen worden, een paar uitzonderingen daargelaten, altijd weergegeven met Arabische of Romeinse cijfers. Persoonlijk hou ik niet zo van Romeinse cijfers. Je moet altijd gaan rekenen om het jaartal te weten te komen. Hierbij geldt M = 1000; D = 500; C = 100; L =50; X= 10; V= 5 en I=1. Daarbij gelden ook nog een aantal regels.

• De waarden van de losse symbolen worden bij elkaar opgeteld, behalve als een symbool met een lagere waarde direct vóór een symbool met een hogere waarde staat. In dat laatste geval wordt de lagere waarde ervan afgetrokken. Neem XC; de lagere waarde X staat voor de C en moet dus van de C worden afgetrokken: XC = 100 – 10 = 90; Nog een voorbeeld: IV = 5 -1 = 4.
• De duizendtallen, de honderdtallen, de tientallen en de overige eenheden worden van groot naar klein achter elkaar gezet. Indien aanwezig in een getal, dus eerst de M, dan de D, dan de C enzovoorts. Wel kan bij de volgorderegel de voorgaande regel worden toegepast. 1964 is dus MCMLXIV.
• Het zelfde symbool wordt hooguit drie keer achter elkaar gebruikt. Dus 9 is niet VIIII maar IX.
• De ‘halve’ symbolen D, L en V komen maar maximaal één keer in een getal voor. Dus 10 is niet VV maar X.
• De symbolen D, L en V worden niet gebruikt als aftrekfactor in een getal. Dus 45 is niet VL maar XLV; 950 is niet LM maar 950 = CML.
• Van een symbool wordt hooguit één symbool afgetrokken, niet twee symbolen of meer, dus 80 is niet XXC maar 80= LXXX.
• Men trekt alleen een symbool af van een symbool waarvan de waarde maximaal vijf of tien keer zo hoog is. Dus 49 is niet IL maar 49 = XLIX (40+9)

Nu de praktijk, als eerst een simpel voorbeeldje van het gebruik van Romeinse cijfers, eentje uit de tijd van de oude Romeinen zelf, zie hier een poort in het Colosseum in Rome die toegang geeft tot vak Lll.

“Waar zitten we? In vak LII, dat is vak 52. Oh kijk, ik zie het daar al staan”.

Dat was  vrij simpel. Hier een wat ingewikkelder voorbeeld: een gevelsteen met het jaartal 1732 in Romeinse cijfers op een huis in Den Haag.

Enig rekenwerk leert dat het huis uit M+D+C+C+X+X+X+1+1 = 1000 + 500 +100 +100 +10 +10 +10 +1+1 =1732 stamt. Een heel rekenwerk dus.

Het kan echter nog een graadje erger. Meestal wordt bij de Romeinse cijfers voor het getal 1000 het Romeinse cijfer ‘M’ en voor 500 de ‘D’ gebruikt, maar af en toe zie je ook de andere veel minder gebruikte Romeinse notatie voor 1000 en 500 voorbij komen: CIƆ = M = 1000; en IƆ = D = 500. Zie bijvoorbeeld dit opgeknapte landhuis in Zoetermeer dat na het nodige gepuzzel oorspronkelijk uit 1677 blijkt te stammen: CIƆ + IƆ +C +L + X + X + V + I +I = 1000+500+100+50+10+10+5+1+1 = 1677.

Overigens is dit huis een voorbeeld van een oud huis dat weer helemaal is opgeknapt is. Zie hieronder het huis op een foto van Gerard Dukker van het Rijksdienst van Cultureel Erfgoed uit februari 1974. Het ziet er niet best uit.

Maar het is helemaal opgeknapt e nu ziet het huis er zo uit.

Voor wat betreft de Romeinse cijfers, de Romeinen kenden net zoals andere oude volkeren niet het cijfer 0. Dat symbool zult u dus nooit in een Romeins getal aantreffen en dus ook niet als een Romeins cijfer op een huis. Probeert een verkoper u onderstaande klok als een originele oude Romeinse klok te verkopen, weet dan dat hij probeert u op te lichten.

