Dit zijn de gefotografeerde gebouwen uit de periode 1601 – 1700  (weergegeven per jaar)

Wat gebeurt er in Nederlanden in de periode 1601– 1700?

• Volgt nog

De periode 1601 – 1700: huis voor huis; jaar voor jaar

1601: Leiden; foto genomen op 16 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1601?

• Op 4 juli beginnen de Spanjaarden onder leiding van landvoogd Albrecht van Oostenrijk met de belegering van Oostende. De havenstad, die zich in 1576 heeft aangesloten bij de opstand, is de laatste stad in Vlaanderen die nog in Staatse handen is. Het beleg zal liefst 3 jaar en 2 maanden duren. Het zal daarmee de langst durende belegering in de geschiedenis van de tachtigjarig oorlog worden. Het wordt ook het meest bloedige strijdtoneel van de tachtigjarige oorlog. Als in september 1604 de stad zich uiteindelijk overgeeft, zijn er naar schatting aan Spaanse kant zo’n 45.000 slachtoffers gevallen en aan Staatse kant 52.000.
• De lange duur van de strijd komt mede omdat de stad dankzij de haven per schip bereikbaar blijft. Gedurende de strijd slagen er in totaal zo’n 3.000 Staatse schepen er in om Oostende te bereiken en de stad te voorzien van voedsel, munitie en vooral van nieuwe manschappen. Ook de Spanjaarden voeren steeds nieuwe huursoldaten aan, vooral Spanjaarden, Walen, Duitsers, Italianen en Fransen. Aan de Hollandse kant vechten naast Nederlanders vooral veel Engelse en Duitse huursoldaten. Ze verdienen ongeveer vijf stuivers per dag, net genoeg voor een gezin om van rond te komen. Tijdens de strijd bouwen de Spanjaarden een paar hoge torens, zetten er kanonnen op en beschieten de stad vanuit de hoogte.
• In een poging om de Spaanse troepen weg  te lokken bij Oostende wil Van Oldenbarnevelt dat de staatse troepen onder leiding van de Hollandse stadhouder prins Maurits en de Friese stadhouder graaf Willem Lodewijk richting Vlaanderen trekken. De twee stadhouders geven er echter de voorkeur aan om niet richting Oostende te gaan maar om zich op het oosten te richten, waar de Spanjaarden minder troepen hebben gelegerd. Bovendien hebben ze geen goede herinnering aan hun tocht naar Duinkerken, gevolg door de slag bij Nieuwpoort, het jaar ervoor. Ze kiezen ervoor om met hun leger van 10.000 man op te trekken naar de heerlijkheid Rheinberg, een in Spaanse handen zijnde exclave van het keurvorstendom Keulen.
• Tijdens deze belegering ontstaat er onenigheid tussen Van Oldenbarnevelt en Maurits. De Engelsman Francis Vere, de bevelvoerder van de Staatse troepen in Oostende; hij is uitgeleend door koning Elizabeth, wil meer troepen. Van Oldenbarnevelt geeft daarom Maurits opdracht om een deel van zijn leger alsnog naar Oostende te sturen, maar deze weigert dat in eerste instantie. Pas na een uitdrukkelijk bevel van de Staten-Generaal stuurt hij een deel van zijn leger naar Oostende toe. Aanvankelijk verloopt de strijd bij Rheinberg, de vesting wordt verdedigd door zo’n 3.000 man, moeizaam. Zelfs het opblazen (met hulp van een tunnel en een mijnschacht) van een schans buiten de stad helpt aanvankelijk niet – bij de explosie komen zo’n 200 verdedigers om – maar op 30 juli geeft de stad zich dan toch over.
• Op 26 augustus keert Oliver van Noort na een reis van drie jaar weer terug in Rotterdam, van waaruit hij op 13 september 1598 met vier schepen met in totaal 247 man aan boord is vertrokken. Hij is op zoek naar een nieuwe route naar Indië en wel eentje om Zuid-Amerika heen. Bij de standaardroute om Kaap de Goede hebben de Hollandse schepen veel last van Spaanse en Portugese oorlogsschepen. Het wordt een reis vol hindernissen. Onderweg raken ze in gevecht met Portugezen, belanden ze in grote stormen, worden ze op sommige eilanden door de inheemse bevolking aangevallen en raken ze in Indië in gevecht met de Spanjaarden, maar uiteindelijk bereiken ze op 29 januari 1601 Java. Ze hebben dan nog maar één schip tot hun beschikking. Eentje heeft het contact met de mini-vloot bij Zuid-Amerika verloren en is teruggevaren, de andere twee gaan onderweg verloren. Op 4 februari zeilt Van Noort bij Java weg en vaart vervolgens om Kaap de Goede Hoop heen terug naar Rotterdam, waar hij op 26 augustus na een reis van bijna drie jaar aan komt. Daarmee is Oliver van Noort de eerste Nederlander die om de wereld is gevaren. Van de oorspronkelijke 247 man aan boord van zijn vloot zijn er bij terugkomst nog 35 over.
• Op 13 september wordt in Antwerpen Jan Brueghel de Jonge geboren. Hij is de oudste zoon van Jan Brueghel de Oude en de kleinzoon van Pieter Breugel de Oude. In 1626 trouwt hij met een dochter van een schilder. Ook zijn drie zusters trouwen allemaal met een schilder. Zijn broer Ambrosius Brueghel wordt eveneens schilder, net zoals zijn zoon Abraham Brueghel. Het zit in de familie.

1602: Haarlem; foto genomen op 28 september 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1602?

• In 1602 wordt de ‘Generale Vereenichde geoctrooieerde Compagnie’ opgericht, later veel bekender geworden onder de naam ‘Vereenigde Oostindische Compagnie ‘ –  de VOC.
• Tot 1595 is de specerijenhandel op Oost-Indië bijna volledig in handen van de Portugezen, gedekt door het pauselijke Verdrag van Tordesillas. Nederlandse kooplieden halen de specerijen voor de handel vooral op in Portugese havens. Na de annexatie van Portugal door Spanje wordt het de Nederlandse handelsschepen echter verboden om de Portugese havens aan te doen. Daarop besluit de Republiek om de specerijen zelf op te gaan halen in Indië. In Rotterdam, Amsterdam, Brabant en Zeeland zijn daartoe een twaalftal compagnieën opgericht, die stuk voor stuk afzonderlijke tochten naar het Verre Oosten maken, maar  Raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt vindt het beter dat deze compagnieën fuseren. Eén grote compagnie kan veel krachtiger optreden tegen de Spanjaarden, kan meer winst maken  –  belangrijk voor de financiering van de oorlog – en kan met grote tot oorlogsschepen omgebouwde handelsschepen naar Indië varen om daar een systeem van forten op te zetten om de Nederlandse belangen ter plekke te verdedigen.
• Op 20 maart 1602 verlenen de Staten-Generaal een octrooi aan de VOC, waarin wordt vastgelegd dat vanuit de Republiek alleen de VOC het recht heeft zeehandel te drijven in het gebied ten oosten van Kaap de Goede Hoop en ten westen van de Straat Magellaan. Het octrooi geldt voor een periode van 21 jaar en kan telkens verlengd worden.
• Ingezetenen van de Republiek kunnen tot en met 31 augustus 1602 schriftelijk aangeven of ze geld willen investeren in de vennootschap. In totaal wordt er voor 6,4 miljoen gulden ingelegd. In Amsterdam zijn er 1143 investeerders die bij elkaar 3,7 miljoen gulden inleggen. Voor wat betreft de overige handelssteden zijn de Middelburgers (met 1,5 miljoen gulden) de grootste inschrijvers. Er wordt in de statuten vastgelegd dat er in de toekomst geen nieuwe aandelen  zullen worden uitgegeven. Wel kunnen de aandelen van de VOC verhandeld worden, maar alleen in de regio waar de oorspronkelijke aandeelhouder woonde. Deze mogelijkheid tot het verhandelen van de aandelen kan gezien worden als de allereerste effectenbeurs ter wereld.
• De VOC gaat voortvarend te werk. De eerste jaren wordt er zwaar geïnvesteerd in een gecombineerde handels – en oorlogsvloot om in Azië vaste voet aan de grond te krijgen. Om de specerijenhandel te monopoliseren worden er Indië talloze forten gebouwd. Duizenden huursoldaten worden in naam van de compagnie naar Indië gestuurd. Ook komt er een bestuurlijke organisatie in Indië aangevoerd door gouverneur-generaals.
• Veel winst wordt er in de eerste jaren nog niet gemaakt, maar vanaf zo’n beetje 1620 verandert dat. Het geldt stroomt dan binnen, de koersen van de aandelen stijgen in een rap tempo, er wordt dividend uitgekeerd en in 1637 bereikt de beurswaarde van de VOC zijn hoogste punt aller tijden. Bij elkaar heeft het bedrijf dan een beurswaarde van 78 miljoen gulden. Dat is omgerekend naar het geld van nu zo’n 7.000 miljard euro, wereldwijd de hoogste beurswaarde ooit van een bedrijf.

Het oudst bekende aandeel ter wereld, een VOC aandeel uit 1606 op naam van Pieter Hermanszoon Boode. Het tweede blad toont de registratie van dividenden.

• Bij de strijd om Oostende is er sprake van een impasse. Er wordt voornamelijk in de duinen gevochten. Daarnaast wordt de stad continu beschoten. Het zit de weinige achtergebleven inwoners – de meesten zijn naar Zeeland vertrokken, de stad wordt voornamelijk nog door soldaten bewoond – niet mee. Er breekt in de stad namelijk een pestepidemie uit. Per dag sterven er zo’n zestig tot tachtig mensen aan de ziekte, meer dan door het oorlogsgeweld.
• In een poging om de Spaanse belegeraars bij Oostende weg te lokken vallen de Staatse troep met een groot leger van 20.000 man de vestigingsplaats Grave, gelegen aan de Maas in Noord Brabant, aan. Dit in de hoop dat de troepen bij Oostende de troepen bij Grave komen ondersteunen. De Spaanse troepen bij Oostende blijven echter zitten waar ze zitten. Grave wordt verdedigd door zo’n 1500 man. Na een beleg van twee maanden geven ze zich over. Eén van de legeraanvoerders van Maurits bij het beleg van Grave is zijn 18-jarige halfbroer Frederik Hendrik.
• In 1602 reist de Italiaan Ambrogio Spinola samen met een leger van 9.000 door hem zelf gefinancierde manschappen naar Vlaanderen en biedt daar zijn diensten aan Koning Filips III aan. Spinola heeft eerder voor Filips III gevochten. Deze maakt graag gebruik van het aanbod. Zijn zwager Albrecht van Oostenrijk bakt er als opperbevelhebber van het leger namelijk niet zo veel van. Al spoedig wordt Spinola de belangrijkste legeraanvoerder van de Spanjaarden in de Zuidelijke Nederlanden.
• De Groote Sint Annapolder, een polder van zo’n 100 hectare in Zeeland, wordt drooggelegd.
• Bij een gevangenenruil met de Spanjaarden komt Piet Hein vrij. Een jaar later wordt hij als kapitein van de ‘Kleine Neptunus’ opnieuw gevangen genomen en wordt hij opgesloten in het fort van Havana op Cuba. In 1507 is hij terug in de Nederlanden. Hoe hij de tweede keer vrij is gekomen is onbekend.

1603: Gouda; foto genomen op 26 september 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1603?

• Op 24 maart overlijdt de Engelse koningin Elizabeth. Ze wordt opgevolgd door Jacobus I. Hij denkt heel anders over de oorlog met Spanje dan zijn voorgangster. Binnen een jaar sluit hij vrede met Spanje, waarmee de Nederlanden een oorlogspartner in de strijd tegen Spanje verliest.
• Op 26 mei vindt de zeeslag bij Sluis plaats. Het is in zoverre een unieke slag omdat aan beide kanten galeien worden ingezet, snelle schepen met roeiers aan boord, De grootste galeien worden bemand door zo’n 250 roeiers en hebben daarnaast nog zo’n 200 soldaten aan boord. Het doel van de Spaanse legeraanvoerder Federico Spinola – hij is een broer van Ambrogio Spinola – is om in Walcheren te landen. Zover komt hij niet. De Spanjaarden moeten zich na een korte maar felle slag op de Westerschelde terugtrekken. Ze verliezen 47 man, waaronder Federico Spinola zelf, die zwaar gewond raakt en even later overlijdt. De slag bij Sluis is de enige zeeslag tijdens de Tachtigjarige Oorlog waarbij aan beide zijden galeien worden ingezet.
• Admiraal Jacob van Heemskerck verovert in de Straat Malakka een volgeladen Portugese koopvaarder. De Portugezen eisen op grond van het zeerecht de lading terug, aan welk verzoek de VOC geen gehoor aan geeft. Het leidt tot een een openbare rechtszitting.  Deze gebeurtenis zal voor de rechtsgeleerde Hugo de Groot aanleiding zijn om een verhandeling over het zeerecht te schrijven, waarin hij stelt dat de zee internationaal grondgebied is en dat alle naties de vrijheid hebben om deze te gebruiken voor zeevarende handel. In 1609 publiceert hij hier het boek ‘Mare Liberum  (De Vrije Zee) over.
• In Lutjegast wordt Albert Tasman geboren. Hij zal later als ontdekkingsreiziger in dienst treden van de VOC.
• Op 26 juni breekt er brand uit in Breda. Er gaan 53 huizen in de vlammen verloren. Prins Maurits schenkt 1000 gulden voor de wederopbouw.
• Bij Bellingwolde en Blijham in Groningen worden nieuwe dijken aangelegd. Enkele bewoners tekenen bezwaar aan tegen een dijk over hun land, maar dat wordt afgewezen.

1604 Alkmaar; foto genomen op 26 december 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1604?

• Ambrogio Spinola verovert in het voorjaar van 1604 het een na het andere bolwerk bij Oostende. Daarnaast wordt de stad in maart ook nog eens getroffen door een zware storm die veel schade aanricht. Als de beloofde troepen uit het noorden niet komen opdagen, besluiten de verdedigers van de stad in september dat de situatie hopeloos is en beginnen onderhandelingen. Op 22 september geeft de stad zich over. ’s Avonds nodigt Spinola de overwonnen officieren uit op een banket. De 4.500 manschappen mogen met medeneming van hun wapens de compleet verwoeste stad verlaten en schepen zich in richting Zeeland. De inname van Oostende, de laatste Staatse stad in Vlaanderen, betekent in de praktijk de definitieve scheiding van de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden.
• De VOC probeert niet alleen voet aan wal te krijgen in Indië maar ook in India. Steven van der Haghen, hij is admiraal op de eerste vloot van de VOC, doet in opdracht van de kamers van Amsterdam, Hoorn en Enkhuizen in 1604 met zeven VOC-schepen een vergeefse poging om de Portugezen te verdrijven uit Goa, een regio gelegen in het westen van India.
• Prins Maurits benoemt Simon Stevin officieel tot de kwartiermeester van de Staatse troepen. Officieus werkte Stevin al voor de prins. In de functie kwartiermeester zal hij zich onder andere bezig gaan houden met met zaken als vestingbouw, verdediging en navigatie. In 1584 heeft hij al een boek over vestingbouw geschreven, getiteld ‘De Stercktenbouwing’.  Opvallend is dat hij al zijn wetenschappelijk werk publiceert in de Nederlands taal. Hij ‘vertaalt’ daarbij veel Griekse en Latijnse wetenschappelijke woorden in nieuwe Nederlandse woorden. Aan Simon Stevin hebben we bijvoorbeeld de woorden: evenaar, evenwijdig, loodrecht, middellijn, rede, scheikunde, wiskunde en wijsbegeerte te danken.
• De Amsterdamse schoolmeester Willem Bartjens schrijft het rekenboek ‘De Cijfferinghe van Mr. Willem Bartjens’. Hierin beschrijft hij een volledig nieuwe rekenmethode. Bartjens illustreert zijn rekenboek met gedichten, meestal lofzangen, van en op zichzelf en zijn vrienden, waaronder Vondel. Het boek zal vele malen herdruk worden. (Vandaag de dag leeft zijn naam nog steeds voort in de uitdrukking ‘Volgens Bartjens’.)
• In Brabant breekt een grote pestepidemie uit. Duizenden mensen sterven aan de ziekte. Ook in 1605 heerst de ziekte op diverse plaatsen in Nederland.

1605: Katwijk; foto genomen op 11 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1605?

• In Brabant vinden wederom een aantal veldslagen plaats tussen de Spaanse en de Hollandse troepen. Zo verovert Prins Maurits met een groot leger het kasteel van Wouw. Na een belegering van vijf dagen geven de 85 verdedigers zich over. Op hun beurt proberen de Spaanse troepen tot twee keer toe Bergen op Zoom te veroveren, maar beide keren mislukt dit.
• In het oosten van het land hebben de Spanjaarden wel succes. Ze hebben er een grote troepenovermacht. Oldenzaal wordt door zo’n 15.000 soldaten in Spaanse dienst belegerd. De 500 verdedigers van de vesting geven zich na de eerste kanonschoten dan ook direct over.
• De spanningen tussen Johan van Oldenbarnevelt en Prins Maurits nemen verder toe. Nadat de val van Oostende wil Van Oldenbarnevelt dat Maurits met zijn troepen naar Vlaanderen trekt om daar terrein te heroveren. Maurits wil liever de strijd met de Spanjaarden in de oostelijke Nederlanden aan gaan. Het is echter de Staten-Generaal die de tienduizenden huursoldaten van Maurits betaalt en wie betaalt, die bepaalt. Met de nodige tegenzin besluit Maurits de Staten-Generaal hun zin te geven en onderneemt met zijn leger een poging om Antwerpen terug te veroveren.
• Het wordt een fiasco. Samen met Ernest van Nassau vaart Maurits met een Staatse legermacht die zich aan boord bevindt van zo’n 200 schepen over de Schelde naar Antwerpen. Vlak voor Antwerpen worden de schepen vanaf beide oevers hevig met kanonnen beschoten. Ernest van Nassau landt op de ene oever bij Blokkersdijk, Maurits op de andere oever bij Oosterweel. De strijd verloopt rampzalig voor de Staatse troepen. Zo’n 500 man sneuvelen en al snel hijsen Ernest van Nassau en Maurits de zeilen weer en varen terug.
• Bij Ochten in de Betuwe breekt de Waaldijk door. (Het zal niet de laatste keer zijn dat zoiets hier gebeurt. De dijk bij Ochten blijft eeuwenlang een zwak punt  Ook in 1995 dreigt de dijk er door te breken. Het hele dorp wordt bij die gelegenheid geëvacueerd.)
• In ’s Heerenberg wordt Mechteld ten Ham van hekserij beschuldigd. Ze wordt in het water gegooid. Als ze niet naar de bodem zakt en verdrinkt maar er in slaagt om zich drijvende te houden, wordt dit als bewijs gezien dat ze een heks is. Het is een loose-loose situatie voor haar. Ze wordt daarop in het openbaar verbrand.

1606: Delft; foto genomen op 26 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1606?

• Ook in 1606 wordt er weer zwaar gevochten tussen de Spanjaarden en de Staatse troepen. Zo veroveren de Spanjaarden het Gelderse Bredevoort om deze plaats een week later weer te verliezen. De Spaanse verrassingsaanval op Sluis mislukt vanwege een defecte klok. De Spanjaarden willen de stad van twee kanten tegelijkertijd aan vallen: via de Oostpoort en via de zuidkant. Ze hebben afgesproken om de aanvallen in te zetten op exact het moment dat de klok in de Belforttoren van Sluis slaat. De klok slaat echter niet en de Spanjaarden denken aan verraad. De soldaten aan de Oostpoort vallen op een gegeven moment nog wel aan, maar die aan de zuidkant niet. De aanval bij de Oostpoort wordt afgeslagen. De reden dat de klok niet slaat, is echter geen verraad, maar komt omdat de klokkensteller Jantje van Sluis op de kermis te veel gedronken heeft om de klok te kunnen stellen. Zijn zoon en neef besluiten daarom om de klok voor hem te stellen, maar trekken te hard aan het touw, waardoor dit te strak komt staan en de klok niet slaat. (Jantje van Sluis wordt tegenwoordig in Sluis als de held van Sluis herdacht.)
• Aan het boord van zijn schip ‘De Duyfken’ “ontdekt” de Nederlandse ontdekkingsreiziger Willem Jansz in het voorjaar van 1606 het nieuwe continent Australië. Hij landt er ergens in het noorden.
• In Leiden wordt op 15 juli 1606 Rembrandt van Rijn geboren. Zijn vader is er molenaar en bezit twee molens in Leiden.
• Als op 6 oktober viceadmiraal Reinier Claeszen ziet dat zijn vloot na een zeeslag van twee dagen voor de kust van Portugal de strijd met een Spaanse vloot verliest, kiest hij er voor om in plaats van zich over te geven zijn (lek geschoten) schip op te blazen. Hij werpt een brandende lont in een kruitvat, waarop het schip met zestig man aan boord de lucht in vliegt. (Een voorbeeld dat Van Speijk in 1831 zal volgen.)
• Op 8 oktober overlijdt op Slot Dillenburg Jan VI van Nassau-Dillenburg. Hij is de enige van de vijf broers van Nassau die een natuurlijke dood sterft. (Willem van Oranje is in 1584 vermoord en zijn drie andere broers Lodewijk, Adolf en Hendrik zijn alle drie op het slagveld gesneuveld.) Jan van Nassau heeft niet alleen vijf nog levende zonen – twee andere zonen stierven op het slagveld – maar beschikt ook over vijf graafschappen. In zijn testament laat hij daarom elke zoon een graafschap na en wel: Nassau-Dillenburg  aan Willem Lodewijk, Nassau-Siegen aan Jan, Nassau-Beilstein aan George, Nassau-Hadamar aan Johan Lodewijk en Nassau-Dietz aan Ernst-Casimir. (Als de familietak van Willem van Oranje in 1702 na Willem III uitsterft is het de Nassau-Dietz tak die het Oranje-huis voortzet.)

