Gisteren schreef ik over de sondes die op weg zijn naar de planeet Mars. Nieuwsgierigheid naar andere hemellichamen is niet iets wat alleen van deze tijd is.  Omdat de oude Grieken en Mesopotamiërs niet beschikten over tv’s, laptops, mobieltjes en andere schermen, hadden ze ’s avonds genoeg tijd om de sterrenhemel te bestuderen. Daar zagen ze tussen de sterren een vijftal hemellichamen (zes als je de maan mee telt) die afwijkende banen vertoonden ten opzichte van de achterliggende  sterrenhemel: de planeten.

Nauwkeurig werden de bewegingen van deze “zwervers” zoals de Grieken ze noemden – het woord planeet is gebaseerd op het Griekse woord ‘planētēs’ dat ronddolen, rondzwerven betekent – vastgelegd. Het betrof de planeten Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en Saturnus. (De planeten Uranus en Neptunus stonden te ver weg om met het blote oog waargenomen te kunnen worden.) Zie hier de planeten, gezien vanaf de zon, in verhouding tot elkaar qua grootte.

Bovenaan een stukje van de zon, daaronder de planeten op schaal. 1. Mercurius 2. Venus 3. Aarde 4. Mars 5. Jupiter 6. Saturnus 7. Uranus 8. Neptunus. Het nauwelijks zichtbare stipje bij nummer 9 is Pluto. De zon is niet op schaal weergegeven. Zou je dat wel doen, dan zou je zoiets krijgen.

Afbeelding Lsmpascal; Wikipedia

Aanvankelijk werd Pluto – hij is nog kleiner dan onze maan – ook als een planeet betiteld, maar sinds het 26e congres van de IAU (de International Astronomical Union) op 24 augustus 2006 is hij deze status kwijt geraakt. Sindsdien gaat Pluto, ontdekt in 1930, als een dwergplaneet door het leven. Ik had hem daarom strikt formeel van de afbeelding met de planeten moeten afknippen, maar hij is zo klein dat je hem toch niet ziet.

(Het IAU-congres stelde in 2006 drie voorwaarden vast voor een object om als een planeet te worden betiteld. Het moest door zijn eigen zwaartekracht bolvormig zijn, zich in een baan rond een ster bevinden en de omgeving van zijn baan schoongeveegd hebben van andere objecten. Pluto voldeed wel aan de eerste twee voorwaarden, maar niet aan de laatste.  Pluto is sindsdien samen met onder andere Eris en Ceres geklasseerd als een dwergplaneet.)

Op bovenstaande afbeelding met de planeten staan alle planeten keurig op een rijtje weergegeven. In de praktijk komt dat niet echt voor. De acht planeten van het zonnestelsel draaien om de zon met verschillende omlooptijden: Mercurius draait het snelste om de zon (88 dagen), Neptunus doet er het langst over (165 jaar). De kans dat ze daarom allemaal tegelijkertijd op één lijn staan is gering.

Daarnaast geldt dat de planeten nooit echt helemaal op één lijn kunnen komen, want ze draaien niet in hetzelfde vlak om de zon. Het jaar 2854  – noteert u het alvast in uw agenda – zal het eerst komende jaar zijn dat alle acht planeten enigszins een rij (met wat bobbels) vormen.

De vijf met het blote oog zichtbare planeten (Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en Saturnus)  plus de maan staan wel af en toe “op een rijtje”. Zie ze hier op 30 januari 2016 om 7.25 uur min of meer op één lijn staan.

Afbeelding: Marieke Baan via Stellarium via het blog van NewScientist.

Mars is na de aarde en de maan het meest bestudeerde object in ons zonnestelsel. De planeet dankt zijn rode kleur aan het overvloedig aanwezige ijzer dat roest.

Deze opname in ware kleuren van de planeet Mars is in 2007 op een afstand van 240.000 km gemaakt door de ruimtesonde Rosetta van de Europese Ruimtevaartorganisatie ESA. Op de polen komen ijskappen van bevroren water en droogijs (bevroren koolstofdioxide) voor.  De poolkappen groeien aan en smelten af in de loop van de seizoenen.

Mars heeft een atmosfeer, maar deze is erg dun. De dichtheid is ongeveer 1,2% van de dichtheid van de atmosfeer van de aarde. De chemische samenstelling van de atmosfeer van Mars bestaat, net zoals die van Venus , voornamelijk uit kooldioxide.

De atmosfeer boven de horizon van Mars is te zien als een dunne wazige sluier. Foto NASA, genomen vanuit de Viking 1 in 1976

Op Mars komen regelmatig reusachtige stofwolken voor.

Links Mars zonder stofwolken en rechts Mars met stofwolken. Deze foto’s uit juni respectievelijk september 2001 zijn gemaakt door de  Hubble Space Telescope van de NASA. In september 2001 woedde de storm al bijna twee maanden over de hele planeet en verduisterde alle oppervlakte-kenmerken.

Sommige wetenschappers vermoeden dat er ooit leven op Mars is geweest.  Vooral aan het einde van de negentiende eeuw deden daar allerlei theorieën de ronde over.

Berichten als dit inspireerden in ieder geval H.G. Wells tot het schrijven van zijn in 1897 verschenen beroemde boek ‘War of the Worlds’, waarin de bewoners van Mars de aarde aanvielen.

Gelukkig was het een fiction en geen non-fiction boek. Meer over de theorieën die eind negentiende eeuw over leven op Mars werden ge-uit de volgende keer.