Enfin, al dat gereken met Romeinse cijfers, geef mij maar gewoon een jaartal in Arabische cijfers zoals bij dit huis in Schiermonnikoog.

Gewoon simpel 1949. Je ziet het in één keer.

Tot slot van dit onderdeel nog even dit, heel soms wordt “een Romeins jaartal” op een huis niet als een getal weergegeven maar in de vorm van een jaargedicht, ook wel chronogram genaamd, met daarin de Romeinse cijfers “verstopt”. Daarbij wordt ook nog eens gebruikt gemaakt van de letters U, W en Y.  De letter U moet je hierbij zien als een Romeinse V. De letter W geldt als een dubbele V en Y als een dubbele I. Alle ‘Romeinse cijfers’ die in één of meer versregels van het jaargedicht voorkomen – en die in het gedicht worden uitgelicht –  moeten dan bij elkaar worden opgeteld.

Een voorbeeld van zo’n jaargedicht dat staat op het stadhuis van Leiden.  Het gaat over het beleg van Leiden in 1574. (Gaat het jaartalvers over een bepaalde gebeurtenis, dan geeft het getal het jaartal aan waarin die gebeurtenis heeft plaatsgevonden.) In de tekst van het gedicht zit het jaartal 1574 verborgen. (‘Zo veel letters zo veel dagen‘, aldus het bord ) Zie hier het bord op het stadhuis met het chronogram.

Het gaat om de oranje letters in de tekst:

• “NAE  ZWARTE  HUNGER-NOOT
• GEBRACHT  HAD TOT DE DOOT
• BINA  EST  ZES-DVIZENT  MENSCHEN:
• ALS’T GOD  DEN  HEER  VERDROOT
• GAF HI  UNS  WEDER  BROOT
• ZO VEEL  WI  CUNSTEN  WENSCHEN”

Oftewel de hongersnood en de bevrijding  vond plaats in (de oranje cijfers opgeteld en de W en U vertaald naar Romeinse cijfers): V + V + V + C + I + V + I + M + C + L + V + I + V+ V + V + V + L + V + V + I + C + V + V + V + C = 1574.

Kijk, zo ben je wel even bezig om een jaartal te achterhalen.

Nog een modern voorbeeldje van een chronogram afkomstig uit de Wikipedia: een gedenkbord  dat in 1995 is bevestigd aan het  Enkhuizer Almanak Museum. Op het bord staat het jaar 1995  ‘verstopt’, zijnde het jaar waarin toen werd gevierd dat 400 jaar eerder de allereerste Enkhuizer Almanak verscheen.

4. Wat voor een soort “huizen” zijn in de verzameling ‘Hollandse huizen met een jaartal’ opgenomen?

Aanvankelijk was ik plan om alleen woonhuizen met een jaartal er op in de verzameling op te nemen, maar al snel realiseerde ik mij dat het hierdoor lastig zou worden om veel oude woonhuizen uit de zeventiende en achttiende eeuw te vinden met een jaartal er op. Heel veel woonhuizen uit die tijd bestaan namelijk niet meer. Voor mijn onderzoek naar het Tweede Straatje van Vermeer – zie elders op deze site – heb ik bijvoorbeeld een keer uitgebreid gekeken naar alle woonhuizen in de Vlamingstraat in Delft uit de tijd van Vermeer. Van de 77 huizen die die in 1667 in de Vlamingstraat stonden, staat er vandaag de dag nog slechts één overeind. Alle andere huizen uit de straat zijn in de loop van de tijd afgebroken en vervangen door nieuwere huizen.

Vlamingstraat 77, het enige oorspronkelijke huis uit de zeventiende eeuw dat nog in de Vlamingstraat in Delft staat. Het heeft geen jaartal op de gevel, dus is het niet in de verzameling opgenomen.

