34. Ada Lovelace; 1815 – 1852; ‘s werelds eerste computerprogrammeur

Je kan een nog zo mooie computer bouwen zonder instructies – de software – doet zo’n apparaat helemaal niets. Degene die als eerste een specifiek softwareprogramma voor een computer schrijft, is de Engelse Ada Lovelace, dochter van de bekende Engelse dichter Lord Byron. In 1843 verschijnt een publicatie van haar hand waarin zij een instructie beschrijft waarmee de ‘Analytical Engine” van Charles Babbage (de eerste computer ter wereld) Bernoulli-getallen – dat is een bepaalde reeks wiskundige getallen – kan uitrekenen. Ondanks dat de machine van Babbage, waarop dit programma moet draaien, niet werkt, wordt Ada Lovelace gezien als ‘s werelds eerste computerprogrammeur.

Wie is Ada Lovelace?

ada-lovelace

Ada Lovelace op 20-jarige leeftijd; schilderij van Margaret Sarah Carpenter uit 1836

In het in 1816 geschreven derde deel van het gedicht ‘Childe Harold’s Pilgrimage’ van de beroemde Engelse dichter Lord Byron – hij leefde van 1788 tot 1824 – komen de volgende regels voor:

“Is thy face like thy mother’s, my fair child! / ADA! sole daughter of my house and heart? / When last I saw thy young blue eyes they smiled, / And then we parted,  – not as now we part, / But with a hope.“

De ‘ADA!’ in dit gedicht van Lord Byron is zijn op 10 december 1815 geboren dochter Augusta Ada. Het kind komt voort uit het kortstondige huwelijk van Lord Byron met Anna (Lady Byron) Milbanke.

byrons

Anna (Lady Byron) Milbanke en Lord Byron

Dat Lord Byron niet weet of Ada op haar moeder lijkt, komt omdat Lady Byron hem al vijf weken na de geboorte van Ada verlaat. Ze vindt Lord Byron bij nader inzien “gek, slecht en gevaarlijk om te kennen“. Daar kan hij het mee doen. Nu heeft zij ook wel enige reden tot klagen. Byron bedriegt haar regelmatig – onder meer met zijn halfzuster – en jaagt ook nog eens haar geld er doorheen. Ze vertrekt en neemt haar dochter mee. Hoewel hij volgens de toenmalige Engelse wetgeving het voogdijschap kan opeisen – mannen krijgen in die tijd automatisch het voogdijschap als zij daarom vragen – ziet hij daarvan af.

Drie maanden later vertrekt hij – het is eigenlijk een vlucht voor zijn schuldeisers – uit Engeland naar het vaste land van Europa om vervolgens nooit meer naar Engeland terug te keren. Acht jaar later overlijdt hij in Griekenland op 36-jarige leeftijd zonder zijn dochter ooit nog gezien te hebben. Hij doet daar overigens ook geen moeite voor. Wel informeert hij af en toe per brief naar haar en zijn zuster stuurt hem een medaillon met daarin haar portret.

ada-lovewlace

Portret van Ada op vierjarige leeftijd, afbeelding terug gevonden in een medaillon dat de zuster van Lord Byron in 1820 naar hem had opgestuurd.

Lady Byron probeert Ada zo veel mogelijk weg te houden van de romantische denkbeelden en het wilde leven van haar vader (“Die man is zo verguld van zichzelf en loopt zo met zijn hoofd in de wolken dat zijn voeten niet eens de grond raken”). Als Ada als kind, net zo als zijzelf, geïnteresseerd raakt in de wiskunde moedigt haar moeder dit dan ook van harte aan. Alles liever dan de poëzie waar Lord Byron zo druk mee in de weer is.

Ada is als kind vaak ziek – iets wat ze gemeen heeft met Charles Babbage. Als ze dertien jaar oud is, krijgt ze de mazelen. Ze raakt deels verlamd en krijgt ernstige problemen met lopen. Het duurt maanden voordat ze hiervan herstelt. Liggende op bed staart ze vaak door het raam naar buiten en kijkt dan naar de rondvliegende vogels. Ze raakt geïnteresseerd in het vliegen van de beesten. Ze gaat uitgebreid hun vliegbewegingen bestuderen en maakt notities waarin ze beschrijft wat de voor- en nadelen zijn van allerlei materialen (veren, papier of hout) om vleugels te maken. Ook schetst ze een serieus ontwerp voor een zweefvliegtuig en oppert ze de mogelijkheid van een door stoom aangedreven vliegmachine. Tijdens deze ziekteperiode komen er de hele tijd diverse door haar moeder ingehuurde leraren langs om haar les in allerlei zaken te geven. Ada verdiept zich niet alleen in de wiskunde en astronomie, maar leert ook Frans, Duits en Italiaans.

