Dit zijn de gefotografeerde gebouwen uit deze periode.

De periode 1851 – 1900: huis voor huis; jaar voor jaar

1851: De Steeg; foto genomen op 23 augustus 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1851?

• Zo’n 500 arbeiders beginnen met schoppen en kruiwagens aan het graven van het Overijssels Kanaal tussen Zwolle en Almelo. Voor elke meter afgegraven grond krijgen ze 15 cent. De overheid van enkele gemeentes vreest het mogelijk crimineel bedrag van de arbeiders. Vijf hulpmarechaussee en een brigadier moeten toezien om te voorkomen dat “het vreemde werkvolk zich zou vergrijpen aan personen of bezittingen van ingezeten.”
• Op 1 juli treedt de Gemeentewet in werking. Het is een uitvloeisel van de Grondwet van 1848. Voortaan is er geen wettelijke onderscheid meer tussen steden,  plattelandsgemeenten en Friese grieterijen. Aan het hoofd van elke gemeente komt een door de kroon voor zes jaar  benoemde burgermeester te staan.  Tijdens vergaderingen wordt deze geacht een ambtsketen te dragen. Elke gemeente krijgt een rechtstreeks gekozen gemeenteraad, waarvan de leden voor zes jaar worden gekozen op basis van het censuskiesrecht. In Friesland verdwijnt de oude functie van grietman, een bestuurder van een Friese regio.
• Op 25 augustus wordt in Den Haag prins Alexander van Oranje-Nassau geboren. Hij is de derde zoon van koning Willem III en diens vrouw Sophie van Würtenberg. Na het overlijden van zijn broer Willem op 11 juni 1879; wordt hij de kroonprins. (De tweede zoon van Willem III, Maurits, was al in 1850 op 6-jarige overleden.) Koning zal prins Alexander echter niet worden. Zijn vader koning Willem III overleeft hem.
• In Londen wordt in 1851 de eerste Wereldtentoonstelling gehouden. Ook Nederland stuurt een inzending. De Nederlandse afdeling maakt een povere indruk. De achterliggende reden is dat de commissie die de Nederlandse inzending moet regelen van de regering hiervoor nauwelijks geld krijgt. Totaal geeft Nederland niet meer uit dan 820 gulden voor de inrichting:  “overeenkomstig met den aard van ons volk, dat zoo wij hopen, zich altijd door eenvoudigheid en degelijkheid onderscheiden zal“. Het enige onderdeel van de Nederlandse inzending dat indruk maakt is het zilverwerk dat de firma Van Kempen opstuurt. De verantwoordelijke voor de Nederlandse inzending, de 23-jarige F.G. Camp, krijgt van alle kanten zoveel kritiek dat hij op zijn huurkamer in Londen in depressieve toestand zelfmoord pleegt. Zijn rol wordt overgenomen door een zekere Goossens  die zich al in Londen bevindt en inzender is van van een door hem uitgevonden machine om slaghoedjes voor patronen te vervaardigen.
• In 1851 is men druk bezig met het leegpompen van de Haarlemmermeerpolder. Bij het droogleggen van het Haarlemmermeer zijn drie steden betrokken: Amsterdam, Haarlem en Leiden. De eerste twee zijn enthousiast over het project, maar Leiden ziet ook nadelen. Ze daagt daarom  in 1851 de Staat voor de rechtbank en eist een schadevergoeding van 960.000 gulden voor de derving van visrechten. De eis word door de rechter afgewezen.
• Als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie wordt bij Slot Muiden de ‘Stenen Beer’ aangelegd. Door deze dam met daarin een sluis kan men in het geval dat de Waterlinie in werking moet worden gesteld water in de naast gelegen polder laten stromen.  De sluis kan vanuit het Muiderslot bediend worden.

1852: Berkel en Rodenrijs; foto genomen op 6 september 2025

Wat gebeurt er in Nederland in 1852?