1607: Leiden; foto genomen op 2 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1607?

• Tijdens de Slag bij Gibraltar verrast een Nederlandse vloot van 26 schepen onder leiding van admiraal Jacob van Heemskerck op 25 april de Spaanse schepen die in de haven van Gibraltar liggen. De Spanjaarden verliezen hun gehele vloot van 21 schepen. Ook sneuvelt de bevelhebber aan Spaanse kant Álvarez de Avilés. Wie ook sneuvelt is Jacob van Heemskerck, de man die Nova Zembla overleefde en dodo’s zag op Mauritanië. Een kanonskogel (één van de weinige schoten die het Spaanse vlaggenschip ‘San Augustino’ nog kan afvuren) treft het linkerbeen van de in volle wapenrusting op het dek staande admiraal. Hij krijgt een grafmonument in de Oude Kerk in Amsterdam. Volgens oud gebruik wordt zijn wapenrusting boven het graf gehangen. Het linker dijstuk van het harnas dat is verbrijzeld door de Spaanse kanonskogel ontbreekt.

• In Vlissingen wordt op 24 maart Michiel Adriaenszoon de Ruyter geboren.
• In 1607 zijn beide partijen oorlogsmoe. Er wordt al bijna 40 jaar gevochten. Ook kost de oorlog beide landen veel geld. De Noordelijke Nederlanden beginnen daarom onderhandelingen met de Spanjaarden over een mogelijke vrede. Vooral in de gebieden waar de voorgaande jaren het meeste is gevochten zoals Groningen, Overijssel en Gelre is de roep om vrede het grootst. In april 1607 wordt een staakt-het-vuren overeen gekomen.
• De vredesonderhandelingen lopen echter vertraging op, omdat koning Philips III door wil vechten, maar als bevelhebber Spinola hem duidelijk maakt dat hij dan elke maand 300.000 escudo’s (oftewel 750.000 Hollandse guldens) nodig heeft om zijn huursoldaten te betalen – Philips III heeft dat geld niet – geeft hij in oktober toestemming om verder te onderhandelen.
• Erg vlot verlopen de onderhandelingen niet. Ook landen als Engeland, Frankrijk en enkele Duitse vorstendommen bemoeien zich er mee. In 1608 gaan de onderhandeling verder.
• De 22-jarige schilder Hendrick Avercamp verhuist naar Kampen. Hij zal daar veel beroemde winterlandschappen schilderen.
• De Staten van Holland geven opdracht om het Beemstermeer droog te malen. Een dijk van 38 kilometer lengte wordt om het meer aangelegd en daar omheen een ringvaart. Onder toezicht van Jan Adriaenszoon Leeghwater – what’s in a name – pompen vervolgens 43 windmolens het meer leeg.

1608: Haarlem; foto genomen op 28 september 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1608?

• Op 31 januari komt Ambrogio Spinola, de Italiaanse aanvoerder van de Spaanse troepen, per boot over de Maas in Rotterdam aan. Hij reist vervolgens door naar Den Haag, waar in februari de vredesonderhandelingen beginnen. Tijdens de onderhandelingen eist de Spaans koning Filips III dat de VOC zich terugtrekt uit Indië en ook eist hij vrijheid van eredienst voor katholieken in de Republiek. Vooral de eis dat de VOC zich moet terugtrekken uit Indië is onbespreekbaar voor de Nederlanden.
• Na bemiddeling van de Franse diplomaat Pierre Jeannin komen de partijen een twaalf jaar durende wapenstilstand overeen onder dezelfde voorwaarden van de eerder gesloten tijdelijke wapenstilstand van 1607. Als compromis voor de eis tot ontbinding van de VOC zegt Van Oldenbarnvelt toe dat de voorgenomen oprichting van de West-Indische Compagnie  – deze zou zich richten op de handel met Noord- en Zuid Amerika – niet door zal gaan. (Na afloop van het bestand zal de WIC in 1621 alsnog worden opgericht.)
• De meningen over het bestand zijn in de Nederlanden verdeeld. De bevelhebbers van het leger, Prins Maurits en graaf Willem Lodewijk, willen graag doorvechten. De Staten van Holland en Van Oldenbarnvelt zijn wel voor. Een langdurige wapenstilstand kan de handelspositie van de Republiek verstevigen en bovendien kan dankzij een bestand er flink bezuinigd worden op de defensie-uitgaven. Uiteindelijk zal een meerderheid van de Staten-Generaal voor het bestand stemmen.
• De VOC richt in 1608 de eerste handelsposten op in het koninkrijk Ayutthaya (het huidige Thailand) en in Surat in India.
• Filips Willem van Oranje, de oudste zoon van Willem van Oranje, heeft na diens overlijden in 1584 onder andere het vorstendom Oranje en het graafschap Buren geërfd. Hij verblijft op dat moment echter (noodgedwongen) in Spanje en kan het Hollandse deel van zijn erfenis niet incasseren. Als de Spanjaarden hem in 1595 eindelijk toestemming geven om Spanje te verlaten en zich bij aartshertog Albrecht en diens vrouw Isabelle, op dat moment de landvoogd en landvoogdes voor Spanje in Brussel, te voegen, hoopt hij dat hij zijn Nederlandse bezittingen kan bezoeken, maar hij krijgt daarvoor geen toestemming van de Staten-Generaal, die de katholieke prins na al die jaren gedwongen verblijf in Spanje als Spanjaard beschouwen. Als in 1606 Albrecht hem geen toestemming geeft voor een huwelijk met zijn Franse nicht Eléonora – hij is 51 jaar; zij 16; hij trouwt ondanks dat hij geen toestemming krijgt toch met haar, dit om zijn Franse belangen te beschermen – zoekt  Filips Willem toenadering tot de Nederlanden.  In 1607 tekent hij een loyaliteitsverklaring aan de Staten-Generaal, waarna hij toestemming krijgt om de Noordelijke Nederlanden te bezoeken. In 1608 laat hij zich inhuldigen als de graaf van Buren en even later ook als de heer van Breda. Bij beide gelegenheden is zijn halfbroer Maurits aanwezig. Het is de eerste keer dat hij deze ontmoet. Bij zijn inhulding als de heer van Breda is ook zijn andere halfbroer Frederik Hendrik aanwezig, die hij dan ook voor het eerst ziet.
• In Middelburg vraagt de Duits-Nederlandse brillenmaker en lenzenslijper Hans Lipperhey een patent aan “op seecker instrument om verre te sien” oftewel op een telescoop. Zijn uitvinding wordt tijdens een pauze van de vredesonderhandelingen in Den Haag gedemonstreerd. Vanaf de Mauritstoren in Den Haag kan men met hulp van de kijker de tijd op de kerkklok van Delft aflezen. Bij de demonstratie zijn niet alleen Prins Maurits, Frederik Hendrik en Ambrogio Spinola aanwezig, maar ook veel diplomaten. Ze zien direct de mogelijkheden die het apparaat biedt op het militaire slagveld. Al snel verspreidt het nieuws van de uitvinding zich over Europa. Een jaar later komt de Italiaan Galileo met een verbeterde versie van de kijker op de proppen, waarmee hij tal van astronomische ontdekkingen zal doen.
• De Leidse landmeter Jan Pieterszoon Dou bedenkt een apparaat – de Hollandse Cirkel – waarmee hij hoeken groter dan 90 graden kan meten. Hij zal het apparaat veelvuldig gebruiken bij metingen voor de bedijking van de Beemster.

1609: Gouda; foto genomen op 26 september2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1609?

• Op 9 april gaat het Twaalfjarig Bestand officieel in. Beide partijen houden zich eraan. De Spanjaarden trekken zich grotendeel terug in de Zuidelijke Nederlanden en in Brabant. Alleen de vestigingen Grol (Groenlo) en Oldenzaal blijven in het oosten in Spaanse handen. Voor Spanje komt het bestand goed uit. Ze kunnen hierdoor de aandacht richten op andere oorlogen in het Rijk. De Nederlanders richten zich vooral op de handel, in het bijzonder op die met het Verre Oosten.

De situatie gedurende het bestand. Het grijze gebied is het “zelfstandige” bisdom Luik wat officieel niet tot het Spaanse gebied hoort. In he t oosten bevinden zich twee gele bolletjes. Het zijn de verstingssteden Oldenzaal en Groenlo die ook in Spaans bezit zijn .

• De VOC huurt de Engelse zeevaarder Henry Hudson in voor een poging om nogmaals een noordoostelijke doorvaart naar Indië te vinden. Met twintig man, deels Engels, deels Nederlands,  aan boord van het schip de Halve Maen vertrekt hij op 4 april vanuit Amsterdam. Bij Nova Zembla dreigt hij echter, net als zijn voorgangers, in het ijs vast te komen zitten. Hij wendt daarop de steven, zeilt over de Atlantische Oceaan naar Amerika om te kijken of er een doorvaart dwars door Amerika mogelijk is. Op 3 augustus vaart hij daartoe bij het huidige New York de rivier op (die dan nog de Mauritius heet; tegenwoordig de Hudson ) maar realiseert na drie weken varen, waarbij hij zo’n 200 kilometer aflegt, dat de rivier geen doorgang door Amerika kan bieden. Hij keert om en vaart terug naar Europa. Na deze tocht verbiedt de Engelse overheid Hudson om nog langer in Hollandse dienst te varen.
• In het Verre Oosten onderneemt de VOC allerlei activiteiten. Sommigen lopen goed af. Zo krijgen ze van de shogun van Japan, zeg maar de Japanse opperbevelhebber, toestemming om een handelspost te openen in de havenstad Hirado. Soms loopt het slecht af. Zo wekt Pieter Willemsz Verhoeff, een admiraal in dienst van de VOC, die met een vloot van liefst dertien schepen (met daarin ook aan boord Piet Hein en onderkoopman Jan Pietersz Coen) naar Indië is gevaren, zoveel wantrouwen bij de plaatselijke bevolking dat dorpelingen op Banda Neira (een eiland op de Molukken) hem en twee anderen onthoofden. Jan Pietserszoon Coen weet bij die gelegenheid net te ontkomen. Twee maanden later wordt er op Banda een vredesverdrag gesloten en krijgt de VOC er alsnog  een monopolie op de specerijenhandel.
• In Amsterdam wordt in navolging van Venetië een Wisselbank opgericht. Binnen de Nederlanden zijn er talloze betaalmiddelen in omloop.  Men betaalt met heel veel verschillende muntsoorten. Zo wordt er betaald met allerlei gouden, zilveren en koperen munten. Elke provincie kent haar eigen geld, net als sommige steden. Ook de VOC heeft een eigen munt. Een centrale munteenheid bestaat nog niet. De waarde van al deze munten hangt af van de hoeveelheid edelmetaal die erin verwerkt is. Al die verschillende soorten betaalmiddelen belemmeren de handel.
• Bij de Amsterdamse Wisselbank, gevestigd in het Stadhuis, kan je vanaf 1609 de verschillende soorten munten laten taxeren, inleveren en omwisselen in Amsterdamse guldens die je op een rekening van de Wisselbank kan zetten. Vanaf zo’n rekening kunnen vervolgens ook zogeheten wisselbrieven worden uitgeschreven. De ‘wissels’ — brieven waarop is vastgelegd wie wanneer welk bedrag moet betalen — kunnen in Amsterdam via de Wisselbank worden verhandeld of worden uitbetaald.
• Een groep puriteinen, aanhangers van een bepaalde protestantse stroming die zich Engeland onderdrukt voelen, verlaten hun land en vestigen zich in Leiden. In 1620 zal een deel van de groep  – de Pilgrim Fathers – aan boord van de Mayflower vanuit Rotterdam naar Amerika afreizen.

1610: Haarlem; foto genomen op 28 september 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1610?

• Aan de Universiteit van Leiden woedt sinds 1602 een conflict tussen twee Leidse hoogleraren theologie over de predestinatieleer, de leer van de voorbeschikking binnen de gereformeerde kerk. Aan de ene kant is daar een stroming rondom de hoogleraar Franciscus Gomarus. Zij geloven dat God alles heeft voorbeschikt. Of iemand in de hemel komt of in de hel belandt, staat volgens hen al bij de de geboorte vast.  De mens kan daar volgens hen geen invloed op uitoefenen. Tegenover deze ‘preciezen’, met veel Calvinistische aanhangers onder hen, staan de ‘rekkelijken’, een stroming die de gedachtenleer volgt van de hoogleraar Jacobus Arminius. Zij stellen dat een mens een vrije wil heeft en leggen de nadruk op diens eigen verantwoordelijkheid. De mens kan, zo stellen zij, kiezen tussen een leven van deugd of een leven van zonde en beslist zodoende zelf of hij later in de hemel of in de hel komt. De discussies worden steeds feller en veel rekkelijken worden als lid geschorst door de Calvinistische kerk, die de kant heeft gekozen van de preciezen.
• In 1610 dienen de aanhangers van Arminius, hij is in 1609 overleden, bij de Staten van Holland een verzoek in, ook wel een remonstratie genoemd, met daarin vijf godsdienstige stellingen met het verzoek deze stellingen als juist aan te merken. Ook vragen zij in de remonstratie om bescherming tegen de onderdrukking door de Calvinistische kerk. De Staten van Holland zeggen deze bescherming toe. Als reactie hierop dienen de aanhangers van Gomarus een tegenverzoek in – een contrareformatie – waarin zij stellen dat het niet aan de Staten is om over godsdienstige zaken een uitspraak te doen. Al spoedig zullen de twisten tussen ‘remonstranten’ en ‘contraremonstranten’ escaleren. Aanvankelijk is het nog vooral een godsdienstige strijd, maar later wordt het ook een politieke strijd. Van Oldenbarnevelt en Hugo de Groot zullen de kant van de remonstranten kiezen, Maurits die van de contraremonstranten.
• Op 23 januari worden vooral de noordelijke delen van Nederland getroffen door de Emerentiavloed  – in de delen van Nederland die nog de Juliaanse kalender gebruiken is het dan nog maar 9 januari en wordt de vloed de Pontiaansvloed genoemd. Een zware noordwesterstorm laat veel dijken doorbreken en grote delen van Nederland stromen onder water. Zo staat het water bij Enkhuizen liefst 2,5 meter hoger dan normaal. Ook het eiland Schokland stroomt onder. Een kleine 100 woningen komen er blank te staan. Ook delen van Noord- en Zuid-Holland, Friesland, Groningen, Gelderland, Overijssel hebben te maken met ernstige wateroverlast. Door de straten van Amsterdam, Rotterdam en Leiden stroomt water. De schade is groot. Hoeveel mensen er verdrinken is onbekend. Ook de Waterlandse Zeedijk bij de Beemster breekt door, waarna de bijna drooggevallen polder weer helemaal vol loopt.
• In 1610 vaart de dan 11-jarige Maarten Tromp als scheepsjongen mee aan boord van het koopvaardijschip van zijn vader. Bij Guinee wordt het schip overvallen door zeerovers. Hierbij komt vader Tromp om het leven. Maarten Tromp wordt door de piraten aan boord genomen, waar hij als slaaf als scheepsjongen aan het werk moet. Twee jaar later zullen ze hem vrijlaten.
• In Bredevoort worden in 1610 een aantal heksenprocessen gehouden. Na marteling bekennen een aantal mannen en vrouwen dat zij aan hekserij doen. Tien van hen belanden op de brandstapel.

1611: Warmond; foto genomen op 6 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1611?

• Aartshertogen Albrecht van Oostenrijk en zijn vrouw landvoogdes Isabella vaardigen op 12 juli  voor de Zuidelijke Nederlanden het Eeuwig Edict uit. Het is de eerste aanzet tot een algemeen wetboek in de Zuidelijke Nederlanden. Het is een poging om over te gaan van gewoonterecht naar geschreven en uniform recht. Ook wordt er in vastgelegd dat geboorten, huwelijken en overlijden van personen bij de kerk moeten worden vastgelegd, wat we kunnen zie als een soort voorloper van de burgerlijke stand.
• In Amsterdam komt de eerste Koopmanbeurs gereed. Het stadbestuur heeft bij de bouw niet op de bouwkosten beknibbeld. In tegendeel, ze geven opdracht dat ‘tot verciering van ’t werck niet op een cleyntje zou worden gesien’. In het door Hendrick de Keyser ontworpen gebouw aan het Rokin wordt aanvankelijk vooral in goederen gehandeld. Later worden er ook aandelen verhandeld. Het niet-overdekte middenplein doet dienst als beursvloer. Rondom het plein staan 42 genummerde pilaren, waar de kooplieden hun vaste standplaats hebben. Dit systeem van vaste standplaatsen zal later uitmonden in een systeem van hoekmannen op de beurs.
• Ook de Zuiderkerk in Amsterdam, net zoals de Koopmanbeurs  een ontwerp van stadsarchitect Hendrick de Keyser, komt dat jaar klaar.
• In 1611 keert Jan Pieterzoon Coen terug van zijn eerste reis naar Indië. Hij schrijft voor het bestuur van de VOC een uitgebreid rapport over zijn visie hoe de VOC in Indië het beste kan opereren. Hij maakt promotie en het jaar erop maakt Coen nu als opperkoopman en commandeur van twee schepen een tweede reis naar Indië.
• De stad Utrecht vaardigt een plakkaat uit tegen het smijten van ‘drek, vuiligheid en andere stinkende materie’ op publieke plaatsen. Specifiek wordt het Janskerkhof met name genoemd. Ook verbieden ze in de publicatie kaatsen, kolven en ‘de kloot te schieten’ op het Janskerkhof.
• Peter Paul Rubens begint te werken aan zijn bekendste altaarstuk, ‘De kruisafneming’, bestemd voor de kathedraal van Antwerpen. Pas drie jaar later is het af. Het bestaat uit drie delen, die samen meer dan 3 bij 4 meter groot zijn.

1612: Haarlem; foto genomen op 28 september 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1612?

• Op 19 mei valt de Beemster (eerder al bijna droog geleegd maar na een dijkdoorbraak in 1610 weer ondergelopen) voor de tweede keer droog. Op 4 juli brengen prins Maurits en prins Frederik Hendrik een bezoek aan de polder. Er worden drie dorpen aangelegd (Middenbeemster, Noordbeemster en Westbeemster), wegen worden aangelegd, sloten gegraven en stolpboerderijen gebouwd.
• Sultan Ahmed I van het Ottomaanse Rijk geeft de Nederlanden toestemming om  om handel te drijven in het Ottomaanse Rijk en er een handelsvestiging te vestigen.
• In 1596 ziet Willem Barentsz tijdens zijn tocht om een noordoostelijke route naar Azië te vinden, dat in de baaien van de westkust bij Spitsbergen grote hoeveelheden walvissen rond zwemmen. In mei 1612 vaart de Neptunus, onder leiding van Willem Cornelisz van Muyden, als eerste Hollandse walvisvaarder – een jaar eerder zijn de Engelsen al die kant opgevaren – naar Spitsbergen om er ter plekke op walvissen te gaan jagen. Door gebrek aan kennis hoe op de beesten te jagen is deze eerste Nederlandse walvisvaart echter niet bepaald een groot succes te noemen.
• In 1612 geeft de VOC nog steeds meer geld uit dan dat er binnenkomt. Een aantal investeerders wil daarom dat de VOC  hun inleg terug betaalt, maar de compagnie heeft daar geen geld voor. De Staten-Generaal bepalen vervolgens dat de kapitaalverstrekkers nog tien jaar op hun geld moeten wachten. Op voorspraak van Johan van Oldenbarnevelt praten de Staten-Generaal en de VOC met de Engelse koning James I over de mogelijkheid om de VOC te laten fuseren met de Britse East India Company, die in 1601 is opgericht. Dit om samen met de Britten in Azië een vuist te kunnen maken tegen Spanje en Portugal. De besprekingen duren liefst zes jaar maar leiden tot niets. Voor de aandeelhouders van de VOC is dit achteraf bekeken maar goed ook, want vanaf zo’n beetje 1620 breken de gouden jaren aan voor de VOC en wordt het bedrijf binnen 25 jaar het rijkste bedrijf ter wereld,
• De dichter en toneelschrijver Gerbrand Adriaenszoon Bredero publiceert zijn eerste klucht getiteld: ‘De klucht van de koe.’
• Joost van den Vondel, die in 1612 in Amsterdam een goedlopende sokkenwinkel heef, publiceert zijn eerste toneelstuk: ‘Het pascha, ofte de verlossinge Israëls uyt Egypten’.