In 1832, ze is dan zestien jaar oud, maakt ze kennis met Mary Somerville. Deze geldt in Engeland als één van de grootste wiskundigen van haar tijd. Zo heeft zij de werken van de beroemde Franse wiskundige Laplace in het Engels vertaald. Mary Somerville zal de belangrijkste lerares op wiskundegebied van Ada worden. Het 16-jarige meisje en de 51-jarige wiskundige kunnen het buitengewoon goed met elkaar vinden en zullen jarenlang een correspondentie over allerlei wiskundige problemen met elkaar voeren.

Het is ook Mary Somerville die haar in 1833, ze is dan 17 jaar oud, tijdens een bal aan het hof – dankzij de roem van haar inmiddels overleden vader wordt Ada tot in de hoogste kringen uitgenodigd – voorstelt aan de dan 40-jarige Charles Babbage.

ada-lovelace-babbage-somerville

Het is deze ontmoeting die Ada haar plaats in de geschiedenisboeken zal bezorgen. Charles Babbage, professor in de wiskunde in Cambridge, is sinds 1822 druk doende met zijn ‘Difference Engine’, een rekenautomaat waarmee je grote moeilijke wiskundige berekeningen kan maken. De jonge Ada raakt zeer geïnteresseerd in de ideeën van Babbage. Ze zoekt hem een paar keer thuis op en begint een correspondentie met hem.

Vanaf 1837 gaat deze discussie vooral over zijn nieuwste idee: de ‘Analytical Engine’. Hiermee gaat Babbage nog een stap verder dan met zijn ‘Difference Engine’. Is dat vooral een grote rekenmachine, de ‘Analytical Engine’ kan ook programmeerbare bewerkingen uitvoeren. Nog meer dan Charles Babbage zelf beseft Ada Lovelace wat er allemaal mogelijk is met een dergelijke machine. Zo schrijft zij dat je er niet alleen mee kan rekenen en analyseren, maar dat de machine ook complexe grafieken kan maken en dat je er zelfs muziek mee kan componeren.

31 ada lovelace

Een portret van Ada Lovelace geschilderd door Alfred Edward Chalon omstreeks 1838. Het is dit portret dat later veelvuldig wordt gebruikt om haar te eren.

De mogelijkheden van het apparaat trekken internationaal de aandacht. In 1842 houdt Charles Babbage op een congres van wiskundigen in Turijn een toespraak over zijn ‘Analytical Engine’. Luigi Menabrea, een Italiaanse wiskundige (later zal hij minister-president van Italië worden) schrijft er voor het Zwitserse blad ‘Bibliothèque Universelle de Genève’ een artikel over. Het artikel is in het Frans. Babbage wil graag een vertaling van dit artikel in Engeland publiceren, maar omdat hij geen goed Frans spreekt, vraagt hij Ada – die wel goed Frans spreekt – en bovendien de gedachten achter de machine begrijpt en kan verwoorden – of zij het stuk voor hem wil vertalen.

Ada leest het artikel. Ze vindt dat het wat toevoegingen verdient. Babbage zegt dat ze het naar eigen inzicht mag aanvullen. Ada werkt liefst negen maanden aan de vertaling van het artikel en haar toevoegingen. Het verschijnt in 1843. Het oorspronkelijke artikel van Menabrea telt 8.000 woorden. Daar voegt Ada liefst 12.000 woorden aan toe in zeven zogenaamde ‘Notes’ A t/m G. Vooral de laatste toevoeging, ‘Note G’, is beroemd geworden.

In deze ‘Note G’ laat Ada zien dat als je de machine opdracht geeft om een zogenaamde ‘cycle of operations’ bewerking te doen – zo noemt Ada een loop: het herhaald uitvoeren van dezelfde handeling – je voor de berekening van Bernoulli-getallen (een bepaalde wiskundige reeks van getallen) je de machine slechts hoeft te voorzien van 75 instructiekaarten (ponskaarten). Dat is sensationeel. Ter vergelijking: een textielmachine uit die tijd die afbeeldingen weeft, heeft soms wel 20.000 ponskaarten nodig.

lovelace-notes

Een deel van Note G met de softwareregels om de Bernoulli-getallen te berekenen.

Er bestaan nog zes exemplaren van de oorspronkelijke publicatie van Ada Lovelace. De Harvard universiteit bezit er drie, de University of Oklahoma en de United States Air Force Academy elk één en het zesde exemplaar werd in 2018 voor het lieve sommetje van 95.000 pond op een veiling verkocht.

33 kaft boek

Het kaft van het geveilde exemplaar.

Omdat deze berekeningsmethode voor Bernoulli-getallen speciaal voor een computer is geschreven, wordt Ada Lovelace gezien als ‘s werelds eerste computerprogrammeur. Wel dient te worden opgemerkt dat de machine van Babbage het nooit heeft gedaan en het ‘softwarepakket’ van Ada Lovelace dus nooit heeft kunnen draaien. Ook geldt dat Babbage zelf ook programmeerregels voor de computer heeft geschreven maar die waren bedoeld om het apparaat te laten functioneren, niet om een programma  te ‘draaien’.