• Op 1 januari komen de eerste Nederlandse postzegels uit. Er verschijnen drie postzegels van 5, 10 en 15 cent. Op de zegels staat het portret van koning Willem III ‘en profile’ getekend,  daarboven de aanduiding ‘postzegel’ en daaronder de waarde van de zegel.
• Op 21 februari wordt in Amsterdam de eerste woningbouwvereniging van Nederland, genaamd ‘Vereeniging ten behoeve der Arbeidersklasse te Amsterdam’ (VAK), opgericht. Een groep sociaal bewogen rijke Amsterdammers besluit wat te doen aan de slechte levensomstandigheden van de arbeiders die in krakkemige krotten wonen. De twintig leden leggen elk 2.000 gulden in, waarover ze jaarlijks maximaal 3% rente zullen krijgen. Ze kopen oude huizen in Amsterdam op onder andere in de Jordaan, de meest verpauperde buurt van Amsterdam. Vervolgens laten ze die huizen slopen en bouwen er nieuwe woningen, veelal tweekamerappartementen die ze tegen een betaalbare lage huur verhuren aan de arbeiders. De huurprijs bedraagt ongeveer een 1/6 deel van het maandinkomen van de arbeiders, zodat dezen nog genoeg geld over houden voor hun levensonderhoud.
• Uiteindelijk bezit de woningbouwverenging een kleine 800 woningen in Amsterdam, waarvan velen vandaag de dag gelden als een gemeentelijk of rijksmonument. Aan de huurders worden wel strenge eisen gesteld. Ze moeten de huur op tijd betalen en de woning schoon houden. Ook mogen ze geen onderhuur doen, dronkenschap vertonen en  overlast geven. Wie dat wel doet, wordt uit de woning gezet.
• In mei publiceert de dan 51-jarige Nederlandse legerarts Antonius Mathijsen een pamflet getiteld: ‘Nieuwe wijze van aanwending van het gips-verband bij beenbreuken. Eene bijdrage tot de militaire chirurgie’. Eerder al plaatste het medisch tijdschrift ‘Repertorium’ van februari 1852 een ingezonden brief van Mathijsen over zijn idee om bij breuken een gipsverband aan te leggen. In zijn brief schrijft hij bescheiden over een ‘misschien niet onbelangrijke wijziging in het aanleggen der onbeweeglijke verbanden bij beenbreuken’.
• Zijn idee is om bij botbreuken katoen in combinatie met het snel hard wordende, goed verkrijgbare en goedkope gips te gebruiken. Tot dan worden botbreuken meestal gespalkt en wordt een stijfselverband gebruikt dat ruim een dag nodig heeft om hard te worden. Een commissie onderzoekt zijn voorstel en concludeert: “Naar ons inzien zal het gipsprocédé van den Heer Mathijsen als eene ware weldaad voor het menschdom in het algemeen moeten worden aangemerkt, terwijl het in het bijzonder van het uiterste gewicht belooft te zullen zijn voor de militaire practijk, vooral op het slagveld.” 
• Mathijssen geldt wereldwijd als de bedenker van het gipsverband, al betreft het vermoedelijk een heruitvinding. In de tiende eeuw zouden de Arabieren ook het gipsverband gekend hebben. Op de wereldtentoonstelling van 1871 in Philadelphia besteedt het Nederlandse paviljoen aandacht aan de uitvinding van Mathijssen. Hij krijgt er een bronzen medaille voor: “for the original invention, and for the great practical value thereof“.
• Op 1 juli is de drooglegging van de Haarlemmermeer voltooid. In de jaren erna worden in de polder twee dorpen gebouwd: Kruisdorp (het huidige Hoofddorp) en Venneperdorp (het huidige Nieuw-Vennep).
• De Amsterdamse hoogleraar, uitgever en dichter Joseph Alberdingh Thijm publiceert samen met zijn broer Lambert een boek met kerstliederen met de vrij lange titel: ‘Oude en nieuwere Kerstliederen, benevens gezangen en liederen van andere Hoogtijden en Heiligedagen, als ook van den Advent en de Vasten, gerangschikt naar de orde van het Kerkelijk Jaar; waaraan zijn toegevoegd: een zestal geestelijke liedekens van gemengden inhoud, alle met de zangwijzen voorzien die er van oudsher bij behooren of thands gebruikelijk zijn, en begeleiding van orgel of piano-forte, vooral ter dienste der zang-choren en Katholieke huisgezinnen’. Het boek bevat de eerste publicatie van de tekst en melodie van het lied ‘De herdertjes lagen bij nachte.‘ Waarschijnlijk zijn de gebroeders Thijm degenen die de tekst van het lied hebben gemaakt en  de melodie hebben bedacht.