Om te voorkomen dat ik te weinig oude huizen uit de 17e en 18e eeuw zou kunnen vinden, besloot ik om het begrip ‘huis’ uit te breiden tot ‘gebouw’ om wat meer oude “huizen” te kunnen vinden met een jaartal er op. Historische (overheids-)gebouwen worden namelijk veel minder vaak afgebroken dan gewone huizen. In plaats daarvan worden ze vaker gerestaureerd. Daarom treft u in het overzicht ook stads- en gemeentehuizen, scholen, boerderijen, stadspoorten, weeshuizen, hofjes, fabrieken, vuurtorens, watertorens, gemalen en molens aan. Mits – en dat is wel een essentiële voorwaarde – er moet wel een duidelijk zichtbaar een jaartal op deze gebouwen staan. Ook hanteer ik een zekere ondergrens bij de definitie van een gebouw: het moet wel een ‘gebouw’ zijn. Zo is deze waterpomp in Wassenaar, ondanks dat er een jaartal op staat (1866), niet in de collectie opgenomen.

Ook deze brug ‘Anno 2000’ in Terherne heeft daarom de collectie niet gehaald, niet echt een gebouw.

En dat geldt ook voor dit fietstunneltje uit 1982 onder het spoor bij Leidschendam.

Het zelfde geldt voor dit molentje bij Leidschendam uit 1987. Het voldoet niet aan de voorwaarden. Het moet natuurlijk wel een echte molen zijn.

Ook deze wateronderdoorgang uit 1938 bij Voorschoten moet het met een bescheiden rol in het overzicht doen – eigenlijk met helemaal geen rol. Het heeft overigens wel een mooi gesmede jaaraanduiding.

Volkomen overbodig om te zeggen dat deze stoeptegel in Rotterdam met het jaartal 2018 er op het uiteraard ook niet heeft gehaald.

5. Hoe verloopt de speurtocht tot nu toe?

In het begin was het vooral hapsnap werk. Toeval was het belangrijkste element van de speurtocht, al ontwikkelde ik al een snel wel een gevoel bij welke huizen de kans groter is dat er een jaartal op het huis staat dan bij anderen. Zo staan er bijvoorbeeld weinig  jaartallen op huizen na 1950. De periode 1950 -heden is dan ook een  lastige periode. Er wordt wel veel gebouwd maar men zet nauwelijks nog jaartallen op de huizen. Ook gebouwen uit de periode 1801-1850 zie je niet zoveel.

Drie keer een huis uit 2012 met een jaartal er op. Van links naar rechts: Stompwijk, Voorburg en Leidschendam.

Voor wat betreft het type huizen geldt dat de kans veel groter is om jaartallen te vinden op grote huizen van mensen met veel vermogen dan op de huizen van mensen met weinig geld. Neem deze twee groepen  vrouwen in Amsterdam die in de negentiende eeuw in het zelfde jaar zijn gefotografeerd voor hun huizen.

De eerste groep woont in grachtenpanden, grote huizen met soms jaartallen er op. De andere groep woon in armoedige kleine arbeidshuizen haast altijd zonder jaartal. Daardoor zijn de grotere huizen met jaartallen van ‘de rijkere dames’ oververtegenwoordigd in de verzameling. Simpelweg omdat er gewoon meer van zijn. Heel af en toe kwam ik een arbeidshuisje tegen met een jaartal er op en die huizen heb ik dan altijd direct opgenomen, ook al ging dat wel eens ten koste van een mooi herenhuis uit het zelfde jaar die ik elders al had gefotografeerd. Dit heb ik gedaan om een zo’n compleet mogelijk beeld te geven van de verscheidenheid van het soort huizen en de ontwikkeling in de tijd daarvan.

Voor wat betreft het vinden van een huis met een jaartal er op geldt dat ik inmiddels een zekere vaardigheid heb ontwikkeld om jaartallen op huizen te spotten. Maar soms vergis ik mij, vooral als het een jaartal in Romeinse cijfers betreft. Zo fietste ik een keer voorbij dit huis in Zoetermeer.