1613: Franeker; foto genomen op 21 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1613?

• In Amsterdam wordt begonnen met het graven van de drie hoofdgrachten: de Herengracht, de Keizersgracht en de Prinsengracht.
• In Sneek wordt de Waterpoort verbouwd tot sierpoort, dit omdat de poort geen militaire functie meer heeft.
• In Roermond vinden de beruchte Heksenprocessen plaats. De eerste vrouw die er van hekserij wordt beschuldigd is Tryntjen van Zittaert. Ze wordt samen met haar dochtertje gevangen gezet. Het 12-jarige meisje “tovert” tijdens het spelen met andere kinderen munten uit haar mond. Een lid van de magistratuur ziet dit en beschuldigt daarop het meisje en haar moeder van hekserij. De moeder wordt gemarteld en bekent dat ze liefst 51 mensen, waaronder 41 kinderen, ‘dood heeft betoverd’. Ook geeft ze de namen van andere heksen. Ook deze worden vervolgd en gemarteld. Er worden zo steeds meer heksen ‘ontdekt’. Een maand lang worden er in Roermond elke dag twee heksen verbrand. De heksenjacht in Roermond zal tot november 1614 duren. In totaal worden er zo’n 70 vrouwen als heks verbrand.
• In Leiden volgt de dan 22-jarige Willebrord Snel van Royen – hij zal bekend worden onder zijn Latijnse naam Snellius – zijn overleden vader op als hoogleraar Wiskunde aan de Universiteit van Leiden. Snellius zal in Leiden een groot aantal wetenschappelijke werken publiceren, waaronder de later naar hem genoemde wet van Snellius, een natuurwet uit de optica die aangeeft hoe lichtstralen gebroken worden op de overgang van het ene medium naar het andere medium. Soms zit hij ook wel eens mis. Zo is Snellius geen aanhanger van Copernicus’ heliocentrisch systeem, maar blijft hij vasthouden aan een systeem met de Aarde als middelpunt van het heelal.
• Prins Maurits en Johan van Oldenbarnevelt verschillen steeds vaker van mening over de buitenlandse politiek. Terwijl Van Oldenbarnevelt Frankrijk met de (katholieke ) koning Lodewijk XIII als de belangrijkste bondgenoot ziet, wil Maurits zich meer richten op  Engeland waar de (protestante) koning Jacobus I op de troon zit en waarmee hij goede banden heeft. Zo heeft Jacobus hem in 1613 als eerste Hollandse vorst benoemd tot ridder in de orde van de kousenband. Bij de feestelijke bijeenkomst in Den Haag, waarbij de Britse Ambassadeur Maurits de kousenband om zijn bovenbeen omdoet, is ook Johan van Oldenbarnevelt aanwezig. De benoeming heeft overigens de nodige voeten in de aarde. Maurits mag van Van Oldenbarnevelt de orde accepteren, maar niet als soevereine vorst, maar als vertegenwoordiger van de republiek. (Na Maurits zullen alle Oranjestadhouders  en koningen (met uitzondering van koning Willem II) ook in de orde worden opgenomen, van Frederik Hendrik in 1627 tot aan koning Willem Alexander in 2019.)
• In een poging om de steeds verder oplopende spanningen tussen de remonstranten en contraremonstranten te beteugelen komt Van Oldenbarnevelt in december met de ‘Resolutie tot Vrede van de Kerken’, waarin wordt opgeroepen tot verdraagzaamheid en om elkaars standpunten ten aanzien van de zaligmaking te respecteren en te vertrouwen op de wijsheid van de christelijke overheid in de kwesties.  De resolutie werkt niet. De onrust in de dorpen en steden blijft bestaan. De contraremonstranten vinden hun aanhang vooral onder de ‘kleyne luyden’ zoals in die tijd dagloners, zeelieden, zwervers, en mensen zonder vast inkomen worden aangeduid.

1614: Amsterdam; foto genomen op 15 november 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1614?

• Op 27 januari wordt de Noordse Compagnie opgericht, ook wel de Compagnie van Spitsbergen genoemd. Het is een samenwerkingsverband van kooplieden uit onder andere Amsterdam, Rotterdam, Hoorn en Medenblik, gericht op de walvisvaart. Van de Staten-Generaal krijgen ze een octrooi op de walvisvaart in het arctisch gebied, aanvankelijk voor een periode van drie jaar maar deze periode wordt regelmatig verlengd. De deelnemers aan de compagnie spreken onderling af om de gewonnen levertraan niet beneden een minimumprijs te verkopen.  Aanvankelijk wordt er vooral gebruik gemaakt van Baskische harpoeniers, dit omdat de Nederlanders de daarvoor benodigde vaardigheden nog steeds niet voldoende beheersen. Vanaf 1633 vaart de dan 26-jarige Michiel de Ruyter twee jaar lang als stuurman mee op één van de walvisjagers. In 1642 valt de compagnie uiteen.
• In Groningen wordt op 23 augustus de Universiteit van Groningen opgericht. Het is na Leiden en Franeker de derde universiteit in de Noordelijke Nederlanden.
• Op 5 april 1614 tekent een afgevaardigde van de koning van Zweden, de Nederlandse advocaat Jacob van Dijck, en zeven vertegenwoordigers van de Nederlandse Staten-Generaal een verdrag tussen Nederland en Zweden. Het verdrag is uit onderhandeld door Johan van Oldenbarnevelt. Afgesproken wordt dat Zweden en Nederland ambassadeurs zullen uitwisselen. Ook worden er afspraken gemaakt over handelsrelaties en onderlinge militaire steun, vooral gericht tegen Denemarken. Het is bedoeld om te zorgen voor een veilige doorvaart door de Sont voor handelsschepen van beide landen. Op 28 juni tekent in Stockholm de Zweedse koning Gustaaf II Adolf in Stockholm de definitieve versie van het verdrag.
• In Indië wordt Jan Pieterszoon Coen directeur-generaal, de hoogste functie na de gouverneur-generaal. Hij verplaatst het bestuurlijk centrum van de activiteiten van de VOC in Indië van Bantan naar Batavia, het latere Jakarta.
• Op 28 december strandt bij Noordwijk een grote potvis op het strand. Het tafereel trekt veel nieuwsgierigen en de stranding wordt door diverse schilders vastgelegd.

1615: Delft; foto genomen op 30 juni 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1615?

• Omdat veel Joden, die in Portugal bloot staan aan vervolging, naar Holland vluchten, krijgt de Delftse jurist Hugo de Groot van de Staten van Holland en West-Friesland de opdracht een reglement te ontwerpen, waarin de rechten en plichten van de nieuwkomers worden vastgelegd. Volgens De Groot zijn volkeren die weigeren om vreemdelingen toe te laten in zijn ogen ‘barbaars en onnatuurlijk’.
• De VOC bezit in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden  het monopolie op de zeeroutes om Kaap de Goede Hoop heen naar Indië. Hierdoor is het voor andere Nederlandse rederijen en compagnieën verboden om buiten VOC-verband per schip via deze route naar Azië te varen. De koopman Isaäc le Maire,  één van de oprichters van de Vereenigde Oostindische Compagnie, is met ruzie bij de VOC vertrokken en wil nu een eigen route via Zuid-Amerika naar Azië vinden. Zijn zoon Jacob le Maire en schipper Willem Cornelisz Schouten vertrekken op 14 juni 1615 met de schepen ‘Eendracht’ en ‘Hoorn’ om zo’n route om Zuid- Amerika heen te vinden gebaseerd op ervaringen van Van Noort van zo’n tien jaar eerder. Van de Staten-Generaal krijgt Le Maire toestemming om deze route uit te proberen.
• In Groenlo begint  Willem Neerfeldt een kleine bierbrouwerij. Er wordt voor het eerst Grolsch bier gebrouwen.
• In opdracht van de Staten van Groningen en Drenthe stellen in maart de landmeters Pieter de la Haye en Pieter Sems de grens vast tussen beide provinciën. Groningen accepteert de uitkomst echter niet, omdat Ter Apel daarin Drents wordt. In december komt de uit Groningen afkomstige Pieter Sems met een nieuwe landmeting aan. Nu blijkt Ter Apel in Groningen te liggen. Ditmaal accepteert Drenthe de uitkomst niet.
• Peter Paul Rubens schildert in 1615 de schilderijen ‘Diana en de nymfen vertrekken op jacht’ (thans in het bezit van het Cleveland Museum of Art) en ‘Venus en Cupido met een spiegel’, nu te zien in het Museo Thyssen-Bornemisza in Madrid.
• Michiel Jansz. van Mierevelt schildert een portret van de 68-jarige Johan van Oldenbarnevelt. Het hangt vandaag de dag in het Haags Historisch Museum. Het is het portret van Van Oldenbarnevelt dat in veel geschiedenisboeken staat.

1616: Den Haag; foto genomen op 12 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1616?

• Op 1 januari breken de dijken bij het IJ op drie plaatsen door en loopt Waterland – what’s in a name – onder water. Eerder is dit ook al gebeurd in 1610. (De dijk bij Waterland is een probleemdijk. Ook in 1621 en 1625 zal de dijk er door breken.)
• Er geldt weliswaar een bestand met Spanje, maar dat bestand geldt niet voor de Zeven Provinciën en het Duitse vorstbisdom Münster. Borculo en Lichtenvoorde, die beiden onder het gezag staan van het Duitse vorstbisdom, worden in 1616 door het Staatse leger belegerd en veroverd. De twee dorpen worden vervolgens toegevoegd aan het Graafschap Zutphen.
• Willem Cornelisz Schouten en Jacob Le Maire komen in 1616 bij Kaap Hoorn aan – die dan nog naamloos is – en varen er om heen. Ze vernoemen de kaap naar de stad Hoorn, de geboorteplaats van Schouten. (Uiteindelijk bereiken ze na een lange reis Batavia, waar ze direct door Jan Pieterszoon Coen gevangen worden gezet en vervolgens via de “standaard” route naar Nederland worden teruggestuurd. Hij gelooft niet dat ze een route om Zuid-Amerika hebben gevaren.)
• Op het Binnenhof wordt Jan van Wely, een Amsterdamse juwelier die sierraden komt verkopen aan Prins Maurits door diens kamerheer en een adelborst van de lijfwacht beroofd en vermoord. Dat vermoorden kost nogal wat moeite. Eerst wordt Van Wely in het hoofd geschoten. Als hij echter nog niet dood blijkt te zijn, wordt hij vervolgens met een mes gestoken en als hij dan nog steeds blijkt te leven, wordt hij ook nog eens gewurgd. Dan is hij eindelijk dood. Helaas voor de twee daders worden ze gearresteerd, gemarteld en daarna geradbraakt. Het vonnis wordt voltrokken op het Groene Zoodje, net buiten het Binnenhof.
• Voor wat betreft de strijd tussen de remonstranten en de contraremonstranten kiezen de twee leiders van het land – Johan van Oldenbarnevelt, de politieke leider, en prins Maurits, de militaire leider – vooralsnog openlijk geen partij. Zo verklaart prins Maurits in Zeeland: “Heeren, ick ben een krijgsman: dit sijn saken van theologie, die ick niet en verstae en daarover ick my niet en bemoeye” Zijn medeaanvoerder van het leger, zijn neef Willem Lodewijk, stadhouder van Friesland, is daarentegen uitgesproken een contraremonstrant.

1617: Schoonhoven; foto genomen op 31 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1617?

• De strijd tussen de remonstranten en contraremonstranten is al lang geen godsdienstige strijd meer, maar zowel lokaal als landelijk een politieke strijd geworden. Prins Maurits kiest nu openlijk de kant van de contraremonstranten, niet zozeer vanwege godsdienstige redenen maar vooral vanwege politieke redenen. De Staten van Holland, waar Johan van Oldenbarnevelt een belangrijke stem heeft, staat daarentegen aan de kant van de remonstranten.
• Ook in veel steden is er sprake van een openlijke strijd tussen de remonstranten en de contraremonstranten. Het gaat al lang niet meer over godsdienstige zaken maar vooral over wie de macht heeft. Zo staat Rotterdam aan de kant van de remonstranten en Amsterdam aan de kant van de contraremonstranten. Bij dat laatste speelt mee dat veel Amsterdamse kooplieden het Van Oldenbarnevelt nog steeds kwalijk nemen dat hij bij de onderhandeling over het twaalfjarig bestand in 1609 de oprichting van de WIC heeft tegen gehouden en dat hij dit nog steeds tegenhoudt overeenkomstig de voorwaarden van het bestand.
• In de zomer van 1617 escaleert het conflict tussen Johan van Oldenbarnevelt en prins Maurits. Sommige steden verbieden predikanten  van de ‘tegenpartij’ om kerkdiensten in bepaalde kerken te houden. Zo mogen in Den Haag de contraremonstranten niet langer kerken in een kerk waar de Johannes Uyttenbogaert, de leider van de remonstranten, zijn  kerkdiensten houdt, maar moeten zij naar Rijswijk lopen om daar een kerkdienst te houden.  Op een gegeven moment hebben de contraremonstranten daar genoeg van en nemen vervolgens  de leegstaande Kloosterkerk op het Voorhout in bezit. Van Oldenbarnevelt verbiedt de diensten in deze kerk. Hij vindt dat de gelovigen zich hebben te onderwerpen aan het gezag van de overheid en vraagt prins Maurits, als bevelhebber van het leger, om de kerk te laten ontruimen. Maurits weigert dit. Sterker nog, hij woont zelf demonstratief de diensten bij. Ook andersom gebeuren dergelijke zaken. In diverse steden worden remonstrantse predikers verboden om hun diensten in bepaalde ‘contra-remonstrantse kerkgebouwen’ te houden.
• Van Oldenbarnevelt, die vreest dat prins Maurits, nu hij geen opdrachten van de Staten-Generaal meer wil uitvoeren, een soort van staatsgreep wil plegen, komt op 4 augustus in de Staten van Holland met een resolutie – die ‘De Scherpe Resolutie’ wordt genoemd. Volgend deze resolutie mogen de afzonderlijke staten buiten het leger van prins Maurits om ‘waardgelders’ (dat wil zeggen huursoldaten) in dienst nemen, wordt de rechtsgang van burgers en steden naar de Hoge Raad en het Hof van Holland verboden en dienen de troepen in Holland verplicht de bevelen van de Staten en stadsbestuur van de plaats waar zij gelegerd zijn op te volgen. Vooral dit laatste punt is een ondermijning van het gezag van prins Maurits die de bevelhebber van het leger is. Maurits reist daarop naar de diverse steden en staten in het land en probeert hen over te halen om zich van de Scherpe Resolutie af te keren.
• In augustus wordt Jan Pieterszoon Coen door de Heren XVII (de 17 bestuurders van de VOC) aangewezen als de nieuwe gouverneur-generaal in Indië.
• In Gouda begint ene William Baernelts een pijpenfabriek. Hij ontwerpt vooral pijpen met lange dunne rechte pijpenstelen. Dit type pijpen zal later leiden tot de uitdrukking ‘Het regent pijpenstelen’. Dit vanwege de gelijkenis tussen de vorm van harde regen en lange pijpenstelen.

1618: Amsterdam; foto genomen op 15 november 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1618?

• Op 20 februari overlijdt Filips Willem van Oranje, de oudste zoon van Willem van Oranje, op 63-jarige leeftijd. Hij overlijdt  kinderloos en laat zijn bezittingen niet aan zijn jonge vrouw na, maar aan zijn halfbroer Maurits, die daarmee ook de officiële titel prins van Oranje krijgt.
• Maurits, die al de provinciën Friesland en  Groningen (dankzij zijn zwager Willem Frederik die de stadhouder is van Friesland en Groningen) en Zeeland achter zich heeft  staan, overtuigt in de zomer ook de provinciën Gelre en Overijssel om zijn kant te kiezen. Daarmee heeft hij vijf van de zeven provinciën achter zich.
• Nu hij verzekerd is van voldoende steun, pleegt Maurits op 29 augustus een staatsgreep. Hij laat Johan van Oldenbarnevelt (de raadpensionaris van de Staten van Holland), Gilles van Leedenberch (de raadpensionaris van de Staten van Utrecht), Rombout Hogerbeets (de raadspensionaris van de stad Leiden) en Hugo de Groot (niet alleen rechtsgeleerde maar ook de stadspensionaris van Rotterdam) arresteren en beschuldigt hen van landverraad. Ze worden gevangen gezet en opgesloten op het Binnenhof. Ook vervangt Maurits in diverse stadsbesturen hem onwelgevallig leden door eigen prinsgezinde regenten. Gilles van Leedenberch pleegt enkele dagen na zijn arrestatie zelfmoord, bang dat hij is dat, als hij veroordeeld wordt, dat zijn bezittingen worden afgenomen en dat zijn familie dan berooid achterblijft.
• Om de godsdienstige kwestie te beslissen wordt in november gestart met de Synode van Dordrecht. Het betreft een internationale kerkvergadering die door de Staten-Generaal van de Republiek op verzoek van Maurits bijeen is geroepen  – in het voorjaar blokkeerde Van Oldenbarnvelt nog een dergelijke Synode – om een definitief een einde te maken aan het langlopende godsdienstige conflict tussen de remonstranten en de contraremonstranten.
• In november wordt Van Oldenbarnevelt door een door Maurits samengestelde rechtbank ondervraagd. Hij ontkent dat hij een landverrader is.

1619: Utrecht; foto genomen op 21 augustus 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1619?

• Op 14 januari  worden de remonstranten uitgesloten van de verdere beraadslagingen van de Synode van Dordrecht. Niet zo heel verrassend komt even later de synode tot de conclusie dat de contraremonstranten gelijk hebben.
• In mei begint na acht maanden gevangenschap het proces tegen Johan van Oldenbarnevelt, Rombout Hogerbeets, Hugo de Groot en postuum tegen Gilles van Leedenberch. Het is een schijnproces. Van Oldenbarneveldt en Van Leedenberch worden vanwege ‘landsverraad’ ter dood veroordeeld. Hogerbeets en Hugo de Groot krijgen een levenslange gevangenisstraf opgelegd, uit te zitten op Slot Loevestein. Frederik Hendrik bemoeit zich niet met de zaak, maar wil zijn halfbroer niet afvallen. Hij kijkt de andere kant op.
• Op 13 mei wordt de dan 72-jarige Van Oldenbarneveldt op het Binnenhof onthoofd. Zo’n 3.000 man komen kijken. Vanaf het schavot spreekt hij de menigte toe: “Mannen, gelooft niet dat ik een landverrader ben, ik heb oprecht en vroom gehandeld, als een goede patriot, en zo zal ik sterven.” Zijn allerlaatste woorden zijn: “Maak het kort, maak het kort.” Veelal wordt gezegd dat dit tot de beul is  gericht, maar hij zegt het waarschijnlijk tegen zijn knecht, Jan Francken, die vlak voor de executie afscheid van hem komt nemen. Van Oldenbarnevelt wordt bijgezet in het familiegraf van zijn schoonzoon Cornelis van der Mijle, gelegen in de grafkelder van de graven van Holland onder de Hofkapel aan het Binnenhof.
• Het vonnis en de onthoofding van Van Oldenbarnevelt levert prins Maurits veel kritiek op, onder andere van Louise de Coligny, de weduwe van Willem van Oranje en stiefmoeder van prins Maurits. Het wordt als een politieke moord gezien en het bedoezelt in ernstige mate de reputatie van prins Maurits. Ook Vondel hekelt het besluit en schrijft twee protestgedichten. Het levert hem een boete op van 300 gulden.
• Voor Gilles van Leedenberch is het vonnis een postume veroordeling. Toch wordt zijn vonnis “voltrokken”. Zijn doodskist met  zijn lichaam wordt opgegraven en aan een galg opgehangen. Later wordt hij bijgezet in de kapel van Slot Zuylen bij Utrecht.