1853: Hulsberg; foto genomen op 17 augustus 2025

Wat gebeurt er in Nederland in 1853

• Op 30 maart wordt in Zundert Vincent van Gogh geboren. Zijn vader is er predikant.  Precies een jaar voor zijn geboorte kregen zijn ouders een doodgeboren kind dat ze ook de naam Vincent gaven. Na (de tweede) Vincent komen er nog drie meisjes en twee jongetjes, waaronder zijn broer Theo die kunsthandelaar in Parijs zal worden,
• Op 7 april kondigt Paus Pius IX aan dat Nederland vijf bisschopzetels krijgt en wel in Haarlem, Utrecht, Breda, Den Bosch en Roermond. Er is overeenkomstig de nieuwe Grondwet vrijheid van godsdienst in Nederland, maar toch leidt het besluit onder protestanten tot veel ophef, wat leidt tot protesten die bekend raken onder de naam de ‘Aprilbeweging’. Zo stuurt de Utrechtse kerkenraad koning Willem III een brief met het verzoek ‘om te voorkomen dat iemand titel, rang of waardigheid van bisschop van eenig gedeelte onzes Vaderlands, door een vreemden vorst verleend zou aanvaarden”. Ook bieden de protestanten de koning een petitie aan vergezeld van 50.000 handtekeningen om zich tegen de bisschoppelijke hiërarchie te verzetten. Omdat koning Willem III weigert negatief op de protestantse verzoeken te reageren, ziet het kabinet Thorbecke hierin een ontkenning van de Grondwet door de koning en treedt af.
• Er komt een nieuw meer conservatief kabinet onder leiding van Florius Adriaan van Hall, dat echter overeenkomstig de grondwet niets kan doen aan het herstel van de bisdommen in Nederland. Wel voert het in 1853 de Wet op de Kerkgenootschappen in, waarin onder andere staat dat kerkgenootschappen toestemming moeten krijgen van de overheid om hun hoofd ergens te vestigen. Als gevolg hiervan kunnen de bisschoppen in de protestante delen van het land, zoals de bisschoppen van Haarlem en Utrecht, jarenlang niet hun posities innemen. Ook omvat de wet een bepaling waarin staat dat het dragen van klerikale kleding buiten op straat niet is toegestaan.
• In Amsterdam worden aan Oostenburgermiddenstraat op het eiland Oostenburg  de eerste achttien woningen opgeleverd van de woningbouwverenging VAK. De VAK heeft hier een oud gebouw gekocht dat indertijd door de Oostindische Compagnie is gebouwd, heeft het gesloopt en er een blok met 18 woningen laten bouwen met elk twee ruime vertrekken, voorzien van privaat, gootsteen en ijzeren ledikant. De woningen worden ook aangesloten op de riolering.
• Op 27 september lopen in diverse plaatsen in het land tijdens een zware storm polders en andere gebieden onder water. Dit als gevolg van dijkdoorbraken en opstuwend  water. In de Biesbosch wordt een aantal mannen die daar aan het werk zijn verrast door het water. Er komen hierbij minstens zes mensen bij om het leven.  Ook verdrinken er  een groot aantal koeien. In Rotterdam stroomt op sommige plaatsen het water door de straten van de stad en in de huizen. In Amsterdam waaien 53 bomen, 11 schoorstenen, een wafelkraam en de haan van de Eilandskerk om.
• Op 18 oktober komen in Suriname de eerste achttien Chinese arbeiders afkomstig uit Nederlands-Indië aan om er op de plantages te gaan werken. Ze zijn vooruitlopend op een mogelijke afschaffing van de slavernij ingehuurd om op basis van contractarbeid te werken voor plantage-eigenaren.
• Op 20 oktober wordt de spoorlijn Maastricht – Aken geopend. Het is de eerste grensoverschrijdende spoorlijn in Nederland.
• Op 12 december komt er in Amsterdam voor het eerst schoon drinkwater uit de nieuw aangelegde waterleiding. Het water wordt gehaald uit de duinen. De kosten van de aanleg van het systeem – er zijn bijvoorbeeld  8.850 buizen en diverse stoompompen nodig om het heldere duinwater over een lengte van 23 kilometer naar Amsterdam te brengen – bedragen liefst 2,5 miljoen gulden.
• Het idee voor de waterleiding is afkomstig van de schrijver Jacob van Lennep. Hij krijgt in 1851 toestemming van koning Willem III om de Duinwater-Maatschappij op te richten. Nederlandse investeerders zien geen brood in de onderneming maar een groep Engelsen wel. Vanaf 12 december 1853 kunnen de  Amsterdammers bij de Haarlemmerpoort een emmer schoon duinwater kopen voor 1 cent. Dat is goedkoper dan het water uit de Vecht dat via boten de stad wordt ingebracht en dat voor 2 cent per emmer wordt verkocht.  De waterleiding is een groot succes. Al in de eerste week worden er meer dan 20.000 emmers water per dag verkocht. Ook worden er huizen (vooral in de rijkere wijken) aangesloten op de waterleiding. Het schone drinkwater zorgt voor een aanmerkelijke verbetering van de gezondheidstoestand in Amsterdam en leidt tot een daling van de kindersterfte.

1854: Zoetermeer; foto genomen op 6 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1854?

