11. Cai Lun; ca. 50 na Chr. – 121; geldt als de uitvinder van het papier.

Voor degenen die op kantoor werken of hebben gewerkt, herkent u de volgende situatie? U heeft op uw desktop of laptop een mooi overzicht van iets gemaakt wat u voor een vergadering die over vijf minuten begint alleen nog even hoeft uit te printen. U geeft een printopdracht, loopt naar de gemeenschappelijke printer in het printerhok en ziet daar dat de printer is vastgelopen. Niet met uw printje maar met dat van iemand voor u. En degene van wie dat printje is, die is in geen velden of wegen te zien.

8 cai prinmter

foto Thiemo Schuff

Het gevolg is dat u degene bent die nu in grote haast moet proberen dat vastgelopen printje uit te printer te peuteren. Terwijl de klok door tikt, krijgt u vieze inkthanden. Als u eindelijk alles uit de printer heeft gekregen, doet hij het nog steeds niet. Ergens zit er nog een klein stukje papier vast. Om de hoek roept je baas waar je blijft.

Weet u wiens schuld dit is? Het is de schuld van de Chinese eunuch Cai Lun. Hij is hier verantwoordelijk voor. Hij geldt namelijk als degene die het papier heeft uitgevonden. Zonder papier geen vastgelopen printer. Nu kunt u wel boos op hem worden en gaan mopperen, maar heb medelijden met hem, want heeft u het woordje eunuch wel gezien? Ook voor kantoormensen aan het hof van de oude Chinese keizers was het niet altijd een pretje.

Wie is Cai Lun?

Cai Lun, soms wordt zijn naam ook wel als Ts’ai Lun gespeld, is omstreeks het jaar 50 geboren in Guiyang (het huidige Leiyang, een stad in het zuidoosten van China).

8 cai lun afbeelding

Volgens een Chinees boek uit de achttiende eeuw zou Cai Lun er zo hebben uitgezien. Gaat u er maar van uit dat dit geen goed lijkend portret van hem is.

Hij zou van arme afkomst zijn geweest. Veel meer weten we niet over zijn jeugd. In het jaar 75 zien we zijn naam opduiken aan het hof van keizer Han Zhangdi. Hij krijgt er een mooie betrekking als jonge ambtenaar in de hofhouding. Daar staat wel een klein nadeel tegenover – “Elk voordeel heeft zijn nadeel” zou Johan Cruijff zeggen. Het nadeel van deze functie is een castratie. Met een mes worden van de toekomstige eunuchen aan het keizerlijk hof de balzak en (aan het Chinese keizerrijk ook verplicht) de penis afgesneden.

De reden voor castratie is dat de keizer er zeker van wil zijn dat hij, en niet één van de mannen die werkzaam is in zijn hofhouding en harem, de vader is van zijn kinderen. Daarnaast kunnen deze dienaren geen kinderen krijgen, zodat de keizer niet bang hoeft te zijn dat zijn personeel het belang van hun nageslacht boven dat van hem zullen stellen.

8 cai lun eunuchs

1903: Cixi, 1835 – 1908; keizerin-regentes van China tijdens de Qing-dynastie, op een draagstoel omringd door eunuchen. Ze kijken niet echt vrolijk. (Foto: Smithsonian Institution, Washington, D.C.)

De reden dat de veelal arme mensen hun kinderen naar het hof sturen en hen castratie laten ondergaan, is dat ze hierin een manier zien om aan de economische armoede te ontsnappen. Daarnaast geeft een functie aan het hof sociaal prestige.

Aanvankelijk werkt Cai Lun als ambtenaar bij de keizerlijke rechtbank, waar hij verantwoordelijk is voor de inkoop en productie van “kantoormaterialen” voor de rechtbank. Hij maakt snel carrière, wordt het hoofd van de afdeling en geeft later leiding aan de hele rechtbank. Hij krijgt de titel ‘Zhong Shi’. Slechts een twaalftal mensen aan het Keizerlijk hof heeft een dergelijke titel, wat wel aangeeft dat Cai Lun een belangrijke personage aan het hof is.