In een flits zag ik op het huis een gevelsteen met daarop in ieder geval een M, een C, een I en een L er op staan. Ha, een Romeins jaartal! Ik stopte en keerde om, maar toen ik er voor stond, zag ik pas dat er geen Romeins getal op de gevelsteen stond maar een een naam met veel “Romeinse cijfers”: ‘Machtilda’.

Ook bij dit gebouw in Den Haag ging ik bijna de mist in.

M = 1000; D = 500; C = 100 maar wat is H nou voor een Romeins getal? Dat cijfer kende ik niet. Om het hoekje van het gebouw zag ik echter dat het hier niet om een jaartal ging maar om een afkorting. MDCH staat voor MediDental Centrum Haaglanden .

6. Waar trof ik tot nu toe vooral de huizen met jaartallen aan?

Ik ben zoals gezegd begonnen op Schiermonnikoog met het fotograferen van de huizen met een jaartal. “Wat doe je nou?” zei mijn vrouw toen ik dat voor het eerst deed.  Ik legde haar mijn nutteloze plan uit, waarop mijn vrouw mijn hoofdschuddend toe keek. Thuis gekomen heb ik vervolgens in de weken daarna af en toe wat fietstochten in de directe omgeving van Den Haag gemaakt en gekeken of ik onderweg huizen met een jaartal er op zag. Het was gewoon fietsend om me heen kijkend of ik iets zag. Soms was mijn vrouw mee, soms niet. De allereerste keer dat ze mee ging, riep ik opeens keihard “Stop!”.  Ik zag een huis met een jaartal. Mijn vrouw schrok zich wezenloos. Ze dacht dat er iets ernstigs aan de hand was. Ik kreeg, toen ze hoorde dat ik alleen maar een huis met een jaartal zag, reuze op mijn kop van haar en mag sindsdien nooit meer onverwachts heel hard “Stop!” roepen als ik een huis met een jaartal zie.

Mijn vrouw fietst bij deze ‘speurtochten’ af en toe mee. Een leuk fietstochtje is immers nooit weg. Zo hebben we inmiddels fietstochten van 30 km tot 50 km gemaakt naar onder andere Voorschoten, Leiden, Oegstgeest, Katwijk, Noordwijk, Zoeterwoude, Delft en zelfs naar Rotterdam, Delfshaven en Schiedam. Allemaal bedoeld om jaartallen te spotten (‘normale’ mensen spotten vogels e.d.). Zie hier zo’n rondje langs Voorschoten, Oegstgeest, Noordwijk, Katwijk, Wassenaar en Leidschendam.

Ook heb ik af en toe alleen, zonder mijn vrouw, gefietst, onder andere door Den Haag, Scheveningen en Wassenaar. Die laatste fietstocht was niet bepaald een succes te noemen. Zie hier de door mij afgelegde kris-kras route van mijn fietstocht door Wassenaar. Dat had wellicht wel wat efficiënter gekund. Misschien had ik het moeten voorbereiden.

Bij elkaar heb ik die dag zo’n dertig kilometer door het wat rijkere gedeelte van Wassenaar gefietst en wat leverde deze fietstocht mij op? Welgeteld één huis met een jaartal. Wel zag ik er heel veel huizen met namen er op. (Wie noemt zijn huis nou ‘Solo Mio’?) Maar jaartallen? Nee hoor. Het lijkt wel of de mensen in Wassenaar bewust geen jaartal op hun huis hebben staan, wellicht bang dat de buren zullen zeggen: “Zo, wat woon jij in een oud huis.” (Bij een andere gelegenheid trof ik in een ander deel van Wassenaar gelukkig nog wel wat huizen met een jaartal er op aan.)

Veel succesvollers waren de fietstochten door de oude stadsgedeelten van Delft en Leiden, waar je nog heel veel huizen met een jaartal er op hebt. Ook in het centrum van Den Haag, Voorburg en in Scheveningen zijn er de nodige huizen met een jaartal te vinden.