• Op 31 januari wordt het Koninklijk Meteorologisch Observatorium opgericht, tegenwoordig bekend onder de naam Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (het KNMI). Het observatorium neemt zijn intrek in het voormalig bolwerk de Sonnenborgh in Utrecht. (In 1897 verhuist het KNMI naar het landgoed Koelenberg bij De Bilt.) De eerste directeur is de meteoroloog, scheikundige en natuurkundige Christophorus Buys Ballot die de eerste weerkaarten van Nederland publiceert.
• Op 9 februari wordt in Baarn Aletta Jacobs geboren. Ze zal later de eerste vrouwelijke Nederlandse arts worden.
• Op 26 juni rijden er voor het eerst treinen op het traject Roosendaal – Brussel. Na Duitsland in 1853 is nu ook België per spoor bereikbaar vanuit Nederland.
• Op ’t Sjûkelân in Franeker organiseert de ‘Permanente Commissie der Franeker kaatspartij’ op 29 augustus de eerste P.C. dat zal uitgroeien tot de belangrijkste kaatswedstrijd van het jaar in Friesland. Het partuur P.B. Rijpma uit Pingjum; R.D. IJntema eveneens uit Pingjum en W.K. Boorsma uit Tzummarum is de eerste winnaar. Samen krijgen ze 36 gulden prijzengeld (plus een bloemenkrans).
• Het conservatieve kabinet Van Hall voert de eerste Armenwet in. Deze Armenwet heeft als uitgangspunt dat de ondersteuning van armen de taak is van particulieren zoals kerkelijke instellingen. De overheid mag pas steun verlenen “bij volstrekte onvermijdelijkheid”. Ten opzichte van het oorspronkelijke ontwerpwetsvoorstel dat  de regering Thorbecke in 1851 presenteerde, is dit een grote draai. In dat voorstel stond dat ‘de gehele armenzorg de volledige verantwoordelijkheid is van de overheid’. Dit voorstel kon echter niet rekenen op de steun van het katholieke deel van de Tweede Kamer dat steun aan de armen vooral een taak voor de kerk vindt.
• In september raakt bij broodrellen in Schiedam een artilleriepaard gewond en gaat even later dood. Als koning Willen III dit hoort, stelt hij als opperbevelhebber van de krijgsmacht zijnde een schriftelijke order op, waarin staat dat er een oorlogsschip naar Schiedam moet varen dat bij “vernieuwde stoornis” de stad met granaten moet beschieten. De Minister van Oorlog, baron Forstner van Dambenoy, kan de koning overtuigen dat een dergelijke order voor groot opzien en onrust in het parlement zal zorgen, waarop de koning de order in trekt.
• Op 4 december strandt voor de Zeeuwse kust het fregat Hendrika tijdens een storm op de zandbanken van de Banjaard en vergaat. Alle 40 passagiers en 33 bemanningsleden komen hierbij om het leven. Ruim drie weken later strandt er op het strand van Renesse een boot met de naam Hendrik. In tegenstelling tot de Hendrika overleven alle op de Hendrik aanwezige personen wel de stranding.
• Op 6 december wordt in Kampen de Theologische school opgericht. Het is een opleidingsschool voor (gereformeerde) predikanten.

1855: Zoetermeer; foto genomen op 6 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1855?

• Het is een strenge winter. Als het eind februari warmer wordt, zorgt het smeltende ijs voor grote ijsschotsen in de Waal. Tegelijkertijd zorgt veel neerslag stroomopwaarts  voor een hoogwatergolf vanuit Duitsland naar Nederland. Door deze combinatie ontstaat er een opstuwing van rivierwater met als gevolg dat het water op meerdere plaatsen over de dijk heen loopt. De dijk tussen Heerewaarden en Dreumel breekt met als gevolg dat het Land van Maas en Waal helemaal overstroomt. Ook elders vinden er dijkdoorbraken plaats en stromen gebieden onder zoals in de Gelderse Vallei en de Betuwe.  Er verdrinken zo’n twintig mensen.
• In Den Haag wordt door de hervormde predikant Cornelis van Koetsveld het ‘Geestelijk Gesticht voor Minderjarige Idioten’ opgericht, een school toegespitst op kinderen met een beperking of een stoornis. Het is de eerste speciaal onderwijsschool voor kinderen met een beperking, die in die tijd nog meestal als idioten worden aangeduid.
• In 1853 is de Nederlandse vertaling verschenen van het boek Uncle Tom’s Cabin  van Harriet Beecher Stowe. Het is direct een groot succes. Het eerste jaar verschijnen er al vijf herdrukken. Het leidt er toe dat dat de aandacht in Nederland voor de slavernij weer aanmerkelijk toeneemt. In Amsterdam ondertekenen in 1855 een groep van 733 vrouwen een petitie voor koning Willem III met het verzoek om de slavernij te beëindigen. Het zijn vooral vrouwen uit de lagere sociale klassen van de samenleving zoals dienstbodes en vrouwen  van ambachtslieden die de petitie ondertekenen.  Waarschijnlijk is het een initiatief vanuit de ‘Vereeniging ter Verbreiding der Waarheid’, een evangelisatievereniging in de Jordaan. Dagelijks treffen daar veel vrouwen uit de buurt elkaar voor kinderopvang en cursussen.
• In Opheusden in de Betuwe komt, terwijl hij op de kansel van de Nederlandse Hervormde Kerk over overspel staat te preken, predikant Adrianus van Herwaarden door blikseminslag om het leven. Als tijdens de dienst het hevig begint te onweren en een deel van de aanwezigen de kerk wil verlaten, onderbreekt de predikant zijn preek  en probeert de mensen in de kerk gerust te stellen: “Vrienden! Beseft toch dat wij ons overal en altijd in de hand Gods bevinden. Hij kan ons hier in Zijn tempel ook behoeden, evenals elders.” Hij heeft dit nog maar net gezegd of de bliksem slaat in en de predikant valt dodelijk getroffen neer. Later onderzoek leert dat het ijzerwerk in het afdakje boven de preekstoel de bliksem heeft aantrokken en dat de kerk geen bliksemafleider heeft.
• De spoorlijn Utrecht – Rotterdam wordt aangelegd. Het is de eerste normaalspoorlijn in Nederland. Alle eerder aangelegde andere spoorlijnen zijn breedsporen, maar omdat Duitsland gebruik maakt van het iets minder brede normaalspoor, besluit Nederland om ook over te gaan op normaalspoor. Dit om doorgaand treinverkeer van Nederland naar Duitsland mogelijk te maken. Alle eerder aangelegde breedspoorlijnen worden in tien jaar tijd omgebouwd tot normaalspoor.

