In 2017 is het 100 jaar geleden dat de kunstbeweging ‘De Stijl’ met als belangrijkste leden Theo van Doesburg, Gerrit Rietveld en Piet Mondriaan werd opgericht. Vanwege dit jubileum organiseert het Gemeente-museum in Den Haag dit jaar vier tentoonstellingen. De eerste tentoonstelling daarvan (‘Piet Mondriaan en Bart van der Leck. De uitvinding van een nieuwe kunst’) loopt zondag af. Omdat ik die tentoonstelling nog wilde zien voordat hij verdween, bezocht ik samen met de oudste dochter afgelopen woensdag ondanks het mooie weer het Gemeentemuseum.

Het Haags Gemeentemuseum in het zonnetje. Buiten was het 28 graden. Er stond gelukkig een ijscokraam (zie de rode cirkel) die lekker chocolade-ijs verkocht. Binnen verkochten ze ‘100 jaar de Stijl’-bier.

Het Gemeentemuseum op Google Earth met de ijscokraam

100 jaar de Stijl’-bier.

Op de affiche van de tentoonstelling staat het uit 1916 stammende schilderij ‘De Storm’ van Bart van de Leck. Het is eigendom van het Kröller-Müller museum en was uitgeleend aan het Gemeente-museum. Ik vind het een mooi werk en je kan er inderdaad een flinke storm in herkennen. (Ik had dan ook gelijk het klassieke lied ‘De klok van Arnemuiden in mijn hoofd’ – “Als de klok van Arnemuiden, welkom thuis voor ons zal luiden, wordt de vreugde soms vermengd met droefenis, als een schip op zee gebleven is”)

Nu is het zo dat ik eigenlijk nauwelijks iets af weet van Bart van der Leck en zijn werk – dit in tegenstelling tot Piet Mondriaan waarvan je zoveel werk in het straatbeeld ziet, dat het een beetje te veel van het goede wordt.)

Bart van der Leck, hij leefde van 1876 tot 1958, hier gefotografeerd met dochter in 1915; fotograaf onbekend; collectie RKD Den Haag

Als ik de informatie op de bordjes in het museum mag geloven – “In 1916 werkt Mondriaan aan Composite 1916 en Compositie in lijn. Hij kan maar geen oplossing vinden voor de verhouding tussen de steeds strakker geformuleerde lijnstukken in het laatste schilderij. Van der Leck kiest voor rood, geel en blauw, en wijst met zijn ‘exacte techniek’ de weg” –  is Bart van der Leck degene geweest die Mondriaan op het spoor heeft gezet van het maken van schilderijen met de primaire basiskleuren rood, geel en blauw.

Zelf maakte Van der Leck al eerder schilderijen waarbij hij zijn onderwerpen weergaf in geometrische vormen. Een mooi voorbeeld daarvan is dit portret van een meisje. (Excuses voor de kwaliteit van de foto’s. Ze zijn genomen met mijn mobieltje, ik moet maar eens een nieuwe kopen.)

Jenny, 1920

Nu was het aardige van deze tentoonstelling dat bij een aantal schilderijen van Van der Leck er ook een voorstudie van het schilderij op zaal hing. Neem bijvoorbeeld dit werk: Compositie 1916 no. 4, 1916.

De voorstudie van het middelste deel van het schilderij hing er ook.

Vergelijk de voorstudie eens met het schilderij. Typisch een geval van ‘Zoek de zeven verschillen’. (Antwoord: in de voorstudie staan linksonder drie rode streepjes omhoog; in het schilderij maar twee; in de voorstudie staan linksboven twee schuine rode streepjes; in het schilderij maar één, enzovoorts ….).

Kijk je naar dit drieluik, dan vermoed ik dat u, net zoals ik, zonder nadere informatie niet ziet wat het moet voorstellen. Ik heb daarom even op de site van het Kröller-Müller museum gekeken – zij zijn eigenaar van dit schilderij. Daar kan je lezen:

“In 1914 bezoekt Bart van der Leck in opdracht van Mü̈ller & Co de ijzerertsmijnen die deze firma in Spanje en Noord-Afrika exploiteert. Hij maakt in Algerije een reeks natuurgetrouwe schetsen van het mijngebied, met links en rechts rotspartijen en een weg of spoorlijn, en in het midden een brug en een hijskraan. Na thuiskomst maakt hij vier grote studies in kleur waarin hij dit landschap abstraheert. In de laatste studie wordt de brug gereduceerd tot een zwarte, horizontale balk en de weg of spoorlijn tot twee zwarte diagonalen die in elkaars verlengde liggen. Deze tekening wordt de basis voor het middelste deel van het drieluik Compositie 1916 no 4. De twee zijpanelen roepen een beeld op van de pikdonkere mijn. Met enige moeite is hierop de summiere, schematische voorstelling van twee mijnwerkers te onderscheiden. Het witte blokje bovenin zou de lamp in de schacht kunnen zijn…”

Kijk, als je dit leest, dan zie je wat de kunstenaar wil weergegeven, maar als je het niet weet, dan is het lastig om het onderwerp te herkennen.

Voor een aantal schilderijen heeft Van der Leck een aantal figuratieve voorstudies geschilderd. Het aardige van deze tentoonstelling is nu, dat deze voorstudies naast de schilderijen hangen en als je dan de voorstudie vergelijk met het schilderij, dan herken je het onderwerp wel. Zie de onderstaande drie voorbeelden:

Voorstudie voor de compositie Een man met een hondekar en het resultaat: compositie 1917 nr 1.

Voorstudie voor het uitgaan van de fabriek (1917) en het schilderij zelf.

Werktekening voor de houthakkers en ‘De houthakkers’ (1928)

De tentoonstelling overziend vond ik de werken van Bart van der Leck die er hingen beduidend mooier dan het (vroege) werk van Mondriaan dat er hing. Toch is Mondriaan later veel beroemder geworden dan Van der Leck. Wie overigens meer werk van Bart van der Leck wil zien, kan later dit jaar naar het Kröller-Müller Museum. Die organiseren van 14 oktober 2017 tot 2 april 2018 de tentoonstelling: De mecenas en de ‘verversbaas’. Helene Kröller-Müller en Bart van der Leck”.

Wellicht onder de invloed van de tentoonstelling (of van het ‘De Stijl-bier’) schetste de oudste dochter ’s avonds het volgende portret van uw blogjesschijver. Ik heb het even vertaald in de stijl van de Stijl.

Compositie nr. 5 De Blogjesschrijver (door de oudste dochter) en hier op gebaseerd “De Wijze Uil” (door uw blogjesschrijver)

Tot slot: wie de tentoonstelling nog wil zien, moet wel opschieten. Zondag is de laatste dag.