Na een tijdje heb ik mijn ‘onderzoeksgebied’ vergroot. In augustus 2023 fietsten mijn vrouw en ik de LF4, dat is de lange-afstands-fietsroute van Den Haag naar Enschede (en dan met de trein weer terug). Je kan de route uiteraard ook in omgekeerde richting fietsen, maar zo hadden we de wind mee en ik ben een veel betere wind-mee-fietser dan een wind-tegen-fietser. (Mijn vrouw noemde dat weekje fietsen overigens vakantie. Het zal wel.) Zie hier de door ons afgelegde route:

Onderweg zag ik af en toe een huis met een jaartal er op en uiteraard  heb ik die als een echte onderzoeker gefotografeerd, wat mij een aantal wat gebouwen met een jaartal er op uit andere regio’s dan de onze opleverde.

Daarnaast heb ik, al of niet vergezeld van mijn lieftallige onderzoeksassistent (om misverstanden te voorkomen, dat is mijn vrouw), ook per trein enkele steden bezocht zoals Gouda, Haarlem, Amsterdam, Utrecht en Dordrecht – zo zie je nog eens wat van Nederland. Ook deze bezoeken leverden de nodige huizen op. Dat zelfde gold voor een bezoek aan de Friese steden Harlingen, Franeker en Leeuwarden. Deze oude steden bleken nog veel huizen uit de zestiende en zeventiende eeuw te bezitten.

7. “Dubbele” jaartallen

Al snel deed zich een “probleem” voor: dubbele jaartallen. Daarmee bedoel ik dat ik huizen tegen kwam met jaartallen er op die ik al eerder had gezien en gefotografeerd. Zo zijn huizen die bij elkaar in de buurt staan vaak in dezelfde tijd gebouwd. Zo heb je in het centrum van Den Haag veel huizen uit de periode 1890 – 1910. Dan zie je al snel huizen met hetzelfde jaartal erop. Daar heb ik niks aan, want het is de bedoeling om van elk jaar maar één huis op te nemen. Zie hier bijvoorbeeld vijf verschillende gebouwen uit Den Haag (2x,) Leiden, Stompwijk en Leidschendam, allemaal uit 1885.

De keuze is reuze. In dit geval heb ik het huisje bij de sluizen van Leidschendam (rechtsonder) als ‘vertegenwoordiger’ voor 1885 in de verzameling opgenomen. Dit omdat ik dit gebouw het interessants vond. Uiteraard is het een subjectieve keuze.

Nog een voorbeeld van ‘dubbele jaartallen’ met vier verschillende soorten gebouwen, allemaal uit 1882.

Linksboven de Passage in Den Haag, daarnaast een gemaal in Stompwijk, linksonder een pastoriewoning in Voorburg, rechtsonder een herenhuis in Scheveningen, allen uit 1882. Gekozen heb ik in dit geval voor de pastoriewoning in Voorburg vanwege het beeld in het huis.

Soms kwam ik totaal verschillende types gebouwen tegen met het zelfde jaartal. Zie hier een huis in Den Haag (waar nu een coffeeshop in zit) en een boerderij in Essen, een gehucht bij Haren in Groningen. Ze zijn allebei in 1683 gebouwd. De combinatie ‘huis uit 1683’ met een coffeeshop is natuurlijk leuk, maar ik heb toch maar voor de boerderij uit Essen gekozen, dit om wat meer variatie in het type huis en plaats te krijgen.

Nog een voorbeeldje van verschillende typen gebouwen met hetzelfde bouwjaar. Deze vier zijn allemaal uit 1896. Linksboven ziet u een bakkerij in Haarzuilens, daarnaast een winkel in Scheveningen; rechts een klassiek herenhuis in Den Haag en linksonder een oude smederij in Zweeloo, Ik heb in dit geval voor de smederij gekozen. Zo’n soort gebouw had ik nog niet en ook had ik nog geen gebouw uit die plaats.