1856: Deventer; foto genomen op 14 januari 2024

Wat gebeurt er in Nederland in 1856?

• Op 21 februari wordt in Amsterdam de latere architect Herman Berlage geboren. Hij zal vooral bekend worden door de Beurs van Berlage in Amsterdam en het Kunstmuseum in Den Haag.
• De Awu-vulkaan, gelegen op één van de Sangihe-eilanden van Celebes (het huidige Sulawesi) is één van de meest actieve en gevaarlijkste vulkanen in het Koninkrijk der Nederlanden van 1856. Op 2 maart barst de vulkaan uit. De uitbarsting houdt zo’n twee weken aan. De uitbarsting  gaat gepaard met een aantal aard- en zeebevingen. Er komen zo’n 2.800 man bij om.
• Over de uitbarsting zal de Australische krant Sydney Morning Herald een paar maanden later schrijven:. “… Het neerstorten van duizenden bomen die werden verscheurd en meegesleurd, werd ongeveer een uur later gevolgd door parels van donder die de grond deden schudden en het oor doof maakten. Een zwarte kolom van stenen en as schoot toen van de berg omhoog naar een immense hoogte en viel, verlicht door de schittering van de lava als een regen van vuur… Grote stenen werden door de lucht geslingerd en verpletterden alles waar ze op vielen. Huizen en gewassen die niet door brand waren verwoest, zonken en verdwenen onder de as en stenen…“
• Op 29 maart neemt Eduard Douwes Dekker ontslag als assistent-resident van Lebak op Java. Over zijn tijd daar zal hij later onder het pseudoniem Multatuli de Max Havelaar schrijven.
• In april breekt er in Groningen een tyfusepidemie uit. Er wordt een speciaal comité gevormd om de ziekte te bestrijden. De ‘Typhus Commissie’ richt zich op drie zaken.
  1. De ziekte zo veel mogelijk voor te komen door het bevorderen der zinnelijkheid en frischheid van de woningen.
  2.  De verspreiding der ziekte tegen te gaan door de lijders te bewegen zoo spoedig mogelijk doenlijk naar het ziekenhuis te gaan; door de lijken der aan de Typhus overleden personen zoodra mogelijk uit de huizen te verwijderen en in de lijkenhuizen te doen brengen.
  3. De herstelling der lijders te bevorderen door hun oppassing  en verpleging te bezorgen, alsmede betere dekking en ligging, en ook aan de langzaam herstellenden versterkend voedsel, voor zoover onze middelen zulks toelieten.
• Begin september is de epidemie voorbij en kan de commissie zijn eindverslag opmaken. Hierin maakt zij  melding dat in Groningen in totaal 459 personen uit 208 woningen de ziekte opliepen. Daarvan herstelden 356 mensen, 75 personen overleden aan de gevolgen van de ziekte en op het moment dat het rapport werd opgemaakt lagen er nog acht personen in het ziekenhuis die aan de beterende hand waren.
• Op 10 augustus rijdt om elf uur ’s avonds tussen Schiedam en de brug over de Delfshavensche Schie op de spoorlijn Amsterdam – Rotterdam een trein in het donker op zijn voorganger. De machinist van deze trein heeft echter niks door en rijdt door naar Rotterdam. Daar aangekomen ziet stationschef Roosdorp een half verbrijzelde wagon achter de trein hangen en ook missen er twee wagons.  Roosdorp springt op een locomotief en rijdt daarmee richting Schiedam en vindt de twee vermiste wagons. Ze zijn volkomen versplinterd.
• Het is de eerste treinbotsing in Nederland waarbij doden vallen. Drie mensen komen om het leven en er zijn talrijke gewonden waarvan vijf ernstig. De botsing komt omdat de voorste vertraagde trein onverwachts moest stoppen voor een obstakel op de rails en geen licht op de laatste wagon voerde, waardoor de achterste trein niet zag dat de trein voor hem stil op de rails stond.

1857: Den Haag; foto genomen op 12 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1857?