• In Brussel ontwerpt op verzoek van het stadsbestuur de beeldhouwer Hiëronymus Duquesnoy de Oudere een beeld dat we vandaag kennen als ‘Manneke Pis’. Het wordt geplaatst op de hoek van de Stoof- en de Eikstraat. Daar staat vermoedelijk al in de veertiende eeuw een fontein met een plassend mannetje. Zo is er een archiefstuk uit 1452, dat de woorden ‘daer de menneken pist’ gebruikt als plaatsaanduiding voor de straathoek. Hoe dat beeld er uit heeft gezien, is onbekend.
• Tijdens een reis naar Oost-Indië ontploft in het schip van Willem IJsbrantszoon Bontekoe, afkomstig uit Hoorn, het aanwezige buskruit. Oorzaak is een brand. Er komen 117 scheepslieden bij de ontploffing om het leven. Bontekoe zelf overleeft de ontploffing. Wel raakt hij gewond. Na een tocht van dertien dagen over zee met twee sloepen bereiken de overlevenden een eilandje in de buurt van Sumatra. (In 1646 schrijft Bontekoe over deze tocht een boek in de vorm van een scheepsjournaal. Zijn oorspronkelijke scheepsjournaal is bij de ontploffing verloren gegaan. Het boek wordt wereldwijd vertaald en zal de inspiratie zijn voor het in 1924 verschenen beroemde jeugdboek ‘De scheepsjongens van Bontekoe’ van Johan Fabricius.)

1620: Delft; foto genomen op 30 juni 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1620?

• Er vinden onderhandelingen plaats tussen Spanje en Nederland over het verlengen van het twaalfjarig bestand. De partijen komen niet tot overeenstemming. Maurits heeft ook niet de diplomatieke gaven van Johan Oldenbarnevelt. Eigenlijk wil hij ook geen verlenging van het bestand, want hij denkt dat hij de Spanjaarden op korte termijn kan verslaan. Hij zal zich hierin behoorlijk vergissen.
• De Pilgrim Fathers, een deel van de groep Engelse puriteinen die zich in 1610 in Leiden hebben gevestigd, vertrekken na een verblijf van elf jaar in Nederland vanuit Delfshaven naar Amerika.
• Cornelis Drebbel, een Nederlandse technicus en uitvinder, construeert een onderzeeboot. Bij een demonstratie vaart het exemplaar met twaalf mannen aan boord in drie uur tijd op dieptes variërend tussen vier en vijf meter onder het wateroppervlak van de Theems van de Tower in Londen naar Greenwich.
• Simon Stevin overlijdt op 72-jarige leeftijd in Den Haag. Hij geldt als één van de beste Nederlandse wetenschappers uit de geschiedenis, vooral bekend door de vele wetenschappelijke boeken die hij tijdens zijn leven heeft geschreven met boektitels als ‘’De Thiende’, Wisconstighe Ghedachtenissen’, ‘De Beghinselen der Weeghconst, ’De Beghinselen des Waterwichts’, ‘De Hemelloop’ en ‘De Stercktenbouwing’. Voor de maritieme wereld is zijn boek ‘De Havenvinding’ over plaatsbepaling op zee van belang.
• Ook is hij bekend van de grote zeilwagen die hij in 1602 voor Prins Maurits heeft gebouwd, waarmee deze in twee uur tijd met twintig man aan boord over het strand van Scheveningen naar Petten zeilt. Volgen de volksoverlevering stuurde Prins Maurits de wagen, om zijn gasten even wat schrik aan te jagen, kortstondig de zee in. “Eenmaal, tot kortswijl en om den Heeren een poets te doen, stierde sijn Excellentie de Wagen in Zee, waerover vele sich dapper ontzetteden; maar subijt het roer gewent zijnde, quam de Wagen weer op strandt en vloot sijn oude koers.” aldus een ooggetuigenverslag
• Frederick de Vrij, de burgemeester van Amsterdam, gooit persoonlijk de Sinterklaaskraampjes op de Dam omver om een eind te maken aan de “paapse stoutigheden” in zijn stad.
• Aan het einde van het jaar verzamelen de Spanjaarden vooruitlopend op het aflopen van het bestand in 1621 een huurleger van zo’n 60.000 soldaten in de Zuidelijke Nederlanden.

1621: Delft; foto genomen op 22 augustus 2022

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1621?

• Op 31 maart overlijdt Filips III. Hij wordt opgevolgd door de dan 15-jarige Filips IV. Hij zal meer dan 44 jaar op de Spaanse troon blijven zitten en daarmee tot het einde van de Tachtigjarige Oorlog de regende Spaanse vorst zijn.
• Op 9 april loopt het twaalfjarig bestand af. Onderhandelingen over een verlenging mislukken. De ‘Tachtigjarige Oorlog’ tussen de Nederlanden en Spanje wordt hervat. In de omgeving van Sluis bemannen de Spanjaarden opnieuw de forten Fort Sint-Donaas, Fort Sint-Frederik en Fort Sint-Job.
• Op 13 juli overlijdt in Brussel Albrecht van Oostenrijk, de landvoogd en soeverein van de Zuidelijke Nederlanden.. Omdat het huwelijk van Albrecht van Oostenrijk en Isabelle van Spanje kinderloos is gebleven komt volgens de Akte van Afstand de Zuidelijke Nederlanden weer onder de Spaanse soevereiniteit. Filips III benoemt Isabelle tot de Spaanse landvoogd.
• In september begint een 20.000 man tellend Spaans leger met de belegering van Gulik (tegenwoordig heet deze Duitse stad Jülich). De stad wordt verdedigd door 3.000 man Staatse troepen. Prins Maurits bevindt zich op de Veluwe, waar hij verwacht dat de Spanjaarden gaan aanvallen (wat ze niet zullen doen.) In februari valt Gulik en trekken de Spanjaarden de stad binnen.
• Jan Pieterszoon Coen richt in maart als gouverneur-generaal van de  Verenigde Oost-Indische Compagnie (de VOC) een waar bloedbad op de Banda-eilanden aan. “Van de 15.000 bewoners zijn er nog maar 1.000 over. De rest is gedood, gevlucht of in slavernij afgevoerd naar Batavia. Allemaal om het monopolie op nootmuskaat voor de compagnie veilig te stellen.“, aldus het Nationaal Archief later. Het levert Coen de bijnaam ‘de Slager van Banda’ op.
• Hugo de Groot, die in 1619 na onenigheid met Prins Maurits vanwege ‘hoogverraad’ is veroordeeld tot een levenslange gevangenschap (‘ter eeuwige gevangenisse‘), ontsnapt op 22 maart in een boekenkist uit slot Loevestein. De rest van zijn leven brengt hij als banneling door in het buitenland en schrijft daar vele stukken. Zo zet hij in zijn werk ‘De iure belli ac pacis (‘Over het recht van oorlog en vrede’) de grondbeginselen van het volkenrecht uiteen.
• In september spoelt een springvloed een deel van de Velserdijk weg. Het water stroomt het land op tot aan Amsterdam.
• De West-Indische Compagnie (WIC) wordt opgericht. De onderneming krijgt van de Staten-Generaal het alleenrecht op kolonisatie, handel en kaapvaart in de gebieden rond de Atlantische Oceaan, waaronder Nieuw-Nederland in Noord Amerika, de kolonies in Zuid-Amerika en de kolonies in het Caribisch gebied.
• Op 16 oktober overlijdt de componist Jan Pieterszoon Sweelinck. Hij componeert meer dan 70 stukken voor klavecimbel en is in zijn tijd beroemd in binnen- en buitenland.

1622: Gouda; foto genomen op 26 september2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1622?

• In de provincie Holland, het grootste en rijkste gewest van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, wordt ten behoeve van de belastinginning een volkstelling gehouden. Het gebied omvat het huidige Noord- en Zuid-Holland, de Friese Waddeneilanden Vlieland en Terschelling, en de nu in Noord-Brabant gelegen streken direct ten oosten en zuiden van de Biesbosch zoals het Land van Heusden en Altena. Geteld worden “alle personen, soo rijck, arm, oudt als jongh”.
• Volgens de telling wonen er in oktober 1622 exact 671.675 mensen in het gewest; 377 duizend mensen (=56%) daarvan wonen in de steden, de overige 295 duizend in de dorpen en gehuchten of op de eilanden. Amsterdam is veruit de grootste stad met 104.932 inwoners, gevolgd door Leiden (44.745 inwoners) en Haarlem (39.455 inwoners). Op de plekken 4 en 5 staan Delft (22.769 inwoners) en Enkhuizen (20.967 inwoners). Rotterdam telt in 1622 19.352 inwoners, Den Haag slechts 15.852. (De eerste landelijke volkstelling vindt pas plaats in 1795.)
• De bevolkingsdichtheid in de grote steden is veel hoger dan nu.  Zo telt het stadcentrum van Amsterdam in 1622 per vierkante kilometer 32.000 inwoners, vandaag de dag is dat voor hetzelfde gebied 14.000. Van de 105.000 inwoners wonen er 100.000 binnen de stadsmuren en slechts zo’n 5.000 er buiten.
• De oorlog met Spanje verloopt aanmerkelijk anders dan prins Maurits zich had voorgesteld. Spanje valt aan en de Nederlanden moet zich verdedigen. Zo valt op 18 juli Ambrogio Spinola – hij is weer terug in het land – met 20.000 man Bergen op Zoom aan. Eerder heeft hij dit ook al in 1605 geprobeerd en net zoals toen mislukt het ook deze keer. Niet alleen verliest hij veel manschappen (zo’n 5.000) door beschietingen  door de Staatse troepen – één van degenen die daarmee druk doende is, is een jonge Michiel de Ruyter die zich als kanonnier aan boord bevindt van een schip dat de Spanjaarden vanaf het water beschiet – maar ook door desertie,  zo’n 2.500 man deserteren vanwege de slechte omstandigheden in het Spaanse leger. Als op 2 oktober Maurits met een leger bij Bergen op Zoom verschijnt om de stad te ontzetten, staakt Spinola het beleg en trekt zich terug. Wel veroveren ze onderweg het plaatsje Steenbergen.
• Over deze mislukte aanval op Bergen op Zoom wordt een geuzenlied geschreven met de titel ‘Merck toch hoe sterck’.  (Het zal eeuwenlang populair blijven en wordt in 1906 opgenomen in de liedbundel ‘Kun je nog zingen, zing dan mee’ . Steven Spielberg gebruikt het lied in zijn serie ‘Band of Brothers’ uit 2001. In de aflevering waarin de geallieerden Eindhoven binnentrekken, wordt het lied luidkeels gezongen door de inwoners van Eindhoven.)
• Tussen 22 en 24 juni probeert een Hollandse invasiemacht van 13 schepen met 1300 man aan boord in opdracht van Jan Pieterszoon Coen de Portugese nederzetting Macau op het Chinese vasteland te veroveren. Ondanks een grote meerderheid en ondanks dat de Portugese vestiging ter plekke niet in de beste staat verkeert, eindigt de poging in een grote nederlaag voor de Nederlanders. Vooral de inlandse slaven van de Portugezen verzetten zich hevig – als beloning krijgen ze naar de slag hun vrijheid terug – en als een munitieopslagplaats ontploft, vallen er veel doden aan Hollandse kant. Aan het einde van de slag tellen de Hollanders zo’n 300 doden tegenover slechts tien slachtoffers aan Portugese kant en vluchten de Nederlanders in paniek over het strand terug naar hun schepen. De slag is de enige grote strijd tussen twee Europese mogendheden die op het Chinese vasteland wordt uitgevochten.
• In Rotterdam wordt een bronzen standbeeld van Erasmus onthuld. Het beeld is ontworpen door de een jaar eerder overleden Hendrick de Keyser, niet alleen architect maar ook een beeldhouwer. (Het beeld is voor zover bekend het oudste bronzen standbeeld van Nederland en ‘overleefde’ in 1940 het bombardement op Rotterdam.)
• In december doet Maurits een halfslachtige poging om met zijn leger naar Antwerpen op te trekken, maar het slechte weer doet hem al snel omkeren.

1623: Amsterdam; foto genomen op 15 november 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1623?

• Reinier en Willem van Oldenbarnevelt, de zonen van Johan van Oldenbarnevelt, willen wraak nemen voor de dood van hun vader. In februari beramen ze samen met ene Klaas Bontenbal en de remonstrantse predikant Slatius een aanslag op het leven van prins Maurits. Ze huren een stel mannen in die de moord zullen plegen, maar de zaak wordt verraden.
• “Ze hadden het slecht opgezette plan gevormd om den Prins uit den weg te ruimen door hem bij een zijner geregelde bezoeken aan zijn geliefde, de vrouwe van Mechelen te Rijswijk, te laten vermoorden door eenige ten behoeve eener voorgewende belangrijke landszaak gehuurde zeelieden – een stand, waaronder tijdens den duinkerker oorlog vele ruwe, voor niets terugdeinzende elementen voorkwamen.” aldus een verslag uit die tijd.
• Bontenbal en Reinier van Oldenbarnevelt worden in Den Haag gearresteerd, maar Willem van Oldenbarnevelt en Slatius slagen er in om te vluchten. Willem van Oldenbarnevelt vlucht naar Brussel en zal daar een veilig onderkomen vinden. Slatius vermomt zich als boer en vlucht naar Drenthe van waaruit hij richting Duitsland wil gaan. Als hij in Rolde in een herberg zit, komen daar een aantal soldaten binnen. Dat maakt Slatius nerveus. Hij rekent snel af en vertrekt. Zijn volle glas bier laat hij staan. Dat vinden de soldaten verdacht. Wel bier betalen maar niet opdrinken, dat is raar. Ze lopen hem daarom achterna, waarna Slatius gearresteerd wordt. Er staat een beloning van 4.000 gulden op zijn hoofd.
• Reinier van Oldenbarnevelt, Bontebal en Slatius worden ter dood veroordeeld. Vlak voordat Reinier van Oldenbarnevelt wordt onthoofd, dient zijn moeder bij prins Maurits een gratieverzoek in. Deze vraagt waarom zij dat nu wel voor haar zoon doet, maar destijds in 1619 niet voor haar man. Ze antwoordt: “Mijn zoon is schuldig, maar mijn man was onschuldig.” Maurits laat de executie doorgaan.
• Op het slagveld gebeurt er in 1623 weinig. In het voorjaar onderneemt Frederik Hendrik met zijn ruiters een korte plundertocht in Brabant, die hem tot voor de poorten van Brussel, Mechelen en Leuven brengt. De Spanjaarden, die vestigingen hebben in Grol en Oldenzaal, reageren tot ontsteltenis van Drenthe, Overijsel en Gelderland daarop door soortgelijke tochten te houden in het noordoosten van het land. Om te voorkomen dat hun stad in brand wordt gestoken, betalen een aantal steden noodgedwongen tijdens deze rooftochten een zogeheten brandschatting aan de Spanjaarden. Mede daardoor is de stemming in het land niet best. Zo klagen Holland en Friesland, die overigens beide geen last hebben van binnenvallende Spanjaarden, over de hoogte van het bedrag dat zij moeten betalen voor de oorlogsinspanningen.
• De Staten-Generaal klagen daarnaast dat Maurits weinig initiatief ontplooid ten aanzien van de buitenlandse politiek. Eén van de laatste acties die Van Oldenbarnevelt op dat gebied heeft gedaan was het regelen van een overeenkomst met de Engelsen waarin werd afgesproken om in het Verre Oosten gezamenlijk tegen de Spanjaarden en Portugezen op te trekken.  Deze samenwerking komt echter steeds vaker onder druk te staan, zeker na een incident op Ambon.
• In februari ontdekken de Hollanders  namelijk dat enkele Engelsen samen met wat Japanners het plan hebben om het kasteel Ambon in bezit te nemen. De Nederlandse gouverneur der Molukken, ene Hendrik van Speult, legt daarop een Japanner op de pijnbanken en als deze ‘spontaan’ bekent, laat hij ook wat Engelsen martelen die daarop ook bekennen. Na een kort proces worden een aantal Engelsen en Japanners schuldig bevonden en opgehangen. Als dit nieuws in Engeland bekend wordt, lopen de spanningen tussen de twee landen hoog op. De Staten-Generaal zien zich uiteindelijk genoodzaakt om Van Speult terug te roepen naar Nederland en hem door iemand anders  te vervangen, maar de relaties tussen Engeland en Nederland zijn dan al danig bekoeld.
• Omstreeks 1623 /1624 schildert de dan nog maar 17-jarige Rembrandt een serie van vijf kleine schilderijen die de zintuigen uitbeelden. Het zijn de vroegst bekendste werken van Rembrandt. De serie omvat ‘De Brillenverkoper’ (het zicht); ‘De drie Muzikanten’ (het gehoor); ‘De Operatie’ (het gevoel); ‘De Flauwgevallen Patiënt’ (de reuk) en een onbekend schilderij dat de smaak moet uitbeelden. Dit laatste schilderij is vermist.

1624: Haarlem; foto genomen op 28 september 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1624?

• Ook in 1624 zijn het de Spanjaarden die de boventoon voeren. In februari vallen Spaanse troepen vanuit het in Duitsland gelegen graafschap Lingen de Groningse regio’s Het Oldambt en Westerwolde binnen. Als de bevolking van Winschoten, Heiligerlee, Scheemda, Noordbroek en Slochteren niet snel genoeg een brandschatting bijeen brengen, worden deze dorpen stuk voor stuk in brand gestoken. Uiteindelijk verdrijft een Staatse cavalerie-eenheid onder leiding van Thomas van Stakenbroeck, een luitenant-generaal van de Staatse cavalerie, de Spaanse troepen terug naar Lingen.
• Eveneens in februari valt de in Spaanse dienst getreden graaf Hendrik van den Bergh, hij is een volle neef van Frederik Hendrik, samen met zesduizend soldaten de slechts door 30 Staatse soldaten verdedigde Schans IJsseloord bij Arnhem aan. Deze geven zich direct over. Na de verovering van de Schans trekt Van den Bergh tijdens de zogeheten ‘Inval van de Veluwe’ plunderend ‘het Kwartier van de Veluwe’ en ‘het Graafschap Zutphen’ binnen. Hij steekt onder andere de kastelen bij Spankeren en Brummen in brand en ook nog eens zestiental huizen in Ede. Toegesnelde Staatse troepen sluiten bij Arnhem de toevoerwegen af, waardoor de voedseltoevoer naar het Spaanse leger stokt en Hendrik van den Bergh zich uiteindelijk gedwongen moet terugtrekken.
• In augustus begint Ambrogio Spinola met het beleg van Breda. De stad, welke in 1590 door Maurits op de Spanjaarden is veroverd (dankzij de list met het Turfschip van Breda), heeft het beleg voorzien en heeft een voedselvoorraad voor negen maanden voor de staatse troepen – er bevindt zich een staats leger van zo’n 5000 man in de stad –  en de burgers van Breda ingeslagen
• Spinola  kiest ervoor om niet de stadsmuren te bestormen maar de stad uit te hongeren. Het 25.000 man tellende omsingelingsleger bestaat voor een vijfde uit Spaanse ruiters en voetvolk. Daarnaast omvat het leger huursoldaten die afkomstig zijn uit andere landen. De meeste huursoldaten in zijn leger zijn afkomstig uit de Zuidelijke Nederlanden (40%); Ook de Duitsers zijn flink vertegenwoordigd (25%). Verder omvat zijn huurleger nog Italianen, Engelsen en Fransen. Voor de bescherming van de bevoorradingswegen naar zijn leger beschikt Spinola daarnaast over een troepenmacht van nog eens 25.000 man die elders zijn gelegerd.
• De Franse koning Lodewijk XIII maakt zich zorgen over de ontwikkelingen in de Nederlanden. Hij heeft geen behoefte aan een Spanje dat zowel ten noorden als ten zuiden van Frankrijk vrij spel heeft en sluit daarom in juni met de Noordelijke Nederlanden het Verdrag van Compiègne, waarin hij toezegt om gedurende drie jaar lang de Nederlanden een flink bedrag te schenken ten behoeve van de Nederlandse oorlogsinspanning. Nederland verplicht zich in het verdrag om Frankrijk met vlooteenheden te ondersteunen.
• In 1624 is er weer een pestuitbraak. Het is de tweede grote epidemie tijdens de tachtigjarige oorlog, na die van 1604 -1605,  De ziekte kost aan duizenden mensen het leven. Zo sterft in Amsterdam, Dordrecht en Groningen ongeveer 20% van de bevolking.
• In de winter van 1624 is er op sommige plaatsen in het westen van Holland sprake van een hongersnood. Ook in zomer ondervindt het volk de nodige problemen. Zo breekt in Haarlem in juni na prijsstijgingen een volksoproer uit.
• Bij Harmelen breekt een dijk in de Lek. Het gat wordt in eerste instantie provisorisch gedicht. Door geldgebrek wordt het pas negen maanden later definitief gedicht. Ondertussen blijft de Lek lekken zoals de bevolking klaagt.
• Het schip ‘Nieu Nederlandt’ van de West-Indische Compagnie, leg in mei aan bij wat nu het ‘Governors Island’ heet, gelegen bij het huidige Manhattan in New York. Aan boord bevindt zich de eerste groep Hollandse kolonisten, zo’n dertig families sterk, voornamelijk afkomstig uit de Zuidelijke Nederlanden. Het zal het begin van het huidige New York zijn.
• In 1622 is een Hollandse vloot onder leiding van Cornelis Reijersen  op het Chinese eiland Penghu geland en heeft daar een fort gebouwd. Twee jaar later valt een zeevloot van 10.000 Chinezen in jonken het door 850 man en 20 kanonnen verdedigde fort aan. Na een korte strijd komen de verdedigers en de Chinezen overeen dat de Hollanders zullen vertrekken. Ze mogen zich van de Chinezen vestigen op Taiwan dat de Chinezen niet beschouwen als Chinees grondgebied. In augustus 1624 wordt het fort op Penghu afgebroken. Het materiaal wordt verscheept en met een groot deel daarvan wordt vervolgens op Taiwan het Fort Zeelandia gebouwd.
• Frans Hals schildert ‘De lachende cavalier’. Vincent van Gogh zou later aan zijn broer schrijven: “Wat is het een genot zo’n Frans Hals te zien, wat is ’t heel anders dan de schilderijen – er zijn er zóó veel – waar zorgvuldig alles op dezelfde wijze is gladgestreken.”