Nog een laatste voorbeeldje van deze keuzestress, in dit geval moest ik kiezen tussen klein en groot. Linksonder ziet u een eenvoudig arbeidershuisje in Nootdorp uit 1931 (het is een nota bene een dubbelhuis, het gaat zelfs maar om de helft van het huis; het deel met de zonnepanelen op het dak is bewoond; het linkerdeel staat leeg); rechtsonder is een grote boerderij met schuren in de buurt van Barchem,  eveneens uit 1931, te zien. In dit geval heb ik voor het kleine arbeidershuisje gekozen en niet voor de grote boerderij.

Bij de keuzes die ik moest maken als ik huizen aantrof met hetzelfde jaartal heb ik rekening gehouden met mijn ‘wens’ om  niet alleen voldoende variëteit te krijgen in het type gebouwen – dus niet alleen herenhuizen, maar ook met mijn ‘wens’ om een zekere spreiding van de gebouwen over Nederland te krijgen.

Het aantal “dubbele huizen” nam in de loop van de tijd steeds vaker toe, waardoor het steeds lastiger werd om “nieuwe huizen” voor mijn collectie te vinden. Toen ontdekte ik dat er in de Wikipedia talloze pagina’s bestaan met daarop overzichten met rijksmonumenten in een bepaalde gemeente.  Soms werd daarbij een specifiek jaartal genoemd, soms niet. Zie hier een voorbeeld van een deel van de ‘Lijst van rijksmonumenten in Maasluis.’

Als er in de lijst sprake is van een specifiek bouwjaar van een Rijksmonument, bijvoorbeeld 1625, dan wilde dat overigens nog niet zeggen dat er muurankers of een gevelsteen met dat jaartal op het huis zaten. Het bouwjaar kan ook afkomstig zijn van historische archiefbronnen en hoe interessant of mooi zo’n huis ook is, het past dan niet in mijn verzameling, want er moet wel een jaartal op het huis te zien zijn. Maar soms kon je op de bijbehorende foto’s van de huizen een jaartal zien en als ik dat jaartal nog niet had, noteerde ik het adres en als ik, al of niet toevallig, in de buurt was, dan liep ik even langs het adres om een foto van het huis met het jaartal te maken.

Dat maakt de speurtoch wel wat eenvoudiger, maar dan moet je echter niet ter plekke bij zo’n huis dit onderstaande aantreffen, zoals mij een keer in Amsterdam overkwam. Had ik weer. Ergens op het huis zat een jaartal wat ik nog niet had.

Daarnaast kan het ook gebeuren dat huizen met een jaartal die in mijn adressenlijstje staan op het punt staan om te worden afgebroken. Toen ik op Google zocht of er een huis in de buurt was met het jaartal 1742 er op – dat jaartal ontbrak nog – kreeg ik als zoekresultaat ‘Nieuwerkerk – Hoge Kerkstraat 13’. Een blik op Google Maps leerde mij dat Nieuwerkerk op Schouwen-Duiveland ligt, niet direct in de buurt voor mij, en ik maakte dan ook geen plannen om die kant op te gaan. Ik noteerde het adres echter wel en voor de zekerheid keek ik ook even op Google Streetview om te zien of er inderdaad wel 1742 op het huis stond. Dat was het geval, maar ik vrees met grote vreze dat mocht ik nog een keer in de buurt komen, dat het huis dan niet meer bestaat.Die 1 dreigt er nu al af te vallen.

Wat mij bij het zoeken ook helpt, is de database met de ouderdom van liefst 10 miljoen huizen in Nederland, die op de site van Parallel – zie hiervoor het ‘woord vooraf‘ – staat. Weliswaar laat deze site niet zien of er een jaartal op het huis staat en geeft het alleen het bouwjaar van de huizen aan, maar door de gegevens van deze site te combineren met foto’s van dezelfde huizen die in Google Streetview te zien zijn,  kan ik soms zien of het om een huis gaat met een jaartal er op wat ik nog niet heb. Dan noteer ik het adres voor een eventueel toekomstig bezoek. U ziet, ik heb mij als onderzoeker behoorlijk ontwikkeld: van iemand die maar wat willekeurig rondfietst tot iemand die “databases aan elkaar koppelt.”