• Dankzij waarnemingen vastgelegd op weerkaarten toont Buys Ballot, de directeur van het KNMI, aan dat er een verband is tussen luchtdrukverschillen en de richting van de wind. Bij het bestuderen van de metingen van de luchtdruk en de windrichting, valt het hem op dat in Nederland de wind uit het oosten komt als de druk in Friesland hoog is en in Brabant laag. De wind komt uit het westen als de druk in Friesland laag is en in Brabant hoog. In het internationale wetenschappelijke tijdschrift ‘Comptes Rendus’ publiceert Buys Ballot in 1857 zijn bevindingen wat nu als de Wet van Buys Ballot bekend staat: ‘Met de wind in de rug ligt het lagedrukgebied links, terwijl aan de rechterkant de luchtdruk hoger is. Dat geldt voor het noordelijk halfrond, op het zuidelijk halfrond is het omgekeerd.’
• In Rotterdam opent diergaarde Blijdorp zijn deuren. Een jaar eerder huren twee spoorwegbeambten, die als hobby hebben om exotische vogels te verzamelen, een spoortuintje in de Rotterdamse binnenstad om hun verzameling onder te brengen. Een jaar later mondt dit uit in een dierentuin. De eerste bewoners zijn volgens de site van Blijdorp een kokmeeuw, een paar eenden en een haas. De eerste directeur is Henri Martin, een voormalige leeuwentemmer.
• De eerste aflevering van het ‘Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde’ verschijnt.
• Onder druk van christelijke partijen wordt het pokkenbriefje afgeschaft. In 1796 ontdekt de Brits arts Edward Jenner dat melkmeisjes die in aanraking zijn gekomen met koepokken (via de handen bij het melken) nooit mensenpokken krijgen. Door experimenteren ontdekt hij dat een opzettelijke besmetting met een heel klein beetje vloeistof uit de koepokkenblaasjes bescherming biedt tegen de pokken. ‘s Werelds eerste vaccin is geboren. Pokken is een zeer ernstige ziekte. Alleen al in Europa overlijden in 1800 zo’n 400.000 mensen er aan en het is de doodoorzaak van 1 op de 10 kinderen. In 1808 vaardigt koning Lodewijk Napoleon het bevel uit dat alle Nederlandse schoolkinderen moeten worden ingeënt tegen pokken. In 1823 voert de Nederlandse overheid een vaccinatiebewijs in. Zonder dit zogenoemde ‘pokkenbriefje’ worden kinderen niet toegelaten op scholen. Vooral christelijke partijen verzetten zich hier fel tegen en het conservatief-christelijke kabinet Van der Brugghen schaft in 1857 het pokkenbriefje af. Na een grote pokkenuitbraak in 1870, waarbij zo’n 23.000 mensen overlijden, wordt het weer ingevoerd.
• Na een koud voorjaar volgt er een zeer warme en droge zomer, waardoor de oogsten tegenvallen.
• Zeeland heeft in 1857 te maken met twee epidemieën: een malaria-epidemie (ook wel de Zeeuwse koorts genoemd, veroorzaakt door de vele muggen in het waterrijke Zeeland) en een roodvonk-epidemie.
• Een nieuwe onderwijswet legt vast dat onderwijzers in het bezit dienen te zijn van bewijzen van bekwaamheid en zedelijkheid.
• In Amsterdam organiseert het ‘Dames-Comité ter bevordering van de Evangelie-verkondiging en de Afschaffing der Slavernij in Suriname’ een loterij. De prijzen die je kan winnen zijn borduurwerkjes gemaakt door de leden en ingebrachte spullen zoals vazen en glazen. Er worden 1.421 loten à 1 gulden per stuk verkocht. Met de opbrengst worden enkele slaven in Suriname vrijgekocht.

1858: Delft; foto genomen op 30 juni 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1858?