1625: Enkhuizen; foto genomen op 22 augustus 2022

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1625?

• De Kamer Amsterdam van de West-Indische Compagnie (WIC) , geeft opdracht tot de bouw van een fort en tien bouwwerken op een eiland voor de Noord-Amerikaanse kust, het huidige Manhattan.
• De belegering van Breda is ondertussen een soort toeristische attractie geworden. Tijdens het maanden durende beleg komen in 1625 vele binnen- en buitenlandse “ramptoeristen” de langdurige belegering van Breda bekijken, waaronder prins Ladislaw Wasa, de latere Poolse koning.
• Op 23 april overlijdt na een kort ziekbed prins Maurits op 57-jarige leeftijd. Hij wordt opgevolgd door zijn halfbroer, de 36-jarige Frederik Hendrik. (Vanwege zijn succesvolle belegeringen van steden zal deze later de bijnaam ‘stedendwinger’ krijgen.)
• De Spaanse troepen veroveren uiteindelijk op 2 juni, na een beleg van ruim negen maanden, Breda. In mei heeft Frederik Hendrik nog met een groot leger geprobeerd de stad te ontzetten, maar de Staatse troepen hebben zich na de slag bij Terheijden moeten terugtrekken. Als in juni het voedsel in Breda op is, geeft de stad zich over. In de stad bevindt zich nog steeds ‘het turfschip van Breda’ waarmee Maurits in 1590 de stad veroverde en dat sindsdien elk jaar het feestelijk middelpunt is  om de verovering door Maurits te herdenken. Na de inname van 1625 verbranden de Spanjaarden het schip.
• Een Spaans-Portugese vloot herovert in 1625 in het noordoosten van Brazilië de stad Salvador de Bahia op de WIC. Een jaar eerder is de stad in Hollandse handen gevallen. (Na het verlies van de stad stichten de Nederlanders iets verder naar het noorden in 1630 een nieuwe kolonie, Nederlands-Brazilië.)
• Door een stormvloed loopt de net drooggemalen Purmerpolder weer onder water en kan men opnieuw beginnen met het droogmalen.
• Op 25 november wordt de schilder Paulus Potter – bekend van de Stier van Potter – geboren.  Hij zal slechts 28 jaar oud worden.

1626: Dordrecht; foto genomen op 4 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1626?

• In januari vertrekt Peter Minuit vanuit de rede van Texel aan boord van de Meeuwken naar Amerika, waar hij op  4 mei aan komt in Nieuw Amsterdam. Hij is door de WIC benoemd als (de derde) gouverneur van Nieuw-Nederland. Kort na zijn aankomst komt hij een groep rondtrekkende indianen tegen van wie hij, zo luidt het verhaal, voor zestig gulden aan snuisterrijen,  het huidige Manhatten koopt. Waarschijnlijk moet het verhaal met een flinke korrel zout worden genomen, want indianen kennen niet het begrip grondbezit.
• Tot nu toe zijn de oorlogsjaren voor de Nederlanden na het hervatten van de oorlog na aflopen van het bestand niet goed verlopen. Het enige nieuwe land dat de Noordelijke Nederlanden in deze periode heeft toegevoegd aan haar grondgebied zijn de drooggemalen polders in Holland. Verder hebben ze vooral in Brabant veel terrein aan de Spanjaarden verloren. Omdat de kans klein is dat de Spanjaarden daar verder optrekken – de grote rivieren beletten dat – besluiten de Staten-Generaal een poging te wagen om de twee door de Spanjaarden bezette geïsoleerde vestigingen in het oosten (Oldenzaal en Grol) te heroveren.
• In juli verschijnt daartoe een Staats leger van zo’n 9.000 man, onder leiding van prins Frederik Hendrik en graaf Ernst-Casimir; hij is onder andere de stadhouder van Friesland, voor de stadsmuren van Oldenzaal. In 1606 is Oldenzaal de laatste stad die de Spanjaarden voor het twaalfjarig bestand hebben veroverden. Behalve door de stadmuren wordt de stad ook beschermd door een gracht die helemaal rondom de stad loopt.  Het water in de grachten wordt op peil gehouden door twee stenen dammen. Ernst Casemir, hij heeft de leiding van het beleg, laat zijn kanonnen de dammen  kapot schieten en als de grachten vervolgens leeg stromen geven de 700 verdedigers van de stad zich zonder te vechten over.  Ze achten de overmacht aan Staatse kant te groot. Het hele beleg heeft nog geen acht dagen geduurd. De Spaanse troepen mogen met meenemen van hun vaandels en wapens de stad eervol verlaten. Na het veroveren van Oldenzaal hebben de Staatsen de controle over heel Overijssel.
• In Noord-Holland valt na bemaling de Wijdewormer, een zoetwatermeer, droog. Het nieuwe land wordt opgesplitst in 119 kavels, die stuk voor stuk worden verloot.
• In Leiden overlijdt op 46-jarige leeftijd de wiskundige Snellius. Hij geniet een grote reputatie in heel Europa.
• In 1625 of 1626 – het exacte jaar is onbekend –  wordt in Leiden  Jan Steen geboren. De latere schilder is de zoon van een graanhandelaar en diens (rijke) vrouw. Jan is het eerste kind van het stel. Hij zal nog minstens acht zusjes en broertjes krijgen. Hoeveel precies is onbekend. Zijn ouders zijn katholiek en omdat alle katholieke geboorteregisters uit Leiden uit die tijd door protestanten vernietigd zijn en niet meer bestaan, is zijn geboortejaar en het aantal broertjes en zusjes niet bekend.

1627: Schoonhoven; foto genomen op 31 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1627?

• In 1627 is de vestiging Grol de enige vestiging in het oosten van het land die Spanje nog in bezit heeft. Ze zitten er al 21 jaar. Het is een sterke vestiging met metersdikke stadwallen en een vijftien meter brede gracht om de stad heen. De bewoners van de steden en dorpen in een groot deel van het Graafschap Zutphen en op de Veluwe en in Overijssel hebben veel last van de Spanjaarden. Ze moeten onder dreiging van het platbranden van hun stad jaarlijks geld en voedsel afdragen, waarna ze gevrijwaard worden van plundering door de Spaanse troepen.
• In juni stelt Frederik Hendrik de Staten-Generaal voor om Grol aan te vallen. Deze gaat na de nodige discussie akkoord. Frederik Hendrik verzamelt een groot leger wat hij per schip over de Lek en de Rijn naar het oosten van het land laat vervoeren. Een klein deel stuurt hij richting  Venlo om de Spanjaarden, onder leiding van zijn neef Graaf Hendrik van den Bergh, te laten denken dat hij het op die plaats heeft. gemunt. Van den Bergh verzamelt daarop de Spaanse troepen in de omgeving van Venlo.
• Op 20 juli komt Frederik Hendrik met het eerste deel van zijn troepen bij de vestiging Grol aan. Hij laat zijn manschappen als eerste een zogeheten circumvallatielinie of insluitingslinie aanleggen. Dat is een ring van schansen, batterijen en grachten met (deels dubbele) hoge aarden wallen met daartussenin de tenten van zijn leger. De ring moet voorkomen dat de belegerde vesting van buiten af door hulptroepen ontzet kan worden en dat Grol de belegeraars vanaf hun kant kan aanvallen. De ring wordt op zo’n drie kilometer afstand van Grol (dat is zo’n beetje de schootsafstand van de kanonnen die op de stadmuren van Grol staan) aangelegd. In totaal is de linie 16 km lang (‘drie uur rijden te paard’). Duizenden huursoldaten (vooral Engelsen en Fransen) en arbeiders werken er dag en nacht aan om de linie zo snel mogelijk gereed te krijgen voordat de Spaanse troepen van Van den Bergh arriveren.
• Ondertussen worden er ook kampementen ingericht. De bevoorrading en de huisvesting van het leger van Frederik Hendrik (uiteindelijk zo’n 15.000 man groot) is een gigantische klus. Vanuit onder andere Zutphen vinden er dagelijks grote transporten plaats met voedsel, tenten en munitie. Het Staatse leger heeft daarnaast in het vlakbij gelegen magazijn op de Lievelder Ep een voorraad aangelegd van 400.000 pond brood en 48.000 pond kaas.  Ook hebben ze naar de circumvallatielinie een voorraad meegenomen van 235 wagenvrachten meel, waarmee ze met hulp van 20 meegebrachte kleine bakovens in 24 uur tijd 28.000 pond brood kunnen bakken. Daarnaast hebben ze de nodige brouwketels voor het brouwen van het bier voor de soldaten bij zich.
• Boerderijen die in de schootlinie staan worden afgebroken. De bewoners krijgen er een compensatie voor die overigens pas in 1630 zal worden uitbetaald. Ook de betaling van de duizenden huursoldaten is een probleem voor Frederik Henderik. Hij verstuurt een aantal brandbrieven naar de Staten-Generaal om hem spoedig en regelmatig geld te sturen.
• De verdedigers van Grol, ruim 1000 man, doen een paar uitvallen per paard om de opbouwwerkzaamheden van de linie te verstoren, maar deze aanvallen zijn niet succesvol. Als de linie klaar is, beginnen op 27 juli de troepen van Frederik Hendrik op verschillende plaatsen met het graven van zigzag loopgraven – zigzag  om te voorkomen dat de verdedigers gemakkelijk in de loopgraven kunnen schieten – richting vesting.  Er is een Engelse sectie – zo genoemd om dat daar vooral Engelse huursoldaten aan het werk zijn en een Franse sectie. Frederik Hendrik looft een beloning uit voor de sectie die het eerst de stadsmuren bereikt. De gravers worden regelmatig beschoten vanuit de stad. De Staatse troepen schieten op hun beurt met hun kanonnen op Grol.
• Aangekomen bij de gracht probeert men deze leeg te laten lopen, wat niet geheel lukt. Wel slaagt men er in om het waterpeil te verlagen. Men bouwt vervolgens in de gracht met houten planken zogeheten galerijen (overdekte gangen) richting de stadspoorten. De verdedigers proberen constant deze stuk te schieten en met brandende pek te overgieten. De Staatsen schieten terug met musketten en ook met kanonnen op de stad, onder andere met uit elkaar spattende vuurballen die diverse branden in Grol veroorzaken. Uiteindelijk bereiken eerst de Fransen en pal daarna de Engelsen met hun galerijen de stadspoorten  – Frederik Hendrik geeft beide secties de beloning – en beginnen de stadspoorten met buskruit te ondermijnen.
• In augustus heeft Van den Bergh bij Venlo voldoende manschappen verzameld en trekt naar Grol om de vestiging te ontzetten. Op 15 augustus doet hij  ’s nachts met 1500 man een aanval op één van de legerplaatsen van de circumvallatielinie. De aanval wordt  echter afgeslagen en Van den Bergh ziet daarna af van verdere aanvallen. De linie wordt te sterk verdedigd vindt hij.
• Op 18 augustus laten de Engelsen bij één van de poorten een lading buskruit ontploffen, waardoor de poort deels vernield wordt. Eén van de Staatse legerleiders, Willem van Nassau – hij is een buitenechtelijke zoon van prins Maurits – gaat er een kijkje nemen en wordt daarbij dodelijk in het hoofd getroffen door een sluipschutter op de stadswal die daar al uren heeft liggen wachten. Omdat hij net zo’n witte pluim op zijn muts draagt als Frederik Hendrik wordt vermoed dat de sluipschutter hem voor Frederik Hendrik heeft aangezien.
• Een Franse soldaat ziet een postduif vliegen en schiet hem neer. Hij heeft een briefje van Van den Bergh aan de verdedigers van Grol aan zijn poot. Daaruit blijkt dat hij op korte termijn geen kans ziet om de stad te ontzetten. Hierop begint Frederik Hendrik onderhandelingen met het stadsbestuur, vertelt hen dat ze niet op een ontzetting door Van der Bergh hoeven te rekenen en stelt hen voor om zich eervol over te geven. De verdedigers van de stad mogen dan met medeneming van hun wapens vertrekken. Geeft de stad zich niet over, dan dreigt hij de andere stadspoorten op te blazen en de stad daarna met de grond gelijk te maken.
• Op 19 augustus geeft Grol zich over en verliezen de Spanjaarden hun laatste bolwerk in het oosten van het land. Joost van den Vondel schrijft er een gedicht over: ‘Verovering van Grol door Frederick Hendrick, Prince van Oranje’. Het is de eerste grote vestiging die onder directe leiding van Frederik Hendrik is veroverd en het doet zijn reputatie goed.
• Aan Staatse kant sneuvelen tijdens het beleg zo’n 100 mensen. Uit een verslag: “Gedurende de belegering zijn aan Staatse zijde ongeveer 100 soldaten gesneuveld. Daaronder zijn vier personen van kwaliteit: als eersten de sergeanten-majoor Ram en Drommondt, en op het allerlaatst en nauwelijks een kwartier voor het parlementeren de heer Van der Leck, Admiraal van Holland, en de kapitein Lovelace. Wat groter is het getal der gewonden.” Het aantal doden en gewonden aan Spaanse kant is niet bekend. (Wie een verslag van de belegering van dag tot dag wil lezen kan terecht op de site van documentatiecentrumgroenlo.nl.)
• De Nederlandse remonstrantse theoloog en hoogleraar Simon Episcopius publiceert in 1627 het traktaat ‘Vrije Godes-dienst, of t’ Samen-spreeckinghe tusschen Remonstrant en Contra-Remonstrant, over de vrije Godtsdienstighe Vergaderinghen der Remonstranten. ‘ waarin hij pleit voor godsdienstige tolerantie voor de remonstranten. Alleen de stad Rotterdam reageert hier positief op, de andere Hollandse steden niet.
• Op 28 december 1627 stort om  7 uur ’s morgens tijdens een hevige storm de kerktoren van Geldrop in en valt door het dak van de kerk. Ongelukkigerwijze is er net een mis aan de gang. Er vallen naar verluidt 83 doden (‘zo verpletterd, dat de lijken niet te onderkennen waren”) en 60 gewonden.

1628: Sassenheim; foto genomen op 25 maart 2024

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1628?

• In 1623 is Piet Hein als kaperkapitein in dienst getreden van de West-Indische Compagnie (WIC). Hij valt daarbij geregeld Spaanse en Portugese handelsschepen aan. De WIC heeft hiervoor toestemming  van de Staten-Generaal. In 1628 wordt Piet Hein benoemd als bevelhebber van één van de drie kapervloten die de WIC naar Midden en Zuid-Amerika uitstuurt om een poging te wagen om de jaarlijkse zilvervloot van Spanje te onderscheppen. De twee andere vloten staan onder leiding van  Pieter Ita en Joost van Trappen Bancker.
• De Spaanse zilvervloot bestaat uit twee samengevoegde vloten. De ene vloot is afkomstig uit Zuid-Amerika, de andere uit Mexico. Ze komen samen bij Havanna op Cuba om vandaaruit gezamenlijk als één grote vloot naar Spanje te varen. Aan boord bevinden zich elk jaar grote hoeveelheden zilver en andere kostbaarheden. Veel piraten hebben geprobeerd om één of meer schepen van de vloot te veroveren, wat echter zelden lukt – de bekende zeevaarder Francis Drake verovert als één van de weinigen een keer één schip, maar niemand slaagt er in om meer dan één schip te veroveren. Tot Piet Hein in de zomer van 1628 in het gebied arriveert.
• Eerder dat jaar is de vloot die onder leiding staat van Pieter Ita bij de kust van Zuid-Amerika aangekomen, maar de Zuid-Amerikaanse vloot is vanuit Spanje gewaarschuwd voor zijn komst. Als ze vervolgens bij Venezuela een scheepsjongen op de kust aantreffen die daar door de Hollanders is achter gelaten, weten ze zeker dat er een Nederlandse vloot in de buurt moet zijn en zoeken ze de veiligheid van de havens van Venezuela op en blijven daar wachten totdat de kust veilig is. Na enige tijd vertrekt Ita met zijn vloot uit het gebied en zeilt richting Brazilië. Nadat hij daar enkele Spaanse handelsschepen heeft veroverd, vaart hij met zijn vloot terug naar Holland.
• De vloot van Piet Hein – en die van Joost van Trappen Bancker die zich ondertussen met zijn schepen bij Piet Hein heeft gevoegd – ligt bij Cuba te wachten op het andere deel van de zilvervloot. Hun gezamenlijke oorlogsvloot bestaat uit 31 oorlogsschepen.  Als begin september het stormseizoen begint en er nog steeds geen Spaans schip in zicht is, overweegt Piet Hein om huiswaarts te keren voordat het orkaanseizoen in al zijn hevigheid losbarst. Maar op 7 september duikt er opeens één van de Spaanse schepen op.  De Mexicaanse ‘zilvervloot’ is door een storm uit elkaar geslagen, waardoor het betreffende schip van de vloot is afgedreven en gemakkelijk overmeesterd kan worden. Piet Hein weet hierdoor dat de rest van de vloot ook in de buurt moet zijn en op weg is naar Cuba. Hij blijft daarom wachten op de rest.
• Niet veel later ziet hij acht andere schepen van de zilvervloot aan de horizon verschijnen, die bij het zien van de grote overmacht aan Hollandse schepen zich zonder te vechten overgeven. Als  de rest van de Spaanse zilvervloot ook de Hollandse schepen ontwaart, vluchten deze de Baai van Matanzas op Cuba in. Een aantal Spaanse schepen loopt er aan de grond, waardoor Piet Hein ook deze boten makkelijk kan veroveren. Er wordt nauwelijks geschoten. Er vallen dan ook geen doden aan Nederlandse kant; vermoedelijk ook niet aan Spaanse kant.
• In totaal verovert Piet Hein zestien schepen van dit deel van de Spaanse zilvervloot, waarvan hij er vier als oorlogsbuit mee terug neemt naar Holland. De rest laat hij zinken. De buit is groot:  177.000 pond zilver, 66 pond goud, duizend parels, 37.375 huiden, sierraden, 361 kisten suiker, veel kruiden en 3.000 zakken indigo en cochenille – dat zijn zeer kostbare kleurstoffen die in totaal een waarde hebben van ongeveer 4 miljoen gulden – dat is ongeveer een derde van de totale buit van zo’n 11,5  miljoen gulden. Omgerekend naar het geld van nu bedraagt de buit meer dan 100 miljoen euro.
• Piet Hein verovert weliswaar maar de helft van de zilvervloot – het Zuid-Amerikaanse deel bereikt later dat jaar wel veilig Spanje – maar het veroveren van de zilvervloot is voor de Staten-Generaal een enorme meevaller voor de financiering van de oorlogsvoering. De belegering van ’s Hertogenbosch  in 1629 zal er helemaal uit betaald worden. Ook het moraal krijgt een grote oppepper.
• Piet Hein en al zijn manschappen krijgen zeventien maanden extra loon uitbetaald en Piet Hein zelf verwerft er eeuwige roem mee (“Piet Hein!, Piet Hein! Zijn naam is klein, Zijn daden bennen groot, Hij heeft gewonnen de zilveren vloot, Die heeft gewonnen, gewonnen, de Zilvervloot.”) Voor Piet Hein zelf zal die roem overigens maar één jaar duren. Hij sneuvelt in 1629.
• Agung de Grote, de koning van Mataram, een koninkrijk op het eiland Java, valt in augustus de vestiging van de VOC op Java aan. Hij slaagt er echter niet in om deze te veroveren en de soldaten van de VOC slaan de aanval af.
• In Haarlem wordt de latere schilder Jacob van Ruisdael geboren. Hij zal vooral bekend worden door zijn vele landschappen en zeezichten.
• In Amsterdam wordt in1629 Nicolaes Tulp benoemd als ‘praelector  anatomiae  (‘voorlezer in de anatomie’) van het chirurgijnsgilde. Hij gaat er anatomische lessen geven. Hij is vandaag de dag vooral bekende door het schilderij ‘De anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp’ dat Rembrandt in 1632 schildert.
• Omstreeks 1628 schildert Frans Hals in Haarlem twee van zijn beroemdste schilderijen: ‘De vrolijke drinker’ dat tegenwoordig in het Rijksmuseum in Amsterdam hangt en het ‘Zigeunermeisje’ dat nu te zien is in het Louvre in Parijs.