8. Hoe ging het fotograferen?

Nou niet zo professioneel kan ik wel zeggen. Alle gebouwen heb ik gefotografeerd met mijn mobieltje. Dat is een simpel toestel van een paar jaar oud. Het zijn dus zeker niet de allerbeste foto’s maar daar gaat het bij dit project niet om. (Bij één foto zag ik thuis dat de camera scherp had gesteld op het hek voor het huis en niet op het huis zelf, maar vooruit de foto toch maar opgenomen in afwachting van een foto van een ander huis uit het zelfde jaar.) Ook ziet u soms een huis wat scheef staat. Een enkele keer komt dit omdat het huis daadwerkelijk scheef staat, maar dat geldt lang niet voor elk scheef huis op de foto’s. Soms was het mijn schuld dat het huis op de foto scheef staat.

Soms gaat er ook wel eens wat mis doordat ik af en toe gedwongen ben om tegen de zon in te fotograferen. Of doordat er net iemand voorbij fietst. Of doordat die twee dingen tegelijk gebeuren, zoals op deze foto van een huis uit 1648 in Koudekerke aan den Rijn te zien valt.

Op zich vind ik deze foto met de dame op de fiets gevangen in zonnestralen wel mooi, maar voor de duidelijkheid heb ik in het overzicht van de huizen toch maar een andere foto geplaatst, waarop het huis wat beter te zien is. Overigens vind ik de aanwezigheid van mensen op de foto’s niet storend, Bovendien is het bij sommige toeristische gebouwen of bij huizen op drukke plaatsen het vaak haast niet mogelijk om een foto van het huis te maken zonder dat er mensen op staan. En sterker nog, ze voegen soms ook nog wel wat toe aan de foto an sich. Neem bijvoorbeeld deze twee wachtende taxichauffeurs en hun auto’s voor een overheidsgebouw  in Haarlem,

Enfin, let u maar niet te veel op de kwaliteit van de foto’s noch op de compositie. Ik doe mijn best. Zie hier uw fotograaf in actie op het platteland in de buurt van Vorden in Gelderland.

En hier heeft uw fotograaf zich in het zeer natte gras bij Leidschendam begeven om een molen uit 1672 te fotograferen. Uw fotograaf is dat donkere stipje in het weiland.

En zie hier uw fotograaf bezig in de randstad, in dit geval in Delfshaven bij Rotterdam.

Uw fotograaf en zijn lieftallige assistente (nogmaals dat is mijn vrouw) zijn hierboven te zien inde weerspiegeling in het onderste raam van het huis. En als we het toch over weerspiegelingen hebben: Schiedam; beneden in de ramen rechtsonder van dit huis uit 1770 kunt u ook uw verslaggever en zijn vrouw zien.

En vooruit hieronder nog een weerspiegelingsfoto van de inmiddels wat ongeduldig wachtende steun en toeverlaat. Deze keer is ze weerspiegeld te zien in een raam in een huis uit 1560 in Gouda. Ik had al een foto van een ander huis uit 1560 en het is zonde om dit huis ook niet ergens te laten zien. Daarom krijgt u deze foto voorgeschoteld. (1560 is het oudste jaar dat ik “dubbel” heb.)

Bij typisch toeristische gebouwen zoals stadspoorten, molens en vuurtorens kan je op je gemak fotograferen, maar bij particuliere huizen met een jaartal er op doe je dit toch niet zo snel. Dat voelt een beetje ongemakkelijk. Daar neem ik lang niet altijd uitgebreid de tijd om een foto te nemen. Oké, voor dit wetenschappelijk onderzoek moet ik wel een foto maken, maar het is toch een beetje ‘raar’ en gênant om een particulier huis te fotograferen. “Waarom fotografeert u mijn huis?” “Nou, omdat er een jaartal op staat.” Ga dat maar eens uitleggen.