• Op 27 januari overlijdt in Londen op 49-jaarige leeftijd de dichter Gerrit van de Linde, bekend geworden onder zijn pseudoniem ‘De Schoolmeester, aan de gevolgen van een longontsteking. Een jaar na zijn dood zal Jacob van Lennep de dichtbundel ‘Gedichten van den Schoolmeester’ uitgeven, waarin zowel oude als nog niet eerder gepubliceerde gedichten zijn opgenomen. De bundel wordt erg populair en er volgen vele herdrukken. Het bekendste gedicht van de Schoolmeester is overigens diens grafschrift voor de dichter Poot: “Hier ligt Poot, hij is dood.”
• Het Korps Rijksveldwacht wordt opgericht. Het telt veertienhonderd medewerkers. Het richt zich op de openbare orde op het platteland. (De bekendste veldwachter in de Nederlandse geschiedenis zal Bromsnor uit de tv-serie Swiebertje worden.)
• Baron Van Brienen, adviseur van koning Willem III, laat in 1858 een stadspaleis bouwen aan het Lange Voorhout in Den Haag. Na zijn dood wordt het pand verbouwd tot een hotel. In 1880 opent Hotel Des Indes er zijn deuren. Tal van beroemdheden zullen erin de loop van de tijd verblijven: van Mata Hari tot Mick Jagger, van Charles Lindbergh tot Winston Churchill.
• De Nederlandse koloniale troepen in Nederlands-Indië vallen het kleine sultanaat Djambi op Sumatra aan. De  sultan vlucht het binnenland in. Even later vallen de Hollandse troepen ook Retah op Oost-Sumatra binnen.
• Omdat de plantagehouders in Suriname verwachten dat de slavernij wordt afgeschaft, zijn ze alvast op zoek naar nieuwe werkkrachten. De eerste Chinese contractarbeiders komen in 1853 in Suriname aan. Ze komen over vanuit Nederlands-Indië. In 1858 worden er Chinezen rechtstreeks uit China gehaald. De eerste groep omvat zo’n 500 mensen. Veel beter dan de tot slaafgemaakte mensen zullen de Chinese arbeiders in Suriname niet worden behandeld.
• In de zomer wordt in Amsterdam het ‘Oudheidkundig Genootschap’ opgericht.  Het genootschap wil de kennis van en het inzicht in nationale en lokale ‘oudheden’ stimuleren door middel van het verzamelen van een collectie ‘vaderlandse oudheden’. Koning Willem III is erg enthousiast over het idee en verleent het genootschap nog hetzelfde jaar het predicaat ‘Koninklijk’.
• Bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer mogen in 1858 81.091 mannen stemmen. Dat zijn er zo’n 100 meer dan in 1856. Het opkomstpercentage bedraagt slechts 42%. Dat is 7% minder dan in 1856. Veel effect op de uitslag heeft dit lagere opkomstpercentage echter niet. Slechts één van de 68 zetels verschuift naar een andere groepering. De liberalen krijgen er een zetel bij, de conservatieven eentje minder. Er komt een gemengd liberaal-conservatief kabinet.
• Op 9 oktober 1858 wordt in Zaltbommel Gerard Philips geboren. Hij zal in 1891 de firma Philips & Co op oprichten met als doel “Het fabriceeren van gloeilampen en andere electro-technische artikelen, beneevens het drijven van handel daarin”.
• De grachten in Den Haag stinken in de 19e eeuw behoorlijk. Er drijft afval in en ze worden ook gebruikt als openbaar riool. In 1825 zijn daarom al een aantal grachten gedempt wat terug te zien valt in de straatnamen ‘Gedempte Burgwal’ en ‘Gedempte Gracht’. In 1858 worden ook de Fluwelen Burgwal en de Herengracht gedempt. Volgens het gemeentebestuur geeft het dempen van deze grachten ‘een duidelijke opluistering aan de stad’.

1859: Schiedam; foto genomen op 15 september 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1859?

• Op 1 maart maakt de burgemeester van Schokland, het kleine in de Zuiderzee gelegen eiland, bekend, dat Schokland ontruimd moet worden. Het eiland heeft te maken met landafslag en de overheid vindt de instandhouding van het eiland te duur. Ook is er sprake van grote armoede op het eiland. Regelmatig moeten er collectes voor de bewoners worden gehouden. De 650 bewoners krijgen vier maanden de tijd om te vertrekken. Hun huizen worden na vertrek afgebroken. De meeste inwoners verhuizen naar Vollenhove in de kop van Overijssel en naar Brunnepe bij Kampen.
• Op 6 mei wordt in Amsterdam Willem Kloos geboren, de latere dichter. Vandaag de dag is hij vooral nog bekend van één dichtregel –  ‘Ik ben een God in ’t diepst van mijn gedachten’ – de beginregel van zijn gedicht Sonnet V uit 1894.
• Op 1 en 2 september is overal in Nederland het noorderlicht te zien. Niet alleen in Nederland maar zelfs bijna tot aan de evenaar toe. Het is het gevolg van de een bijzonder krachtige zonuitbarsting dat jaar. Een enorme zonnevlam stootte begin september grote hoeveelheden geëlektrificeerd gas en subatomaire deeltjes richting de Aarde, waardoor niet alleen op veel plekken in de wereld telegraafverbindingen uitvallen, maar waardoor er ook in heel Europa, en dus ook in Nederland, het noorderlicht te zien is.
• In 1859 is er op meerdere plekken in het land sprake van epidemieën. Zo kent Friesland een uitbraak van difterie en is er in Leiden en omgeving een cholera-uitbraak. Deze kost aan 329 inwoners van de stad het leven.
• In 1859 wordt er weer een volkstelling gehouden. De volkstellingen worden elke tien jaar gehouden. Ten opzichte van 1849 is bevolking van Nederland met zo’n 250.000 stuks gegroeid van 3,06 miljoen in 1849 naar 3, 31 miljoen in 1859. Zo’n 55% van de Nederlanders woont in 1859 op het platteland; 45% in de stad. Bij de volgende telling in 1869 is de verhouding omgekeerd.
• Geteld wordt in 1859 de ‘feitelijke bevolking’, dat wil zeggen iedereen die op het moment van tellen in een gemeente aanwezig is, inclusief buitenlandse handelaren en buitenlandse bezoekers. Geschat word dat de ‘werkelijke bevolking’ van Nederland zo’n 10.000 stuks lager is.
• Op Aruba wordt op het uiterst zuidoostelijke puntje van het eiland guano aangetroffen. Guano is fosforzure kalk, dat zijn oorsprong vindt in de uitwerpselen van vogels, in dit geval zeemeeuwen. Uit de guano kan fosfaat worden gewonnen. De fosfaatwinning zal ruim 50 jaar een profijtelijke business voor Aruba zijn, waarvan ook de andere Antilliaanse eilanden van kunnen worden onderhouden.
• In Den Haag worden tot 1859 de huizen aangeduid met een letter van de wijk waar het huis staat en een nummer, bijvoorbeeld H125. In 1859 wordt echter overgegaan op een systeem van straatnamen en huisnummers.
• Het Waddeneiland Schiermonnikoog is sinds 1640 particulier bezit. In dat jaar koopt de edelman Johan Stachouwer het eiland van de Staten van Friesland en sindsdien blijft  het in bezit van de familie Stachouwer. Deze verkopen in 1859 het eiland voor 100.000 gulden aan de rijke koopman mr. John Eric Banck uit Den Haag, die het jaar er op een zeedijk rond een kwelder aan de zeekant laat leggen. Daardoor ontstaat er een polder van 400 hectare die voor de landbouw gebruikt kan worden. (In 1892 zal Banck het eiland verkopen aan de Duitse graaf Hartwig Von Bernstorff-Wehningen. Direct na de Tweede Wereldoorlog neemt de Nederlandse regering het eiland in bezit als overname van  vijandelijk bezit.)