Eén van de redenen dat hij deze titel krijgt, komt door zijn rol die hij in 82 speelt in de machtsstrijd tussen de keizerin Dou, de vrouw van de keizer, en een concubine genaamd Song. Keizerin Dou heeft zelf geen kinderen. Song baart de keizer als eerste van de concubines aan het hof een zoon. Uiteindelijk zal de keizer bij diverse vrouwen in totaal elf kinderen krijgen. Het kind van de keizer en Song wordt benoemd tot de toekomstige opvolger van de keizer. De keizerin en Song zijn vijanden. Als een andere concubine, een zekere Liang, de keizer ook een zoon baart, ziet Dou haar kans schoon. Ze adopteert dit kind als haar eigen kind en nadat Song tijdens een periode van ziekte kruiden gebruikt om beter te worden, beschuldigt Dou haar van hekserij. Song wordt gearresteerd en Cai Lun krijgt de opdracht haar te ondervragen. Tijdens dit proces plegen Song en een zuster van haar (ook zij was een concubine aan het hof) door het innemen van gif zelfmoord. Het door Dou geadopteerde kind wordt hierna benoemd tot de nieuwe kroonprins. In 88 zal hij na de dood van zijn vader onder de naam ‘He’ de nieuwe keizer worden.

Dit verhaal zal echter nog een staartje krijgen. Na het overlijden van He in 105, en het ontbreken van mannelijke opvolgers, wordt  in 106 namelijk Han Andi, een kleinzoon van Song – weet u nog, die concubine die zelfmoord pleegde – de nieuwe keizer. Hij bezit via zijn vader keizerlijk bloed. (Zijn grootvader is keizer Han Zhangdi, zijn grootmoeder is Song en zijn vader de jongen die heel eventjes de kroonprins was). Omdat Han Andi op dat moment nog maar tien jaar oud is, regeert aanvankelijk de keizerin-weduwe als regentes. Nadat zij in 121 overlijdt, en Han Andi zelf plaats neemt op de troon, besluit hij om iedereen die zijn familie in het verleden “in de weg heeft gezeten” in de gevangenis te gooien.

Ook de inmiddels 71 jaar oude Cai Lun is één van degenen die zich bij de gevangenis moet melden. Cai Lun laat het echter niet zo ver komen. Hij neemt eerst een bad, trekt daarna zijn mooiste zijden kleren aan en neemt dan – om de schande van een gevangenschap te voorkomen – gif in. Exit Cai Lun.

8 cai lun afbeelding 2

Cai Lun in zijden kleding op een Chinese postzegel uit 1962. Hij lijkt hier zo weg gelopen te zijn uit een Kuifje-boek.

Tot zover een voetnoot in de wereldgeschiedenis en we zouden Cai Lun al lang zijn vergeten, ware het niet dat hij geldt als de uitvinder van het papier. Dat zou hij in het jaar 105 hebben uitgevonden. De mens schrijft al eeuwenlang, maar pas vanaf 105 ook op papier. Zo tekenen de holbewoners op de wanden van hun grotten, schrijven anderen later hun verhandelingen in kleitabletten en gebruiken de Egyptenaren papyrus, gemaakt van riet om op te schrijven. Naast papyrus wordt er ook op perkament (gemaakt van huiden) en op zijde geschreven.

8 cai jun perkamentDe avonturen van de Griekse held Hercules, inclusief illustraties, beschreven op een stuk papyrus.

Al deze materialen hebben bezwaren. Papyrus is ribbelig, zwaar en scheurt snel, perkament is lastig om te maken en zijde is kostbaar. Er zijn nog andere materialen waarop kan worden geschreven, maar ook die hebben allemaal hun nadeel. Cai Lun vindt in het jaar 105 echter een nieuw materiaal uit om op te schrijven dat nauwelijks nadelen heeft: het papier.