1629: Delfshaven Rotterdam; foto genomen op 15 september 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1629?

• Een aantal zeelieden van de vloot van Piet Hein vindt hun beloning van zeventien maanden extra soldij achteraf te weinig. Ze doen in januari in Amsterdam een poging om de buit van de zilvervloot te plunderen, die opgeslagen ligt in het West-Indisch Huis, het hoofdkwartier van de West-Indische Compagnie. De poging mislukt.
• In het voorjaar van 1629 kennen de Spanjaarden de nodige problemen. Mede door het verlies van de zilvervloot van 1628 en de hoge kosten van de oorlogen die Spanje tegelijkertijd voert in de Nederlanden en in Italië – daar is Spanje tijdens de zogeheten ‘Mantuaanse Successieoorlog’ in gevecht met Frankrijk –  is de Spaanse schatkist zo goed als leeg. Spanje heeft daardoor weinig geld in kas om grote aantallen soldaten in te huren. De Nederlanden hebben dankzij het veroveren van de zilvervloot juist veel geld in kas. Frederik Hendrik stelt daarom de staten voor om ’s Hertogenbosch, de belangrijkste Brabantse stad in Spaanse handen, aan te vallen. Er wordt hiervoor een oorlogskas van 1,7 miljoen gulden beschikbaar gesteld, waarmee voor de aanval op ’s Hertogenbosch een leger van 28.000 man (24.000 man voetvolk en 4.000 ruiters) kan worden ingehuurd. De bevelhebber van de Spaanse troepen Hendrik van den Bergh  – hij zal overigens  in 1632 overlopen naar de Staatse troepen – beschikt over een kleiner leger van zo’n 23.000 man, waarmee hij  niet alleen ’s Hertogenbosch maar ook heel Brabant moet verdedigen.
• Op 1 mei begint het beleg van Den Bosch. De Spanjaarden zijn verrast. Ze hadden rekening gehouden met een aanval op Breda. De eerste weken blijken beslissend te zijn. Tijdens deze weken omsingelen de troepen van Frederik Hendrik de stad en leggen er allerlei waterwerken aan. Ze leiden de loop van drie riviertjes (de Dommel, de AA en de Dieze) om, zodat er geen water meer de stad instroomt, bouwen zelfs een aantal molens, zowel windmolens als rolmolens (dat zijn door paarden aangedreven molens), zodat ze  het moerassige land tussen de stad en hun omsingelingslinie kunnen droogmalen.

• Ook leggen de troepen met hulp van boeren en ingehuurde arbeiders een 45 km lange ringdijk van 1,80 meter hoog aan met aan de buitenkant een gracht, om zich te kunnen beschermen tegen eventuele aanvallen van een Spaans ontzettingsleger. Ze slagen er in om dit alles binnen vier weken te doen. Hierdoor komt net zoals eerder bij Grol in 1627een Spaanse ontzettingsleger te laat om de inmiddels goed beveiligde Staatse troepen aan te kunnen vallen. Ook beginnen de Staatse troepen met het graven van de gebruikelijke zigzag-loopgraven richting stad.
• In juli besluit Hendrik van den Bergh, samen met de troepen van bondgenoot keizer Ferdinand II (de Duitse keizer), om de Veluwe binnen te trekken. Ze beschikken over een leger van ruim 15.000 man. Ze hopen met deze aanval op de Veluwe de Staatse troepen weg te lokken bij Den Bosch. Al snel veroveren ze Amersfoort, maar hun plan werkt niet. Het grootste gedeelte van de Staatse troepen blijft bij Den Bosch. Om de Spanjaarden te verjagen bij Amersfoort, huren de Staten-Generaal duizenden nieuwe soldaten in om de vijandelijke troepen op de Veluwe te bevechten.
• Op het hoogtepunt van de strijd in de Nederlanden omvat het Staatse leger in 1629 in totaal zo’n 80 à 90.000 man, het hoogste aantal dat het Staatse leger tegelijkertijd in dienst heeft tijdens de hele Tachtigjarige Oorlog, (grotendeels gefinancierd met de opbrengsten van de door Piet Hein veroverde zilvervloot). Eind augustus trekken de Spaanse troepen en de troepen van de keizer zich terug uit de Veluwe.
• Op 14 september geeft ’s Hertogenbosch zich over. Door de afsluiting van de Dieze, welk riviertje in de stad als open riool wordt gebruikt, kan er geen water meer worden afgevoerd en stinkt het gigantisch in de stad. Ook breken er ziektes uit. Na de verovering worden alle katholieke gebouwen in de stad gesloten dan wel in gebruik genomen door de hervormden. De verovering van ’s Hertogenbosch zal het keerpunt van de oorlog blijken te zijn.
• In Den Haag wordt op 14 april Christiaan Huijgens geboren. Hij is de tweede zoon van Constantijn Huijgens, de dichter en adviseur van de Oranjes. Christiaan Huijgens wordt een beroemde wis-, natuur- en sterrenkundige. Ook is hij de uitvinder van het slingeruurwerk.
• Op 4 juni loopt de Oost-Indiëvaarder Batavia  voor de kust van Australië aan de grond. De bemanning zoekt een goed heenkomen op het nabijgelegen Beacon Island. Zo’n veertig man komen hierbij in de branding om. De kapitein besluit om met veertig man in een grote sloep naar Batavia te roeien om daar hulp te halen. Zodra hij weg is, breekt er onder de achterblijvers een muiterij uit. De muiters voeren een waar schrikbewind en doden meer dan 120 man. Als er na enige tijd hulp komt van een passerend schip worden de muiters gevangen genomen (en later opgehangen). In totaal overleven slechts 68 van de 341 opvarenden de reis van de Batavia.
• Op 17 juni sneuvelt Piet Hein tijdens een gevecht met kapers uit Duinkerken. De Republiek heeft veel last van kapers die hun thuisbasis hebben in het door Spanje gecontroleerde Duinkerken. Ze beschikken over kaperbrieven uitgegeven door de Spaanse Admiraliteitsraad te Brussel. Met kleine vloten van oorlogsschepen vallen de kapers regelmatig Hollandse handelsschepen van de VOC aan. Veroveren ze een Hollands schip, dan mogen ze van de Spanjaarden 55% van de buit zelf houden, 10% van de buit moeten ze afdragen als belasting en 35% moeten ze schenken aan de armenzorg. Tijdens een gevecht tussen een kleine Hollandse oorlogsvloot met drie Oostender kaperschepen wordt Piet Hein geraakt door een kanonskogel van 8 pond en is op slag dood. De aan boord aanwezige Maarten Harpertszoon Tromp, hij is dan nog een gewone kapitein en geen admiraal, slaagt er daarna met zijn bemanningsleden in om twee van de drie kaperschepen te laten en zinken en de derde zwaar te beschadigen.

1630: Den Haag; foto genomen op 1 september 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1630?

• Admiraal Hendrick Lonck, die twee jaar eerder samen met Piet Hein de zilvervloot op de Spanjaarden heeft veroverd, vaart met een Nederlands WIC- vloot van 52 schepen, 15 sloepen en 3.780 matrozen naar Zuid-Amerika. Op 14 februari veroveren ze in Brazilië de historische stad Olinda op de Portugezen, gevolgd door de verovering van de Braziliaanse staat Pernambuco.  Al met al duurt de strijd er een maand. Ze noemen het gebied  Nederlands-Brazilië met de stad Recife als hoofdstad. De voornaamste reden om het land binnen te vallen zijn de suikerplantages. Brazilië is op dat moment de grootste suikerproducent van de wereld.
• Constantijn Huygens wordt door Frederik Hendrik benoemd tot de Raad en Rekenmeester van de Oranjes. Zijn taak is het mede beheren van hun eigendommen. Hij ontvangt hiervoor 1000 gulden per jaar.
• In Amsterdam worden sluizen in de grachten aangelegd. Ze dienen om het water te verversen. Als een sluis dicht is, vult het water van de Amstel de grachten. Het water in de grachten staat na een tijdje hoger dan het water van het IJ. Bij eb wordt de sluis vervolgens open gezet en een deel van het water stroomt dan via het IJ naar de Zuiderzee. Zo wordt het water in de grachten ververst.
• In Deventer richt Jacobus Revius het ‘Athenaeum Illustre’ op. Het is geen universiteit, maar een school voor hoger onderwijs. Het is een vervolgopleiding  voor leerlingen van de Latijnse School in Deventer.
• Na de verovering van ’s Hertogenbosch in 1629 door de Staatse troepen stelt de Spaanse koning Philips IV in 1630  een wapenstilstand voor. De staten zijn verdeeld. Het voorstel wordt afgewezen. Sommige staten hopen door te stoten naar de Zuidelijke Nederlanden, maar het beleg van ’s Hertogenbosch heeft erg veel geld gekost, zo veel dat er geen geld meer is voor een nieuw groot huurleger om dat plan tot uitvoering te brengen.
• De droogmaling van de Heerhugowaard-polder wordt voltooid. In tegenstelling tot de Beemster blijkt de grond echter niet zo geschikt te zijn voor de landbouw. (Omstreeks 1670 overweegt men daarom zelfs even om het gebied maar weer onder water te zetten, omdat de opbrengst van de visvangst misschien lonender zal zijn, maar men ziet toch maar af van dat plan.)
• Pieter Brueghel de Jonge schildert het schilderij ‘Het belastingkantoor’.

1631: Kasteel Duivenvoorde, Voorschoten; foto genomen op 17 september 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1631

• Op 12 september vindt de Slag op de Slaak plaats. Na het afwijzen door de Hollanders van een Spaanse voorstel voor een wapenstilstand besluiten de Spanjaarden een poging te wagen om een wig te drijven tussen de provincies Holland en Zeeland met als bedoeling de Westerschelde, en daarmee de toegang tot Antwerpen, te beheersen. Ze willen een deel van Zeeland in handen zien te krijgen. Als eerste zijn ze van plan om een blokkade op te werpen op het Volkerak en Willemstad te veroveren. Op 6 september vertrekt vanuit de haven van Antwerpen een Spaanse vloot van zo’n 125 schepen, waaronder veel platbodems, met aan boord 4.300 soldaten en 1.200 zeelieden. Ze worden niet alleen uitgezwaaid door de Spaanse landvoogdes in de Nederlanden, Isabella van Spanje, maar ook door haar gasten Maria de Medici, zijnde de koningin van Frankrijk, en de pauselijke nuntius die de vloot veel succes toewenst met de woorden: “Gaat gij gezegenden, verslaat de gevloekten“
• Als Frederik Hendrik van het uitvaren van de Spaanse vloot hoort, laat hij de gecombineerde Zeeuws-Hollandse oorlogsvloot van 50 schepen naar Zeeland varen, maar het duurt wel even voordat ze daar zijn. De Spaanse vloot vaart ondertussen binnendoor naar de Oosterschelde, waar een snel naar Tholen verplaatst Staats huurleger van 2.000 Engelsen nog net kan voorkomen dat de Spaanse soldaten er kunnen landen en het eiland bezetten. De Spanjaarden varen daarop om Tholen heen. Ten noorden van het eiland achterhaalt de Staatse oorlogsvloot onder leiding van viceadmiraal Marinus Hollaer de Spaanse vloot.
• De Spanjaarden varen daarop de Slaak in, een nauwe vaargeul die voor hun onbekend gebied is. Het is er mistig en als de eerste Spaanse schepen onder vuur worden genomen, ontstaat er al snel paniek. Veel Spaanse soldaten springen overboord in een poging om via de slikken op het vaste land te komen. Zij worden daar gevangen genomen door Staatse soldaten die over zijn gekomen uit de forten van de Linie van de Eendracht. De Spaanse vloot wordt verslagen. Meer dan 1.500 Spanjaarden sneuvelen en zo’n 4.000 man worden krijgsgevangen genomen.
• Een poging van een troepenmacht van zo’n 6.000 Sopaanse soldaten die gelegerd zijn in Breda, om de Spaanse vloot vanaf land te ondersteunen mislukt. Ze veroveren onderweg weliswaar Roosendaal en Oudenbosch, maar komen te laat om de Spaanse vloot te kunnen helpen. De toegang tot de Schelde blijft in Zeeuwse handen. Joost van den Vondel schrijft een gedicht over de Slag op de Laak: ‘Triomftorts over de Neêrlaegh der Koninglyke Vlote op het Slaak’. De buitgemaakte schepen worden door Marinus Hollaer naar Dordrecht gevaren. Het hout van de schepen wordt gebruikt om bruggen te bouwen.
• Op 30 november overlijdt in Batavia op 39-jarige leeftijd de arts en ambtenaar Jacob de Bondt, ook wel Jacob Bontius genaamd. Zijn vader is buitengewoon hoogleraar geneeskunde aan de universiteit van Leiden en de lijfarts van zowel prins Maurits als van prins Frederik Hendrik. Jacob de Bondt kiest ook voor de geneeskunde, studeert af in Leiden en vestigt zich daar als arts. Op verzoek van Jan Pieterszoon Coen vergezelt hij deze naar Oost-Indië. Jacob de Bond geldt als één van de grondleggers van de tropengeneeskunde. In 1642 verschijnt postuum zijn boek ‘De medicina Indorum’.  Het manuscript hiervan heeft hij al elf jaar eerder in 1631 naar zijn broer in Leiden gestuurd. In het boek beschrijft hij als eerste de tropische ziektes cholera en beriberi en hoe de lokale bevolking deze ziektes behandelt. Over hoe het is om beriberi te hebben, kan hij mee praten. Zelf is hij namelijk in 1628 door deze ziekte getroffen. Hij houdt zich ook bezig met het dierenrijk en introduceert als eerste in het westen het Maleise woord orang-oetan als naam voor de mensaap.
• In 1631 verhuist de dan 25-jarige Rembrandt van Leiden naar Amsterdam. Hij koopt zich voor 1000 gulden in bij de kunsthandel van Hendrick Uylenburgh. Drie jaar later trouwt hij met diens nicht Saskia Uylenburgh.
• Hugo de Groot keert tien jaar na zijn ontsnapping uit Slot Loevestein terug in Holland en meldt zich in Rotterdam in de hoop dat hij zich weer in Holland kan vestigen. De burgemeester van Rotterdam en ook de historicus en dichter P.C. Hooft vragen daarop de Staten van Holland om hem amnestie te verlenen voor zijn veroordeling uit 1619. Zelf vraagt Hugo de Groot dit niet aan, want hij is van mening dat hij niets fout heeft gedaan. Als in 1632 de Staten van Holland besluiten hem geen amnestie te verlenen en weer een arrestatiebevel voor hem uitvaardigen, keert Hugo de Groot terug naar Parijs, waar hij in dienst treedt als gezant van de koning van Zweden.

1632: Voorburg; foto genomen op 11 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1632?

• Tijdens de Limburgse veldtocht verovert Frederik Hendrik de steden Roermond, Sittard, Venlo en Maastricht. Bij het beleg van Roermond sneuvelt op 2 juni graaf Ernst van Nassau, de  stadhouder van Friesland, Groningen en Drenthe, en tevens veldmaarschalk in de Staatse legers. Hij wordt tijdens een inspectie van de loopgraven door een musketkogel in zijn hoofd getroffen. (De kogel, en zijn vilten regenhoed met een kogelgat – hij zou de hoed gedragen hebben toen hij werd geraakt – behoort tot de collectie van het Rijksmuseum. Een wetenschappelijk onderzoek naar de hoed en het gat in 2020 doet vermoeden dat het inderdaad wel eens de hoed zou kunnen zijn die graaf Ernst van Nassau in 1632 droeg. Er worden sporen van bloed en ijzer op de hoed aangetroffen.)
• De verovering van Roermond, Sittard en Venlo verloopt zonder veel gevechten, maar die van Maastricht gaat niet zonder slag of stoot. In de stad bevindt zich een Spaans garnizoen van 3.000 man. Buiten de stad heeft het 21.000 man tellende leger van Frederik Hendrik tot twee keer toe te maken met een Spaans leger dat de omsingeling van de  stad wil doorbreken. Het eerste Spaanse ontzettingsleger van zo’n 24.000 man sterk besluit echter om de strijd niet aan te gaan met de Staatse troepen want ze vinden dat die te goed zijn ingegraven. Een tweede Spaans leger van zo’n 16.000 man gaat op 17 augustus wel de strijd aan. Er volgt een bloedige veldslag waarna de Spaanse troepen, die veel verliezen leiden, zich terug trekken. Vier dagen later geeft de stad zich over en trekken de Staatse troepen Maastricht binnen.
• Eén keer per jaar laat het Amsterdamse Chirurgijnsgilde voor genodigden een openbare ontleding zien. Het daarbij gebruikte lichaam is van een geëxecuteerde crimineel. In 1632 is dat de 41-jarige Aris Kindt die een dag eerder is opgehangen voor diefstal. Tot de aanwezigen behoort de jonge Rembrandt die in opdracht van het Amsterdamse Chirurgijnsgilde het tafereel vastlegt. ‘De anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp’ is het eerste groepsportret dat Rembrandt schildert.
• In Delft ziet op 24 oktober Antoni van Leeuwenhoek het levenslicht. Een week later wordt in dezelfde plaats Johannes Vermeer geboren. In het doopregister van de Nieuwe Kerk van Delft staan ze op dezelfde pagina vermeld.

1633: Bronkhorst; foto genomen op 23 augustus 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1633?

• In Bronkhorst raast  een allesverwoestende brand door het kleine stadje.  Vrijwel alle huizen vallen ten prooi aan de vlammenzee. Alleen een kerkgebouw overleeft de vuurzee. Het stadje wordt opnieuw opgebouwd.
• Op 2 juli overlijdt op 17-jarige leeftijd Trijntje Keever. Met een lengte van 2.54 meter is ze mogelijk de langste vrouw die ooit heeft geleefd. Als ze negen jaar oud is, is ze al twee meter lang en wordt ze door Prinses Amalia van Solms, de vrouw van prins Frederik Hendrik, uitgenodigd om naar Den Haag te komen om daar haar gasten te ontmoeten: de Boheemse koning Frederik V van de Palts en zijn vrouw Elizabeth Stuart, de zuster van de Engelse koning Karel I, die beiden nieuwsgiering zijn naar het grote meisje.
• In de zomer vaart een Hollandse vloot onder leiding van Hans Putmans, de Nederlandse gouverneur van Nederlands-Formosa – het huidige Taiwan – richting de Chinese kust. Bij het eiland  Gulangyu komen ze een Chinese vloot tegen die onder leiding staat van de Chinese piratenkapitein Zhilong. Omdat deze drie jaar eerder samen met de Hollanders heeft opgetrokken tegen andere piratenkapiteins, verwacht Zhilong dat de Hollanders met vreedzame bedoelingen komen, maar Putmans heeft iets anders in gedachten. Omdat Zhilong bepaalde handelsafspraken niet is nagekomen – Putmans wil graag meer met de Chinezen op het vaste land kunnen handelen – opent hij geheel onverwachts het het vuur op de Chinese vloot en vernietigt een groot aantal Chinese schepen. Daarna plundert hij een aantal dorpen op het Chinese vaste land.
• In oktober neemt Zhilong wraak. Met een nieuw opgebouwde vloot van 50 grote en 100 kleine jonken valt hij tijdens de slag in de Baai van Liaoluo de vloot van Putmans aan, die bestaat uit 9 grote oorlogsschepen en zo’n 50 kleinere jonken.  Zhilong laat een aantal van zijn kleinere jonken in brand steken en laat deze vervolgens  tegen de Hollandse oorlogsschepen aan botsen. Vier grote Hollandse oorlogsschepen vliegen hierbij in brand en de vloot van Putmans trekt zich daarop terug. Twee jaar later sluiten Zhilong en Putmans vrede en bloeit de handel tussen Taiwan, waar de Hollanders zitten, en de het Chinese vasteland weer op.
• In juli verovert Frederik Hendrik (de Duitse stad) Rheinberg, de laatste- en nog enige stad onder Spaans gezag aan de Rijn.
• Rembrandt schildert in 1633 de ‘Buste van een bebaarde oude man’,  het is slechts 10,6 cm bij 7,2 centimeter groot en is daarmee het kleinste schilderij van Rembrandt dat vandaag de dag nog bestaat.
• In november overlijdt op 61-jarige leeftijd Cornelis Drebbel, niet alleen de uitvinder van de onderzeeboot, maar ook bedenker van talloze andere technisch uitvindingen, zoals een toverlantaarn, een camera obscura, een telescoop, een broedmachine voor eieren, een glasslijpmachine en een eerste versie van een microscoop. Hij is een soort Nederlandse Leonardo da Vinci.
• In december mislukken definitief de gesprekken tussen de Noordelijke Nederlanden en de Spanjaarden over een mogelijke vrede. De stad Amsterdam (die financieel het meeste van alle Nederlandse steden bijdraagt aan de oorlog) en de provincie Overijssel, waar het vaakst wordt gevochten, willen verder onderhandelen maar Fredrik Hendrik en de overige staten willen doorvechten.