Ada schrijft de ‘Notes’ terwijl ze een druk sociaal leven heeft. Tot haar kennissen behoren de natuurkundige Michael Faraday en de schrijver Charles Dickens. Met de laatste gaat ze vaak op stap naar Brighton. In 1834 trouwt ze met de tien jaar oudere Baron William King die in 1838 de titel Hertog van Lovelace erft. Vanaf dat moment gaat ze als Ada Lovelace door het leven. Samen krijgt het echtpaar drie kinderen: Byron (geboren in 1836; vernoemd naar haar vader), Anne (1837) en Ralph (1839).

Ook nadat ze haar artikel over de ‘Analytical Engine’ heeft geschreven, blijft ze met Babbage corresponderen. In één van haar brieven komt ze met het voorstel voor een kleine automaat, waarmee je het spelletje ‘boter, kaas en eieren’ kan spelen. Aan een dergelijke apparaat heeft volgens haar de hogere kringen grote behoefte. Op grond hiervan zou je haar ook kunnen betitelen als de eerste persoon die een spelcomputer bedenkt. Babbage gaat niet op het voorstel in.

30 ada lovelace foto

Ada Lovelace, rond 1843, foto gemaakt door Antoine Claudet volgens het fotografische proces van Louis Daguerre.

Vanaf 1845 gaat het bergafwaarts met Ada. Ze begint te drinken en ontwikkelt een gokverslaving. Ze verliest veel geld met het gokken bij paardenkoersen. Met een aantal mannelijke vrienden, waar ze ook druk mee aan het flirten is, vormt ze een soort syndicaat. In 1851 bedenkt Ada een wiskundig model om haar kansen op de renbaan te verbeteren – het model houdt rekening met de noteringen die de bookmakers afgeven, maar de paarden trekken zich niks van haar wiskundige formules aan en ze verliest veel geld. Ze verpandt zelfs haar juwelen om haar schulden te kunnen betalen. Haar moeder koopt als ze dit hoort de juwelen weer voor haar terug. Ook begint ze in deze periode een buitenechtelijke relatie met één van haar gokvrienden.

In 1852 krijgt ze baarmoederkanker en na een ziekteperiode van een aantal maanden overlijdt ze op 27 november 1852. Kort voor haar overlijden verlaat haar echtgenoot haar nadat Ada hem opbiecht dat ze hem ontrouw is geweest.

30 ada lovelace 1852

Portret van Ada Lovelace, gemaakt enkele maanden voor haar overlijden in 1852. Afbeelding in bezit van G M Bond. Het schilderij is geschilderd door Henry Philips. Diens vader Thomas Philips heeft eerder haar vader Lord Byron geschilderd.

Vlak voor haar dood wordt ze nog een keer bezocht door Charles Dickens die haar het slot voorleest van één van zijn verhalen. Eerder al had hij haar het begin van het verhaal voorgelezen en ze was ‘dying to hear the end’. Net zoals haar vader Lord Byron wordt Ada slechts 36 jaar oud. Ze wordt op eigen verzoek naast hem begraven in het familiegraf van de familie Byron in de St. Mary Magdalene kerk in Hucknall.

Met Charles Babbage blijft ze tot haar dood corresponderen. In een brief kort voor haar overlijden zegt ze, vooruitlopend op haar testament, hem een bedrag toe van 600 pond. Helaas voor hem is haar hele persoonlijk vermogen aan het gokken op gegaan en resteert er bij haar dood alleen maar een schuld van 2000 pond. Charles Babbage blijft tot aan zijn dood in 1871 werken aan zijn ‘Analytical Engine’. Hij zal er niet in slagen om een werkend apparaat te bouwen.

Ada Lovelace en haar artikel met haar ‘Notes’ raken in de vergetelheid. Pas 100 jaar na haar overlijden wordt het artikel in 1952 herontdekt door de geschiedkundige Lord Bowden. Een jaar later wordt het herdrukt en komt het weer in de publiciteit. In 1980 ontwerpt het Amerikaanse Ministerie van Defensie een nieuwe vierdegeneratie computertaal. Als eerbetoon noemen ze deze taal Ada. Ook softwaregigant Microsoft eert Ada. Op de authenticiteit-hologrammen van de Microsoft-producten staat een afbeelding van haar als kind.

Sinds 2015 staan Charles Babbage en Ada Lovelace samen afgebeeld op één van de pagina’s van het Britse paspoort.

31 ada lovelace babbage paspoort

Tegenwoordig wordt er wereldwijd op elke tweede dinsdag van oktober de Ada Lovelace Day (ALD) gevierd, een internationale dag om alle vrouwen te eren die hebben bijgedragen aan belangrijke doorbraken in wetenschap, technologie, techniek en wiskunde.

Dit is het laatste portret uit de serie van de mensen achter de computer. Er is dus geen link naar een volgend verhaal,

Naar het vorige verhaal uit deze serie

 

 

My WordPress Blog