Zadkine aan Zee: een recensie

Vorige week zondag bezochten we in het Museum Beelden aan Zee in Scheveningen een tentoonstelling met werken van Ossip Zadkine.

0 zadkine 00

Zadkine is vermoedelijk één van de weinige beeldhouwers wiens naam in Nederland bekend is bij het grote publiek. Dit dankzij zijn beeld ‘De verwoeste stad’ (of Jan Gat zoals sommige Rotterdammers het noemen) dat in 1953 in Rotterdam werd geplaatst.

(Even een testje tussendoor: Weet u bijvoorbeeld wie ‘De Dokwerker’ heeft gemaakt? Of het monument op de Dam? Ik in ieder geval niet, ik moest het opzoeken. De Dokwerker is ontworpen en gemaakt door de beeldhouwer Mari Andriessen. Het monument op de Dam is een ontwerp van de architect J.J.P. Oud; de beelden op het monument zijn van beeldhouwer Johannes Anton Rädecker, en de reliëfs van Paul Grégoire. Naast ”De Verwoeste Stad is het Auschwitzmonument (de ‘Gebroken spiegels’) van Jan Wolkers zo ongeveer het enige monument waarvan ik weet wie de maker is.)

Voordat ‘De Verwoeste Stad’ in Rotterdam belandde, was het ontwerp al elders in Nederland te zien. Ik citeer nu even de site ‘wederopbouwRotterdam.nl’

“Een 70 centimeter hoog terracotta model werd in de zomer van 1947 tentoongesteld op tentoonstellingen in Praag en Berlijn. Tijdens een transport raakte dit model ernstig beschadigd en Zadkine vervaardigde een nieuw, twee keer zo hoog gipsen model. Dat was in 1948 voor het eerst in Nederland te zien, in Amsterdam. Daarna was een bronzen model eerst nog te zien op Sonsbeek ’49 in Arnhem om pas in december 1949 te arriveren in Rotterdam in Museum Boijmans-Van Beuningen.

In het Stedelijk Museum in Amsterdam zag Gerrit van der Wal, directeur van De Bijenkorf en kunstliefhebber, het beeld. Hij was zo onder de indruk dat hij het plan opvatte om een grotere versie van het beeld aan de stad Rotterdam te schenken. De Bijenkorf was van origine een joods bedrijf en had veel personeel verloren tijdens de oorlog. Van der Wal bleef overigens tot 1978 anoniem als schenker.”

Voor meer achtergrond over het beeld, zie de voorgenoemde site en deze site. Voor meer achtergrond over Zadkine: zie hier.

0 zadkine 0r11953: Hier komt het beeld, liggend op een Franse vrachtwagen, aan in Rotterdam. Foto: Nationaal Archief

0 zadkine 0r31953: Tijdens de onthulling van het beeld 

bankje 31957: het beeld op het Plein 1940

0 zadkine 0r21975; Het beeld wordt verplaatst. Foto Bert Verhoef; Anefo; Nationaal Archief

Over de sokkel, goed zichtbaar op bovenstaande foto, staat op de eerder genoemde site van ‘wederopbouwRotterdam.nl’ een mooie anekdote:

“In het boek Zadkine van Jana Beranova is het gerucht nader onderzocht, dat het Labradorgraniet van de sokkel bestemd was voor een standbeeld van Adolf Hitler. Dit was inderdaad bestemd voor de sokkel van een dergelijk beeld in Berlijn. De Rotterdamse steenhouwers die gedwongen waren het werk uit te voeren traineerden het echter en konden het graniet na de oorlog als oorlogsbuit voor een zacht prijsje aankopen. En zo kon de Rotterdamse Steenhouwerij het materiaal in 1953 aan de gemeente schenken.”

Zadkine is 1888 geboren in Vitsebsk, toen een stad gelegen in het Russische tsarenrijk; nu deel uitmakend van Wit Rusland. In 1905 vertrok hij naar Engeland, later leefde hij ook in Frankrijk en Amerika, om na de Tweede Wereldoorlog terug te keren naar Frankrijk waar hij tot zijn dood in 1967 zou blijven wonen.

0 zadkine 0 zadkine 1953

Links Ringo Starr; herstel Zadkine in 1914; rechts in 1953 bij de onthulling van ‘De Verwoeste Stad’ .

In Parijs heb je het ‘Le musée Zadkine’. Dit museum heeft tijdelijk een kleine vijftig beeldhouwwerken van Zadkine uitgeleend aan het Museum Beelden aan Zee. Samen met nog een stuk of vijftig andere beeldhouwwerken van Zadkine zijn deze tot 3 maart 2019 in het museum te zien. Ik moet zeggen dat ik wel een mooie tentoonstelling vond. (Wel was het een financiële tegenvaller dat we 2,50 euro extra entree bovenop onze museumjaarkaart moesten betalen; maar we hadden gespaard.) In ruil daarvoor mochten we wel een zeer informatief foldertje meenemen met veel informatie over Zadkine en de beelden.

0 zadkine 0

Zie hieronder enige foto’s die we van de beelden hebben genomen.

0 zadkine 4

Uiteraard, zou ik bijna zeggen, stond er ook een versie van de Verwoeste Stad. Het beeld lijkt hier de dakconstructie te ondersteunen, maar dat klinkt een beetje oneerbiedig.

Er waren ook een paar houten beelden te zien. Dat het hout soms beschadigd was vond Zadkine niet erg. Hij beeldhouwde er wel om heen.

0 zadkine 2

0 zadkine 9 0 zadkine 3

Uit het foldertje: ‘Accordeonist, 1924, brons. In Parijs leerde Zadkine zichzelf accordeon spelen. Hij kon geen noten lezen, dus hij improviseerde. Niet iedereen kon dat waarderen…  

0 zadkine 7 0 zadkine 1

De mooiste beelden vond ik die met een “hol” gezicht, zoals bijvoorbeeld het beeld hieronder:

0 zadkine 10 0 zadkine 11

Behalve ‘De Verwoeste Stad’ was er nog een oorlogsbeeld te zien: : De Gevangene;

0 zadkine 0010 zadkine 000

Uit de folder:  De Gevangene. 1943; Brons: Geen enkel ander beeld van Zadkine geeft zo goed de beklemming van de Tweede Wereldoorlog weer als De Gevangene, De figuur staat volgens de maker symbool voor al die Fransen die in tegenstelling tot hemzelf niet hadden kunnen vluchten.”

0 zadkine 5 0 zadkine 00bDit beeld was geïnspireerd op de houtjes op de voorgrond.

Al met al is dit een tentoonstelling die uw kunstrecensent wel kan aanbevelen. Het publiek was overigens aan de oudere kant, wat wel weer het voordeel had, dat wij er opeens weer een stuk jonger uitzagen.