1634: Franeker; foto genomen op 21 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1634?

• Volgt nog

1635: Voorschoten; foto genomen op 20 september 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1635?

• Frederik Hendrik en de Franse kardinaal en politicus Richelieu sluiten een verdrag om gezamenlijk tegen Spanje op te trekken. In de overeenkomst wordt vastgelegd dat de Waalse gebieden deel zullen gaan uitmaken van Frankrijk, plus een deel van Vlaanderen.
• Bij de eerste gezamenlijk actie wordt de stad Tienen in het hertogdom Brabant op de Spanjaarden veroverd. Na de inname plunderen de Fransen – even later doen de Staatse troepen ook volop mee – de stad. Veel vrouwen worden verkracht en het grootste gedeelte van de stad gaat in de vlammen op. Een aanval op de universiteitsstad Leuven door de Franse en Hollandse legers mislukt echter even later. Veel Franse huursoldaten deserteren omdat ze niet worden betaald. Al snel gaan er in Holland stemmen op om de samenwerking met de Fransen te verbreken.
• Op veel plaatsen in het land heerst wederom de pest. Zo sterven er volgens kerkelijke boeken in Gelderland in liefst 35 plaatsen alle predikanten aan de ziekte. Ook in de Franse en Staatse legers die rond Nijmegen zijn geconcentreerd vallen veel pestdoden.
• Op de Prinsengracht 263 in Amsterdam wordt een woonhuis met twee pakhuizen gebouwd. Het huis staat vandaag de dag bekend als het Anne Frank huis.

1636: Leiden; foto genomen op 7 november 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1636?

• Volgt nog

1637: Haarlem; foto genomen op 28 september 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1637?

• Volgt nog

1638: Harlingen; foto genomen op 21 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1638?

• Volgt nog

1639: ’s Gravenzande; foto genomen op 1 februari 2024

 

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1639?

• Bij de Zeeslag bij Duins verslaat een Nederlandse vloot van 105 schepen een Spaanse vloot van 77 schepen. De Hollandse vloot telt tien zogeheten branders . Dat zijn oude afgeschreven schepen die volgeladen worden met brandbare stoffen; de branders worden op een gegeven moment in brand gestoken, daarvoor heten ze dan ook branders, en drijven dan richting de vijandelijke schepen.
• De Nederlandse vloot staat onder leiding van luitenant-admiraal Maarten Harpertszoon Tromp en viceadmiraal Witte de With. Tromp past als eerste in de geschiedenis een slaglinietactiek toe. Hij kruist in de lij steeds de baan van de Spaanse vloot, zodat al zijn schepen om beurt hun kanonnen kunnen afvuren op de Spaanse schepen. De Spanjaarden verliezen bij de slag zo’n 60 schepen en 15.000 man, de Nederlandse vloot slechts één schip en honderd man.
• In Amsterdam wordt Tromp uitgebreid gehuldigd. Hij ontvangt een beloning van 10.000 gulden. Witte de With moet zich tot zijn ongenoegen behelpen met 1000 gulden.
• Tussen Amsterdam en Weesp wordt de 11 kilometer lange Weespertrekvaart aangelegd.

1640: Dordrecht; foto genomen op 4 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1640

• Volgt nog

1641: Delft; foto genomen op 30 juni 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1641

• Een Staats leger van zo’n 20.000 man groot dat onder leiding staat van Frederik Hendrik verovert na een beleg van een maand kasteel Genneperhuis bij Gennep in Limburg op de Spaanse troepen.
• In São Tomé, een eiland bij Angola, overlijdt de voormalige kaper en admiraal van de WIC Cornelis Corneliszoon Jol, bijgenaamd “Houtebeen” – hij heeft tijdens een zeeslag ooit een been verloren – aan de gevolgen van malaria. Jol heeft in opdracht van de WIC net São Tomé op de Portugezen veroverd opdat dit eiland kan dienen als tweede steunpunt in Afrika voor de slavenhandel.
• De 14-jarige zoon van stadhouder Frederik Hendrik, Willem II van Oranje, trouwt in Londen met de 9-jarige prinses Mary Henriette Stuart.
• In Japan heeft Holland als het enige Europese land – de Japanners willen zich isoleren van Europese invloeden – nog een handelsvestiging op het eiland Hirado. Als een een hoge Japanner de VOC-vestiging bezoekt, ziet hij op een gebouw een jaartal staan. Hij maakt er geen foto van, maar ontsteekt in woede. Hij beschouwt het jaartal als een Christelijke uiting en een belediging van de shogun omdat het jaartal het tijdperk van de Japanse dynastie zou ontkennen. De Hollandse handelsvestiging moet daarop verhuizen naar Deshima, een minuscuul klein schiereiland van nog geen anderhalve hectare groot in de haven van Nagasaki. Maximaal twintig Nederlanders mogen hier verblijven. Vanaf 1641 tot en met 1859 is Deshima het enige contact tussen de westerse wereld en het grotendeels afgesloten Japan en vindt de handel – die wel door gaat – vanuit hier plaats.

1642: Schoonhoven; foto genomen op 31 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1642?

• Volgt nog

1643: Utrecht; foto genomen op 8 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1643?

• Volgt nog

1644: Utrecht; foto genomen op 8 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1644?

• Volgt nog

1645: Dordrecht; foto genomen op 4 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1645?

• Volgt nog

1646: Dordrecht; foto genomen op 4 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1646?

• Volgt nog

1647: Pijnacker; foto genomen op 11 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1647?

• Frederik Hendrik overlijdt op 63-jarige leeftijd. Hij wordt als stadhouder van Holland, Zeeland, Utrecht, Overijssel, Gelre en Zutphen, Groningen en Drenthe opgevolgd door zijn 21-jarige zoon Willem II. Bij de uitvaart van Frederik Hendrik in Delft vat de hoogbejaarde schrijver P.C. Hooft kou. Hij sterft elf dagen later.
• Het met kostbare specerijen volgeladen VOC schip de ‘Nieuw Haarlem’ loopt bij de Tafelbaai (bij het huidige Zuid-Afrika) aan de grond. Om de lading te kunnen beschermen bouwt de bemanning een provisorisch fort, ‘Fort Zanden­burgh’. De VOC besluit daarop om een permanent verversingsstation c.q. fort bij Kaap de Goede Hoop te bouwen. Vijf jaar later zal Jan Van Riebeeck en 90 kolonisten (onder wie acht vrouwen) er huizen en tuinen aanleggen om fruit en groente te verbouwen voor de bemanning van de VOC-schepen, die op weg naar het Verre Oosten, de nieuwe kolonie aandoen. De vestiging zal het begin zijn van het huidige Kaapstad.
• Paulus Potter schildert op 21-jarige leeftijd ‘de Stier van Potter’.  Volgens kenners is de stier een combinatie van meerdere stieren: de halskwab en de horens zijn van een jonge stier, terwijl het gebit en de schouders duiden op een volwassen beest.
• In 1647 is Peter Stuyvesant de directeur van de ABC-eilanden: Aruba, Bonaire en Curaçao. Een heel gelukkige periode in zijn leven is zijn directeurschap daar niet. Bij een mislukte aanval op de Portugese kolonie St. Martin op de Benedenwindse Eilanden in 1644 krijgt hij een voltreffer van een Spaans kanon en moet een been worden geamputeerd. Sindsdien loopt hij met een houten been. Omdat er nogal wat ijzeren nagels en versierselen op zijn kunstbeen zijn aangebracht, krijgt Stuyvesant de bijnaam ‘Zilveren Been’.
• In 1647 komt er een eind aan zijn vierjarige periode op de Antillen en wordt hij door de WIC aangesteld als de nieuwe Gouverneur-Generaal van Nieuw-Nederland in Noord Amerika. Hij verhuist naar Nieuw-Amsterdam, het huidige New York, en zal er tot 1664, als de Engelsen de kolonie overnemen, de laatste Gouverneur-Generaal van Nieuw-Nederland zijn. Stuyvesant is omstreden. Hij drijft als bestuurder van Nieuw-Amsterdam voor persoonlijk gewin een slavenhandel via Curaçao. Hij bezit tientallen tot slaaf gemaakte mensen. Hij heeft daarnaast de naam een harde onverdraagzame, weinig collegiale bestuurder te zijn. Ook staat hij bekend als een antisemiet. (En dan is zijn naam tegenwoordig ook nog eens een sigarettenmerk, al kan hij dat laatste zelf natuurlijk niet helpen.)

1648: Koudekerk aan den Rijn; foto genomen op 24 september 2022

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1648?

• Volgt nog

1649: Enkhuizen; foto genomen op 22 augustus 2022

Wat gebeurt er in Nederland in 1649?

• De cartograaf Joan Blaeu publiceert de atlas ’Toonneel der Steden’, de eerste atlas waarin kaarten staan van haast alle Nederlandse vestingsteden.
• De Franse filosoof en wiskundige Descartes die al twintig jaar in Nederland woont en werkt, besluit om uit Nederland te vertrekken en verhuist naar Zweden. Hij voelt zich in Nederland na de dood van Frederik Hendrik niet meer veilig.
• De Amsterdamse rechtbank van huwelijkse zaken veroordeelt Rembrandt tot een jaarlijkse toelage aan zijn gewezen ‘bijslaap’ Geertje Dircx, waarmee hij zeven jaar lang, van 1642 tot 1649, samenwoont.
• Jonkheer Adriaen van der Donck, één van de medebestuurders in Nieuw-Amsterdam, heeft grote moeite met de wijze waarop Peter Stuyvesant de kolonie bestuurt. Van der Donck reist in 1649 terug naar Holland om zijn klachten over het beheer van Nieuw-Nederland door de WIC en Stuyvesant voor te leggen aan de Staten-Generaal. Van der Donck – de stad Yonkers boven New York is naar zijn adellijke titel, Jonkheer, vernoemd – verzoekt de Staten-Generaal het bestuur van de kolonie over te nemen van de WIC en een openbaar bestuur aan te stellen dat wordt gevormd door de inwoners van de nieuwe kolonie.
• Geheel conform de Nederlandse politiek door de eeuwen heen besluit de Staten-Generaal om eerst een commissie in te stellen die de zaak zal onderzoeken. De commissie komt een jaar later met ‘De Voorlopige Verordening over het Bestuur, het Behoud, en de Bevolking van Nieuw-Nederland’. De commissie geeft Van der Donk grotendeels gelijk. Ze verordenen dat er in de stad Nieuw-Amsterdam een gemeentebestuur geïnstalleerd moet worden; daarnaast dat alle WIC-schepen die richting Nieuw-Nederland varen verplicht alle kolonisten die zich aandienen moeten meenemen en dat er een jaarlijks bedrag van 15.000 gulden beschikbaar moet worden gesteld voor kolonisten die de overtocht niet kunnen betalen. Ook dient Stuyvesant uit zijn functie ontzet te worden.
• In 1649 is er vooral in de grote steden sprake van een vrouwenoverschot, veroorzaakt doordat veel Hollandse mannen in dienst zijn getreden van de VOC en zich elders op de wereld bevinden.

1650: De Lier; foto genomen op 16 augustus 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1650?

• De provincie Holland, en in het bijzonder de stad Amsterdam, wil op  het leger bezuinigen – de provincie Holland betaalt het grootste gedeelte van de kosten. Ze willen daarom de grootte van het huurleger terug brengen van 35.000 man naar 26.000 man. Stadhouder Willem II is er fel op tegen. Hij wil in 1650 op strafexpeditie naar Engeland gaan, waar zijn schoonvader koning Charles II een jaar eerder is onthoofd. Ook de provinciën buiten Holland zijn tegen. Met het wegvallen van een aantal compagnieën in hun steden zien ze allerlei ondersteunende diensten in hun steden verdwijnen; de handel en foeragering die een garnizoen tot gevolg heeft, levert veel werk en geld op voor de garnizoensplaatsen en hun directe omgeving. Er komt in 1649 een compromis van 29.250 man tot stand, maar in 1650 besluit Holland eenzijdig om toch verder te bezuinigen.  Ze weigeren voortaan hun volledige  deel van de nog overgebleven troepen te betalen.
• Stadhouder Willem II, –  hij is stadhouder van Holland, Zeeland, Utrecht, Overijssel, Gelre en Zutphen, Groningen en Drenthe –  is woedend en gaat op 30 juli samen met zijn neef Willem Frederik, stadhouder van Friesland, over tot een staatsgreep. Hij laat zes leden van de Staten van Holland arresteren, waaronder Jacob de Witt, de vader van Johan en Cornelis de Wit, en zet ze gevangen op slot Loevestein.
• Tegelijkertijd trekt Willem Frederik met zijn leger op naar Amsterdam om de stad te dwingen de soldij uit te betalen. Twee van zijn drie compagnieën verdwalen echter ’s nachts in de mist op de heidevelden bij Hilversum. Een passerende koerier die met een brief onderweg is naar Amsterdam ziet ze daar en waarschuwt de regenten van de stad.  Deze laten de bruggen van de stad ophalen, de poorten sluiten en het geschut in stelling brengen. Als Willem Frederik de volgende dag bij Amsterdam aankomt, kan hij niks beginnen. Er wordt gepraat en er rolt een compromis uit. Amsterdam zal voorlopig zijn volledige deel van de soldij betalen. De troepen trekken zich terug en de staatsgreep is daarmee mislukt. Twee weken later worden de gevangen genomen regenten weer vrijgelaten.
• Op 6 november sterft Willem II op 24-jarige leeftijd onverwachts aan de pokken. Acht dagen later bevalt zijn weduwe Maria Henriëtte Stuart van een zoon, de latere koning-stadhouder Willem III.
• Na de  dood van Willem II komen de staten waarvan hij de stadhouder is bijeen in de ‘Grote Vergadering’ in de Ridderzaal. De gewesten besluiten om geen nieuwe stadhouder te benoemen. Willem II heeft zijn bevoegdheden te ver opgerekt vinden ze en dat moet niet nog een keer gebeuren. Groningen en Drenthe zijn het hier niet mee eens en besluiten om Willem-Frederik, de stadhouder van Friesland, nu ook tot hun stadhouder te benoemen. De betiteling van de periode 1650-1672 als het eerste stadhouderloze tijdperk is daarmee niet helemaal juist. Drie provinciën hebben in deze periode wel een stadhouder.
• Johan de Witt wordt in december benoemd tot pensionaris van Dordrecht. Drie jaar later wordt hij benoemd tot Raadspensionaris van Holland.
• In 1650 is Holland één van de grootste handelsnaties van de wereld. Er varen jaarlijks zo’n 2.500 Hollandse  koopvaardijschepen op en neer naar de Hollandse handelsposten en koloniën over de wereld. Ook in de kunstwereld gaat het crescendo. Alleen al in Amsterdam zijn er in 1650 meer dan 500 schilders actief. Vanwege dit soort zaken zal de zeventiende eeuw later als de Gouden Eeuw in de geschiedenisboeken komen te staan.

1651: Dordrecht; foto genomen op 4 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1651?

• Volgt nog (Scilly war)

1652: Den Haag; foto genomen op 12 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1652?

• De Eerste Engels-Nederlandse Oorlog breekt uit. Hij wordt geheel op zee uitgevochten. Het gaat vooral om handelsbelangen. De Nederlandse vloot is door bezuinigingen behoorlijk verzwakt en de Staten-Generaal moet zowel letterlijk als figuurlijk alle zeilen bijzetten om tot een zeewaardige vloot te komen. De zeeslagen kennen een wisselend succes. De Slag bij Plymouth in augustus wordt gewonnen door de Hollandse vloot, die onder leiding staat van Michiel de Ruyter, maar de Slag bij de ‘Hoofden in de Thames’ – de Nederlandse vloot staat hier onder leiding van viceadmiraal Witte de With –  gaat verloren. De Slag bij de Singels (onder leiding van Tromp) in december wordt daarentegen wel weer door de Hollanders gewonnen.
• In de nacht van 7 op 8 juli brandt op de Dam het oude Stadshuis af. Veel burgers helpen om de munten, die in de in het stadhuis gevestigde Wisselbank liggen, veilig te stellen – of ze allemaal na afloop terug gegeven zijn, is de vraag – en het archief te redden. Hierover dicht Joost van den Vondel in zijn gedicht ‘Op het verbranden van ’t Stadhuis van Amsterdam’:  “Dus brandt het vuur de balk, de solder en het dak / De gantsche Stadt waakt op, de vlam gaat op en stak / Het toorenbuskruyt aan, nu rusten geene bedden / De trouwste schieten toe: en reppen zich en redden / De Brieven, Boeken, Gelt, Tresoor en Bankenschadt / En bergen in dien noodt de ziel der gantsche Stadt.”
• Vanwege het uitbreken van de Eerste Engelse Oorlog besluit de Staten-Generaal haar beslissing uit 1650 om Peter Stuyvesant uit zijn functie te zetten te herroepen. Hij zal tot 1664 Gouverneur-Generaal van Nieuw-Nederland blijven.
• In Den Haag neemt Vondels collega-dichter Jacob Cats het voor hem gebouwde ‘Huis Sorghvliet’ op 14 juli 1652 in gebruik. (Later zal dit huis bekend worden onder de naam Catshuis. Vanaf 1963 is het de ambtswoning van de minister-president van Nederland.)

1653: Leiden; foto genomen op 10 augustus 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1653?

• In Amerika krijgt Nieuw-Amsterdam op 2 februari stadsrechten. Dat houdt in dat er een stadsbestuur komt van burgers en een stadhuis en rechtbank. Wel blijft Peter Stuyvesant de Gouverneur-Generaal van de Hollandse Amerikaanse kolonie.  Eén van de eerste besluiten die het nieuwe stadsbestuur neemt is “om het grootste deel van de stad te omringen met een hoge palissade en een lage borstwering”. De straat die langs deze palissade loopt, kennen we tegenwoordig onder de naam Wall Street. Vijf jaar later krijgt het iets verderop gelegen Nieuw Haarlem – nu bekend als Harlem, een wijk van New York – ook stadsrechten. Breuckelen – Brooklyn – zal het echter zonder stadsrechten moeten doen.
• Van 28 februari tot en met 2 maart vindt in het Kanaal de Driedaagse Zeeslag bij Portland  plaats. Een Hollandse vloot van zo’n 70 schepen onder leiding van Maarten Tromp beschermt daar een vloot van 152 koopvaarders die onderweg zijn naar huis. Ze worden aangevallen door zo’n tachtig Engels oorlogsschepen. Bij de gevechten verliest Tromp acht oorlogsschepen, de Engelsen drie. Na drie dagen vechten zeilt Tromp ’s nachts pal onder de kust met de overgebleven schepen terug naar Holland. Zo’n 40 à 50 koopvaardijschepen gaan verloren. Een deel wordt door de Engelsen veroverd en meegenomen naar Engeland, een deel zinkt.
• Op 14 maart vindt op de Middellandse Zee bij Livorno een zeeslag plaats tussen 16 Hollandse schepen onder leiding van commandeur Jan van Galen en acht Engelse oorlogsschepen.  De Hollanders buiten hun overmacht uit en brengen twee van de Engelsen schepen tot zinken en veroveren er drie. Wel wordt het been van Van Galen geraakt door een kanonskogel. Zijn onderbeen wordt geamputeerd waarna hij even later toch weer aan dek verschijnt. Tien dagen sterft hij alsnog aan zijn verwondingen.
• Holland is na deze slag de Engelsen de baas op de Middellandse Zee en ook op de Oostzee, maar op de Noordzee en in het Kanaal is het andersom.  Op 2 en 3 juni treffen een Hollandse en een Engelse vloot elkaar op de Noordzee tijdens de Slag van de Gabbardbank. Beide vloten omvatten zo’n 100 schepen. De Engelse vloot is veel beter uitgerust dan de Nederlandse vloot en de slag eindigt in een grote overwinning voor de Engelsen. Zelf verliezen de Engelsen niet één schip, de Hollanders 17 stuks, zes schepen zinken en elf schepen worden buit gemaakt door de Engelsen. Het restant van de Nederlandse vloot slaat  op de vlucht en vaart naar de Vlaamse zandbanken waar de grote Engelse oorlogsschepen hen niet kunnen achtervolgen. Een groot aantal kapiteins die al tijdens de slag vluchten, wordt voor de krijgsraad gebracht en oneervol ontslagen.
• Na de slag blokkeert een Engelse vloot van zo’n 120 schepen de Nederlandse kust, waardoor er geen handelsschepen meer kunnen in- en uitvaren, een economische ramp. De Staten-Generaal laten met spoed zestig sterk verbeterde oorlogsschepen bouwen om de strijd met de Engelsen aan te gaan. Ondertussen vordert de Staten-Generaal elk beschikbaar schip op om deze om te bouwen tot een oorlogsschip.
• Begin augustus zeilt Tromp met zo’n negentig van deze omgebouwde schepen via de Maas de Noordzee op. De Engelse vloot vaart daarop Tromp tegemoet, waardoor bij Texel een Nederlandse vloot van 27 schepen onder leiding van Witte de With ook de Noordzee op kan varen. De twee Hollandse vloten verenigen zich bij Ter Heijde waarna een zeeslag, die nu te boek staat als de Slag van Ter Heijde, losbarst. De uitkomst is rampzalig voor Holland. De betere Engelse schepen hebben een veel sterkere vuurkracht dan de Hollandse. Een vijfentwintigtal Hollandse schepen slaat al snel op de vlucht, Nederland verliest tien schepen, tegen over één Engels schip. Tot overmaat van ramp wordt admiraal Tromp dodelijk getroffen door een kogel van een scherpschutter aan boord van het vlaggenschip van de Engelse admiraal William Penn. Tromps laatste woorden luiden volgens de overlevering “Ik heb gedaan, houdt goeden moed”, maar volgens ooggetuigen is hij op slag dood. De zeeslag wordt op het strand bij Ter Heijde gadegeslagen door honderden toegestroomde nieuwsgierigen waaronder de leden van de Staten-Generaal.
• In september wordt het lijk van Tromp in een koets vanaf Den Helder over het strand naar Den Haag gereden en vandaar met een boot naar Delft vervoerd. Op 5 september wordt hij begraven in de Oude Kerk. Vondel schrijft een gedicht over Tromp. Johan de Witt houdt de lijkrede: “Een zeeheldt, welckers gelycke de aerde niet veel heeft gedragen ende mogelyck niet lichtelyck in ’t toekomende sal syn te vinden.” Die voorspelling zal onjuist zijn. Al spoedig zal Michiel de Ruyter, die meerdere keren aan de zijde van Tromp heeft mee gevochten, de Nederlandse vloot succesvol aanvoeren.
• Ondanks de overwinning geven de Engelsen de blokkade van Holland op. Het kost hen te veel geld om de blokkade vol te houden.
• In Delft trouwt de 20-jarige Johannes Vermeer met de twee jaar oudere Catharina Bolnes. Ze zullen samen vijftien kinderen krijgen. Wellicht is dit hoge kindertal de reden dat Vermeer tijdens zijn 22-jarige schilderscarrière naar verluidt maar veertig schilderijen maakt.
• Op diverse plaatsen in het land, onder andere in Haarlem en Enkhuizen, ontstaan rellen. Een deel van de bevolking, de Oranjegezinden, wil dat er weer een stadhouder komt.
• In Delft richt David Anthonisz. van der Piet de aardewerkfabriek ‘De Porceleyne Fles’ op. Ze maken handbeschilderd Delfts Blauw aardewerk, een imitatie van het blauwwitte Chinees porselein.

