Na een maandje in dienst geweest te zijn bij de PTT kreeg ik een introductiecursus. Samen met andere “talentvolle” academici bezocht ik allerlei onderdelen van de PTT.

In De Bijlmer in Amsterdam bekeken we een telefooncentrale. De reden dat we daar naar een centrale gingen kijken, was dat in de Bijlmer nog één van de weinige oude telefooncentrales stond. Alle andere centrales waren grote computers waar je niks aan kon zien,

Moderne centrale uit 1999, niet zo interessant om te bekijken; foto Modures; Wikipedia

De centrale in de Bijlmer was echter nog eentje van de oude stempel met lampjes en tellers voor alle nummers. Als er iemand belde, hoorde je letterlijk de tikken van diens meter, maar het lukte niemand van ons om te zien welke van die duizenden meters nou tikte.

‘Ouderwetse’ telefooncentrale uit 1969 in Amsterdam; foto Bert Verhoef; Nationaal Archief.

Bij de Post bezochten we een grote postsorteercentrum. We zagen hoe alle pakjes en brieven door een grote hal zoefden en namens ons direct voor om nooit meer iets breekbaars te versturen.

1978; lege hal van een postsorteercentrum; in verband met een grote ambtenarenstaking werd er niet gesorteerd; foto Hans Peters Nationaal Archief. 

1980; De staking is voorbij. Er wordt druk gesorteerd; De benodigde apparatuur om op postcode te sorteren, ontbreekt nog. foto Hans van Dijk; Nationaal Archief

In Leidschendam bezochten we het  Dr. Neher Laboratorium. De PTT had zijn eigen ontwikkelcentrum – “where the future is made today.”  

Een deel van het Neher Laboratorium in Leidschendam in 2002; foto Thea van den Heuvel; Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Het laboratorium bestaat niet meer. Op een gegeven moment besteedde KPN de ontwikkelingstak uit aan TNO. Tegenwoordig staan er appartementen. Alleen de karakteristieke toren staat er nog als monument.

Iemand liet ons  er de apparatuur zien die ze hadden ontwikkeld om girobetaalkaarten automatisch te kunnen verwerken. De cijfers op een overschrijvingsformulier werden door het apparaat automatisch gescand. Elk cijfer had een aantal kenmerken (bochtjes en streepjes) die gecombineerd elk cijfer uniek maakte. Als er voldoende unieke kenmerken waren, stelde de machine het cijfer vast . Het lastigste was om de 1 van de 7 te onderscheiden en de 3 van de 8.

In Arnhem bij de Postcheque- en Girodienst zagen we de apparatuur in werking. (Dat twee maanden later de Postcheque- en Girodienst verzelfstandigd zou worden en uit de PTT  ging verdwijnen, was bekend, maar dat was geen aanleiding om het bezoek uit het standaardprogramma te halen. Programma is programma.)

Een deel van de overschrijvingskaarten werd er op een zaal nog handmatig overgetypt – de mensen daar zouden spoedig hun baan verliezen – maar andere kaarten werden al door de machine gelezen. Wel zat er iemand bij die moest bepalen wat voor een cijfer het was als de automaat er niet uit kwam.

De week werd afgesloten op Landgoed Voorlinden in Wassenaar. Daar was het opleidingsinstituut van de PTT gevestigd.

Het Voorlinden-gebouw stamt uit 1912 en werd gebouwd in opdracht van jonkheer Ir. Hugo Loudon, mede-oprichter van de SHELL. Vanaf 1950 tot 2003 had KPN er een opleidingsinstituut.  Tot ongeveer 1980 verbleven de ‘studenten’ er door de week intern en volgden daar een speciale PTT-opleiding voor hoger personeel, later werd het gebruikt voor cursussen en voordrachten. Foto: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

In het gebouw zit tegenwoordig onder andere het restaurant van Museum Voorlinden.

Museum Voorlinden; even verderop gelegen op het landgoed; 

We kregen die dag allerlei lezingen over de PTT. De dag werd afgesloten met een copieus diner in het landhuis, waarbij zeker niet bezuinigd werd op de wijn, gevolgd door een lezing van Paul Smits. Deze was lid van de directie en ons werd verteld dat het een buitengewone grote eer was dat zo’n belangrijk iemand de laatste lezing van de dag kwam geven. (In 2000 zou Paul Smits voorzitter van de RvB van KPN worden; een jaartje later trad hij vanwege de miljarden verliezen van KPN onder druk van de (financiële) buitenwereld al weer af. Het zou nog allemaal goed met hem komen – in 2008 werd hij voorzitter van de AVRO.)

Paul Smits trof het die avond niet. Zijn lezing vond plaats na het diner en in een zaaltje – waar het ook nog eens loeiwarm was door een open haard die er brandde – zaten de nieuwe talenten van de PTT uit te buiken. Het gevolg was dat de helft van de zaal bij zijn binnenkomst al zat te knikkebollen en dat de andere helft op het punt stond om in slaap te vallen. ‘Ik ben blij dat ik de toekomst van de PTT mag toespreken”, aldus Paul Smits.