Voordat ik een particulier huis met een jaartal er op fotografeer, kijk ik daarom altijd eerst even of ik niet iemand in het huis zie, die naar buiten staat te kijken, zoals bij dit huis in Harlingen.

Of dat er iemand in de tuin staat. Stel je staat bij een huis, je kijkt om je heen, je wilt een foto nemen en opeens zie je dit gezin in de tuin staan, die met zijn allen naar je staan te kijken om te zien wat je aan het doen bent.

Dan sta je toch niet op je gemak een foto van hun huis te maken. In dit geval hoefde ik dat gelukkig niet te doen, omdat op hun huis geen jaartal staat. Als ik iemand in het huis of in de tuin zag staan of lopen, dan liet ik het huis in zo’n geval maar meestal aan mij voorbij gaan.

Enfin, na een tijdje bedacht ik een trucje. Als er omstanders op straat liepen, terwijl ik wilde fotograferen, deed ik net alsof ik een selfie maakte. Ik hield mijn mobieltje op enige  afstand van mijn gezicht en trok vervolgens een grijnzend gezicht alsof ik een selfie maakte. In werkelijkheid nam ik een foto de andere kant op van het huis met het jaartal. Ik deed dit in de hoop dat een toevallige passant, die mij zo bezig zou zien, niet zou denken: “Is die man een voorverkenning voor een inbraak aan het doen. Laat ik de politie maar even bellen“, maar dat hij in plaats daarvan zou denken: “Daar heb je weer zo’n idioot die een selfie maakt”.  Deze aanpak werkt natuurlijk alleen maar als je toestel niet daadwerkelijk op de selfiestand zet, want anders krijg je foto’s zoals deze in plaats van een foto van een huis.

Tot slot van deze inleiding, soms zag ik prachtige huizen die ik zo in mijn verzameling had willen opnemen, maar ja er stond geen jaartal op. Ook al gaf een archiefbron soms exact aan in welk jaar het huis was gebouwd, het voldeed niet aan mijn voorwaarde dat het jaartal op het huis zichtbaar moet zijn. Neem deze vier huizen in Delft, schattige oude huisjes maar helaas, geen jaartal er op.

Of neem deze twee vergelijkbare winkelpanden in Den Haag, vermoedelijk ergens gebouwd tussen 1890 en 1910, maar ja, ook hier staan er geen jaartallen op.

Of neem dit modern pand in Utrecht. Ook al geen jaartal.

Soms geven de huizen in de buurt wel een idee hoe oud een huis zonder jaartal is. Neem deze twee soortgelijke huizen in Haarlem. Op het linkerhuis staat geen jaartal, op het rechterhuis (dat in dezelfde buurt staat) wel: 1603. Het linkerhuis zal dus vermoedelijk ook rond die tijd zijn gebouwd, maar ja, in welk jaar?

Op de meeste huizen in Nederland staan geen jaartallen. Dat vind ik jammer, zeker voor mijn onderzoek. Soms snap ik dat wel. Dat er bijvoorbeeld op dit smalle huis in Harlingen geen muurankers met een jaartal zijn aangebracht, daar kan ik inkomen.

En dat op dit huis in Utrecht eveneens geen jaartal in de vorm van muurankers staat, ook daar heb ik begrip voor.

Maar op grote huizen, zoals ‘Het Witte Huis’ in Rotterdam uit 1897, nota bene de eerste ‘wolkenkrabber’ van Europa, daar was toch wel plaats geweest voor een jaartal?

Soms gaven mijn bronnen (meestal een wikipedia-pagina met rijksmonumenten in een bepaalde plaats) aan dat er ergens een huis met een jaartal op een bepaald adres moest zijn, maar kon ik het huis niet vinden.

Enfin, tot zover deze inleiding. Voor teruggaan naar het ‘een woord vooraf‘ klik hier. Wilt u verder gaan naar de gebouwen uit ‘de periode voor 1543′ klik hier.