1654: Den Haag; foto genomen op 26 juni 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1654?

• Op 17 januari overlijdt de schilder Paulus Potter. Hij wordt slechts 28 jaar oud.
• Met de Vrede van Westminster komt er een einde aan de zeeoorlog tussen Nederland en Engeland. De voorwaarden zijn gunstig voor Engeland. Zo wordt het Holland verboden om nog goederen naar Engeland te transporteren.
• In februari is een vloot met Engelse schepen uit Engeland vertrokken met de opdracht om de Hollandse kolonie Nieuw-Amsterdam aan te vallen. Door een storm komen ze pas in juni in Boston aan waar ze een tussenstop maken. Op de dag dat ze zullen uitvaren om Nieuw Amsterdam aan te vallen, vaart er een Engels chip de haven van Boston binnen met aan boord een gedrukte officiële verkondiging dat de oorlog tussen Holland en Engeland voorbij is. De Engelse vloot keert daarop terug naar Engeland.
• Carel Fabritius schildert ‘het Puttertje’. Even later komt hij om bij de ontploffing van het Kruithuis in Delft. Fabrutius wordt 32 jaar oud. Bij deze ’Delftse donderslag’ – zo’n 90.00 kg opgeslagen buskruit ontploft in de binnenstad van Delft – komen naar schatting tussen de 100 en 300 mensen om het leven en minstens 500 huizen raken onherstelbaar beschadigd.
• De West-Indische Compagnie verliest de kolonie Nederlands-Brazilië aan de Portugezen. De kolonie is in 1630 gesticht. In 1661 zal de kolonie officieel worden overgedragen aan de Portugezen, in ruil voor Ceylon wat dan nog officieel hoort tot Portugal, maar waar de Nederlanders al sinds 1658 praktisch heer en meester zijn.

1655: Delft; foto genomen op 26 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1655?

• Christiaan Huygens ontdekt met hulp van een telescoop die hij samen met zijn oudere broer Constantijn heeft gebouwd, dat de planeet Saturnus een maan heeft. Hij noemt de maan ‘Luna Saturni’. later zal deze grootste maan van Saturnus de naam Titan krijgen. Het is de zesde naam die wordt ontdekt, na onze eigen maan – de ontdekking daarvan was niet zo moeilijk – en de vier in 1610 door Galileo Galilei ontdekte manen van Jupiter.
• In Amsterdam wordt het door Jacob van Campen ontworpen stadshuis geopend, thans het Koninklijk Paleis op de dam. Er is zeven jaar aan gebouwd.
• In Delft worden op de plek waar het Kruithuis de lucht is ingevlogen allerlei nieuwe huizen gebouwd. (Eén van die huizen, het Kruydthoek, is op bovenstaande foto te zien.) Ver buiten de stad wordt er een nieuw Kruithuis gebouwd.
• Op 6 mei brandt een groot deel van de stad Delden af. Zo’n 120 huizen, het stadhuis, het gasthuis en een armenhuis branden de dag voor Hemelvaartsdag af. Door een godswonder, zoals de kerkleiders zeggen, blijven de kerk en pastorie gespaard.
• Op 9 november overlijdt in Florence de olifant Hansken. Hanskens is een vrouwtjesolifant die stadhouder Fredrik Hendrik in 1633 cadeau heeft gekregen van de VOC. Ze hebben het dier vanuit Batavia naar Nederland verscheept. Hansken wordt eerst in Amsterdam en daarna in Rijswijk tentoongesteld, waar de bevolking het beest tegen betaling kan aanschouwen. De opbrengst komt ten goede aan de armen. Rembrandt maakt bij die gelegenheid een krijttekening van het dier. In 1636 schenkt Frederik Hendrik het beest aan zijn neef Johan Maurits, maar die staat op het punt om naar Brazilië te vertrekken en verkoopt Hansken voor 9.000 gulden aan iemand die de olifant als handelswaar ziet en het dier even later voor het dubbele doorverkoopt. Dikke winst dus voor de olifant, althans voor de eigenaar. Hansken gaat als circusattractie op tournee. Ze “leert” al snel allerlei slimme trucjes (o.a. dansen, marcheren en schermen),  waarna zij na elk applaus een buiging maakt. Ook kan Hansken met haar slurf ruiken wie de misdadigers en de hoerenlopers in het publiek zijn. Eén keer wijst zij tot grote hilariteit van het publiek een pastoor als hoerenloper aan. Het optreden van Hansken blijft niet beperkt tot Nederland. Ze  gaat op rondreis door Duitsland, Frankrijk, Zwitserland en Italië. Soms gaat de reis per schip, soms per voet. In Italië gaat Hansken onverwacht dood. De doodsoorzaak is waarschijnlijk een ontsteking veroorzaakt door een ontstoken  teennagel. Ben je zo’n groot beest, ga je dood aan een ontstoken teennagel. De bekende Italiaanse graficus Stefano della Bella maakt een tekening van de dode Hansken. Ferdinando II de Medici koopt zijn skelet voor zijn museum.

1656: Pijnacker; foto genomen op 11 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1656?

• Volgt nog

1657: Gouda; foto genomen op 26 september2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1657?

• Volgt nog

1658: Vleuten; foto genomen op 20 augustus 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1658?

• Door de Eerste Engelse oorlog beleeft Holland een periode van economische achteruitgang. Dit heeft ook gevolgen voor de kunstwereld. Zo krijgt bijvoorbeeld ook Rembrandt veel minder opdrachten, waardoor hij niet genoeg geld verdient om de hypotheek op zijn huis te betalen. Hij wordt failliet verklaard. Zijn huis en inboedel worden geveild. De inboedel bestaat vooral uit allerlei kunstvoorwerpen. Hendrickje Stoffels, de vrouw waarmee hij samen woont, en Titus, zijn zoon uit het huwelijk met zijn overleden vrouw Saskia Uylenburg, beginnen daarop een kunsthandel en nemen Rembrandt in dienst als employee. Dit om de opbrengst van zijn werken uit de handen van de schuldeisers te houden.
• Op 18 april wordt de trekvaart Amsterdam – Gouda in dienst genomen. Driemaal daags varen er trekschuiten heen en weer.  Eerder hebben de steden Leiden en Haarlem, die er baat bij hadden dat er geen rechtstreekse verbinding was tussen Amsterdam en Gouda, dwars gelegen bij de plannen voor de aanleg, maar na een compromis – er mag ook een trekvaart komen van Leiden naar Haarlem – gaan deze steden akkoord met de trekvaart van Amsterdam naar Gouda. De aanleg kost 180.00 gulden. Om te voorkomen dat ook grotere vrachtschepen gebruik gaan maken van de nieuwe verbinding worden afspraken gemaakt over de maximale breedte (15 meter) en de hoogte van de bruggen over de nieuwe kanalen. De tocht duurt acht uur.  Er is plaats voor 28 personen in het ruim en voor acht man in de roef (de ‘eerste klas’). Onderweg wordt alleen gestopt om van trekpaard te wisselen of even heel kort bij een herberg, zodat passagiers wat kunnen drinken en een sanitaire stop kunnen maken. In de eerste jaren maken jaarlijks zo’n 26.000 passagiers gebruik van de trekvaart.
• Admiraal Rijcklof van Goens verovert voor de VOC op Ceylon het Portugese fort bij de stad Jaffna. Het fort bij Jaffna is het laatste fort dat de Portugezen nog op Ceylon (het huidige Sri Lanka) beschikken. Drie jaar later komt er deal tot stand, waarbij de Hollanders zich definitief terug trekken uit Brazilië en de Portugezen uit Ceylon.
• In 1658 probeert tijdens de Vierde Noordse Oorlog Zweden heel de Oostzee onder zijn beheer te brengen. Koning Karel X verovert een groot van Denemarken en belegert met een vloot de stad Kopenhagen. Hij sluit daarbij de Sont af, wat de Hollandse belangen – een belangrijk deel van de handel vindt plaats met de Oostzeelanden – ernstig belemmert. De Hollanders besluiten daarop Denemarken te hulp te schieten en sturen een vloot van 41 schepen, 1.400 kanonnen en 6.000 man (4.000 zeelieden en 2.000 soldaten). De vloot staat onder leiding van luitenant-admiraal Jacob van Wassenaer Obdam. Bij de Slag om de Sont verslaan ze een Zweedse vloot van 45 schepen met 6.500 manschappen. Aan Hollandse kant sneuvelen zo’n 100 man,  waaronder de viceadmiraals Witte de With en Pieter Florisse; 500 man raken gewond. De Zweden tellen 350 doden en 850 gewonden. De Hollandse handelsschepen krijgen na de zeeslag weer toegang tot de Oostzee.

1659: Harlingen; foto genomen op 21 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1659?

• Volgt nog

1660: Leiden; foto genomen op 2 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1660?

• Er komt een eind aan de Zweeds – Nederlandse oorlog. Nadat de Hollandse vloot eerder al in 1656 de Slag bij de Slot heeft gevonden, winnen ze  onder leiding van Michiel de Ruyter daarna elders in de Oostzee ook enkele zeeslagen. Daarop zien de Zweden af van het plan om de Oostzee tot een Zweedse binnenzee te maken.
• De handel met de Oostzee en het Verre Oosten brengt vooral Amsterdam grote rijkdom met als gevolg dat veel mensen naar de stad trekken. De kooplieden hebben veel arbeiders en bedienden in dienst. In 1658 telt Amsterdam bijna 200.000 inwoners, vier keer zoveel als aan het begin van de eeuw.
• Jacob Cats overlijdt.  Behalve dichter is hij ook advocaat, diplomaat, drooglegger en raadpensionaris, de hoogste ambtenaar in het land. ‘Vader Cats’ wordt 83 jaar.
• In Delft schildert de 27-jarige Johannes Vermeer het Melkmeisje.
• In Londen sterft prinses Maria Henriëtte van Oranje. Ze is de dochter van koning Charles I die in 1649 onthoofd is, zus van koning Charles II,  weduwe van stadhouder Willem II waarmee ze op 9-jarig leeftijd is getrouwd en moeder van de toekomstige koning-stadhouder Willem III. Erg gelukkig in Holland was ze niet. Als ze in september van Den Haag naar Londen afreist om haar broer koning Charles II te bezoeken, schrijft zij hem hoe blij ze is om uit Holland weg te kunnen gaan: “Een langer verblijf in de Republiek zou voelen als de grootste straf van de wereld.” In Londen loopt ze al snel de pokken op. Het veelvuldig aderlaten helpt niet, in tegendeel zelfs, en op kerstavond sterft ze, 29 jaar oud.

1661: Leeuwarden; foto genomen op 22 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1661?

• Volgt nog

1663: Dordrecht; foto genomen op 4 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1663?

• Volgt nog

1664: Leiden; foto genomen op 16 oktober 2023

1665: Gouda; foto genomen op 26 september 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1665?

• Volgt nog

1666: Pijnacker; foto genomen op 11 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1666?

• Volgt nog

1667: Gouda; foto genomen op 26 september2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1667?

• Volgt nog

1668: Gouda; foto genomen op 26 september2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1668?

• Volgt nog

1669: Leiden; foto genomen op 20 september 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1669?

• Volgt nog

1670: Haarlem; foto genomen op 28 september 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1670?

• Volgt nog

1671: Den Haag; foto genomen op 26 juni 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1671?

• Lodewijk XIV, de Franse zonnekoning, wil zijn grondgebied uitbreiden tot wat Frankrijk ziet als zijn natuurlijke grenzen waaronder de in Nederland gelegen Nederrijn . Lodewijk XIV, sluit daartoe een bondgenootschap met koning  Charles II van Engeland. Holland, dat zich ernstig bedreigd voelt, sluit ook een bondgenootschap. Ook met een Karel II, echter niet met die van Engeland maar met die van Spanje.
• Er breekt een tarievenoorlog uit tussen Holland en Frankrijk. Beide landen bestoken elkaar met torenhoge invoerrechten op allerlei producten. Zo heft Frankrijk bijvoorbeeld hoge invoerrechten op zijde en Holland op zijn beurt verhoogt de invoerrechten op Franse wijn. Niet iedereen in Holland is met die laatste verhoging blij.
• Vanwege de oorlogsdreigingen laat Johan de Wit snel de Nederlandse vloot weer op oorlogssterkte brengen om de Engelsen te kunnen weerhouden, maar de verdediging op het land is nog lang niet op orde. Het leger is sinds het einde van de tachtigjarige oorlog verwaarloosd. Het “verdedigingsplan” is voorlopig dat mochten de Fransen het land binnenvallen, dat het leger zich terug trekt achter de Hollandse waterlinie.
• Tussen Hoorn en Enkhuizen wordt een met klinkers verharde straatweg aangelegd. Het is na een weg tussen Den Haag en Scheveningen, die in 1667 is aangelegd, de tweede verharde straatweg tussen twee plaatsen in het gewest Holland.

1672: Leidschendam; foto genomen op 28 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1672?

• Volgt nog

1673: Leiden; foto genomen op 7 november 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1673?

• Volgt nog

1674: Amsterdam; foto genomen op 7 januari 2024

Wat gebeurt er in Nederland in 1674?

• Volgt nog

1675: Amsterdam; foto genomen op 1 november 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1675?

• Volgt nog

1676: Deventer; foto genomen op 14 januari 2024

Wat gebeurt er in Nederland in 1676?

• Volgt nog

1677: Alkmaar; foto genomen op 26 december 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1677?

• Volgt nog

1678: Leeuwarden; foto genomen op 22 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1678?

• Volgt nog

1679: Leiden; foto genomen op 16 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1679?

• Volgt nog

1680: Dordrecht; foto genomen op 4 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1680?

• Volgt nog

1681: Leiden; foto genomen op 20 september 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1681?

• Volgt nog

1682: Dordrecht; foto genomen op 4 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1682?

• Volgt nog

1683: Essen bij Haren; foto genomen op 5 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1683?

• De Staten van Zeeland dragen de kolonie Suriname over aan de West-Indische Compagnie. Dit ‘bedrijf’ gaat voortaan Suriname besturen.
• De beruchte Nederlandse piratenkapiteins Laurens de Graaf en Nicolaes van Hoorn zeilen met acht schepen de onder Spaans gezag staande  havenstad Veracruz in Mexico binnen. Ze bezetten en plunderen de stad. Driehonderd inwoners komen om het leven. Een groot aantal inwoners van de stad wordt tot slaaf gemaakt en samen met deze mensen en de nodige oorlogsbuit vertrekken De Graaf en Van Hoorn vijf dagen later weer.  Onderweg krijgen ze ruzie over de verdeling van de buit. Bij een duel hierover tussen de twee raakt Van Hoorn dodelijk gewond. Hij bezwijkt enige dagen later aan zijn verwondingen.
• In Maastricht wordt een begin gemaakt met de restauratie van de brug over de Maas, de huidige Servaasbrug. De tussen 1280 tot 1298 gebouwde brug bestond oorspronkelijk uit negen stenen boogdelen en één houten deel dat in geval van een oorlog snel afgebroken kon worden om de vijand de weg te versperren.
• De restauratie van de eerste boog aan de stadse zijde staat onder leiding van de Vlaamse pater Franciscus Romanus van het klooster van de dominicanen in Maastricht. Deze vertrekt na de voltooiing van het brugdeel naar Parijs waar hij  voor Lodewijk XIV in 1685 de Pont Royal ontwerpt.
• Op 12 september stuur Anthony van Leeuwenhoek een brief aan François Aston van de Royal Society in Londen, waarin hij  bacteriën beschrijft die hij heeft aangetroffen op de tandplak van zijn eigen tanden. Met zijn zelf ontworpen microscoop kan hij tot 270 keer vergroten. Microscopen van andere wetenschappers komen niet verder dan 30 keer. Van Leeuwenhoek begint zijn brief met uitleggen hoe hij zijn tanden poetst. “Mijn gewoonte is des morgens myn tanden te wryven met zout, en dan myn ment te spoelen met water, en wanneer ik gegeten heb, veeltyts myn kiesen met een tandstoker te reinigen, alsmede met een doek sterk te wryven, waardoor myn kiesen en tanden soo suiver en wit blyven, als weinig menschen van myn jaren gebeurt.” Daarna beschrijft hij de vele ‘dierkens’ die hij dankzij zijn microscoop, ondanks het goede poetsen, ziet in het speeksel uit zijn mond “veele  zeer kleine dierkens, die seer beweegden als een snoek door het water doet.” Eerder heeft hij in 1676 al bacteriën beschreven die op peperkorrels zitten die drie weken in het water hebben gelegen.
• Op de Noordzee heerst op 15 november een zeer zware storm. Een Hollandse vloot, die onder het bevel staat van de luitenant-admiraal Willem Bastiaensz Schepers, en die op de weg terug is van de Scandinavische wateren, belandt in deze storm. Acht schepen zinken voor de Noord-Hollandse kust. In totaal komen hierbij 1200 zeelui om het leven. Het zal één van de dodelijkste zeerampen uit de Nederlandse geschiedenis zijn.

1684: Amsterdam; foto genomen op 15 november 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1684?

• volgt nog.

1685: Amsterdam; foto genomen op 7 januari 2024

Wat gebeurt er in Nederland in 1685?

• volgt nog.

1686: Leeuwarden; foto genomen op 22 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1686?

• volgt nog.

1687: Leiden; foto genomen op 16 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1687?

• volgt nog.

1688: Haarlem; foto genomen op 28 september 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1688?

• volgt nog.

1689: Amsterdam; foto genomen op 15 november 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1689?

• volgt nog.

1690: Dordrecht; foto genomen op 4 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1688?

• volgt nog.

1691: Haarlem; foto genomen op 28 september 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1691?

• volgt nog.

1692: Delft; foto genomen op 26 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1692?

• volgt nog.

1693: Alkmaar; foto genomen op 26 december 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1693?

• volgt nog.

1694: Harlingen; foto genomen op 21 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1694?

• volgt nog.

1695: Haarlem; foto genomen op 28 september 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1695?

• volgt nog.

1696: Nieuwpoort ; foto genomen op 31 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1696?

• volgt nog.

1697: Harlingen; foto genomen op 21 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1697?

• volgt nog.

1698: foto volgt nog

Wat gebeurt er in Nederlanden in 1698?

• volgt nog

1699: Den Haag; foto genomen op 15 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1699?

• volgt nog.

1700: Franeker; foto genomen op 21 oktober 2023

Naar de vorige periode

Naar de volgende periode