Naar verluidt is hij op het idee van papier gekomen door te kijken naar de wijze waarop wespen de wanden van hun nest bouwen. Wespen mengen vezels van planten met speeksel tot een brij dat ze vervolgens laten drogen. Cai Lun komt nu met het idee om boombast van bomen en planten zoals dat van de papiermoerbij (een plant die veelvuldig in Azië voor komt) te mengen met resten van bamboeriet, zijdeafval, hennep en water en dit dan fijn te stampen totdat het een grote brij is. Vervolgens verdeelt hij de brei in dunne lagen en laat deze lagen opdrogen. Aldus verkrijgt hij papier. Het is een niet al te moeilijk proces dat een goedkoop en goed product oplevert. Het papier is uit gevonden.

Zie hieronder een grafische weergave van het Chinese productieproces van het maken van papier uit de tijd van de Ming-dynastie. De afbeeldingen zijn vermoedelijk gemaakt in de vijftiende of zestiende eeuw en zijn afkomstig van de Chinese Wikipedia (de huidige uiteraard, in de zestiende eeuw bestond er nog geen Wikipedia.)

8 cai jun papier 1 8 cai jun papier 2

Stap 1: De verschillende soorten grondstof worden verzameld en gemengd met water. Stap 2: De vezels worden gekookt totdat er een grote brij ontstaat.

8 cai jun papier 3 8 cai jun papier 4

Stap 3: De brij wordt met behulp van een zeef in laagjes verdeeld. Stap 4: Het water wordt er uitgeperst.

8 cai jun papier 5 8 cai hun papier

Stap 5: Het papier wordt in de zon gelegd zodat het kan drogen. En voilà, het papier is klaar om beschreven te worden. Rechts papier 100 keer vergroot; Duidelijk te zien zijn de restanten van de vezels. Bron: MUSE – Science Museum of Trento

De keizer is zeer in zijn nopjes met de uitvinding. Papier is zo op een gemakkelijke manier te maken, en daarnaast – doordat de dure zijde niet meer als schrijfmateriaal hoeft te worden gebruikt – bespaart het ook nog eens flink veel geld. Cai Lun wordt ruiterlijk beloond door de keizer en hij wordt een vermogend man.

De vraag kan echter gesteld worden of Cai Lun daadwerkelijk de man is die het papier heeft uitgevonden. Het zou ook heel goed kunnen zijn dat een ondergeschikte het proces heeft bedacht, maar dat Cai Lun als hoofdverantwoordelijk voor de inkoop en productie de ontdekking op zijn naam krijgt. We weten het niet. In ieder geval geldt Cai Lun vandaag de dag als de uitvinder van papier.

De kunst van het maken van papier verspreidt zich aanvankelijk niet snel over de wereld. Dat komt mede omdat de Chinezen het productieproces en de grondstoffen geheim houden. In het (huidige) Vietnam duikt het voor het eerst op in de derde eeuw, in Korea in de vierde eeuw, in Japan in de vijfde eeuw en in India in de zevende eeuw. Pas als de Arabieren in 751 de Chinezen verslaan tijdens de slag om Talas – een veldslag tussen het Kalifaat van de Abbasiden en de Chinese legers van de Tang-dynastie; hierdoor wordt de opmars van de Chinezen naar het westen gestopt – komt de kennis van het maken van papier ook in de Arabische wereld terecht. Volgens de verhalen nemen de Arabieren tijdens deze slag een drietal Chinese papiermakers gevangen die daarna de Arabieren de kunst van het papier maken bij brengen.

Papier heeft een grote rol gespeeld in de verspreiding van wetenschappelijke kennis. Zo kunnen boeken en andere schrijfsels veel gemakkelijker en goedkoper dan eerst gereproduceerd worden. De uitvinding van het papier wordt dan ook gerekend tot de tien belangrijkste uitvindingen van de mens. Tot slot, in 851 bezoekt een Arabisch handelaar China, waar hij tot zijn verbazing ziet dat aan het hof papier ook massaal wordt gebruikt om de billen schoon te geven. De Chinezen kunnen we daarom ook betitelen als de uitvinders van het wc-papier. Trouwens ook als de uitvinders van de papieren zakdoekjes (tweede eeuw na Christus) en het papieren geld (zevende eeuw na Christus).

Naar het volgende verhaal uit deze serie.

Naar het vorige verhaal uit deze serie

 

My WordPress Blog