1860: Amsterdam; foto genomen op  7 januari  2024

Wat gebeurt er in Nederland in 1860?

• Op 1 januari wordt in Nederlands-Indië officieel de slavernij afgeschaft. In Suriname en op de Antillen zal dat pas drie jaar later gebeuren. Hoewel minder bekend, is de omvang van de slavernij in Nederlands-Indië gedurende langere tijd groter dan de slavernij in Suriname en in de Cariben. Zo zijn er bijvoorbeeld in de vestigingen van de Verenigde Oost-Indische Compagnie in 1750 zo’n 75.000 totslaafgemaakten aan het werk tegenover 64.000 in Suriname en de Cariben dat jaar. De totslaafgemaakten in Nederlands-Indië zijn er niet alleen werkzaam in huishoudens, maar werken er ook op het land en op plantages, en zijn er werkzaam bij het laden en lossen van schepen.
• Op 8 februari valt het liberaal- conservatief-kabinet Rochmussen. De Eerste Kamer wijst met 20 tegen 17 stemmen de nieuwe Spoorwet af. Deze ontwerpwet regelt de staatsaanleg van spoorlijnen door particuliere maatschappijen, die door de staat zullen worden gesubsidieerd. De spoorlijnen die deze particuliere maatschappijen in de planning hebben, ontsluiten vooral de regio Rotterdam. Dit stuit op verzet van de Amsterdamse afgevaardigden en op die uit het noorden van het land. Ook koning Willem III is tegen de nieuwe wet. De Senaat wil niet dat particuliere maatschappijen kunnen bepalen waar nieuwe lijnen worden aangelegd.
• In Den Haag vaardigt het gemeentebestuur een verordening uit met betrekking tot het bouwen van huizen.  Eén van de nieuwe regels is dat elke nieuw te bouwen woning ‘een secreet’ moet hebben. Wel kan hier door middel van een bij de gemeente verkrijgbare schriftelijke vergunning ‘tot het inrichten van een gemeenschappelijk secreet voor hoogstens 6 woningen.’ een ontheffing voor worden gekregen, waardoor het kan gebeuren dat soms zes woningen – dat zijn in de praktijk zo’n 25 tot 30 mensen –  één ‘secreet (wc) delen.
• Op 3 april wordt in Bussum Frederik van Eden geboren. Hij wordt later niet alleen huisarts en psychiater maar ook schrijver, onder andere bekend van de boeken ‘De kleine Johannes’  en ‘De koele meren des doods’.
• Op 17 mei verschijnt de eerste druk van de Max Havelaar, het boek van  Eduard Douwes Dekker. Hij gebruikt het pseudoniem Multatuli. Het boek gaat over het onrecht dat voortvloeit uit het koloniale beleid van Nederland. Het boek bestaat uit twee delen, van respectievelijk 212 en 185 pagina’s. De eerste oplage bedraagt1.300 stuks. Het boek kost vier gulden, wat voor die tijd een forse prijs is. Vier gulden is in die tijd voor veel mensen ongeveer  even veel als het inkomen van een week.
• Op 21 mei wordt op Semarang op Java de latere arts en uitvinder Willem Einthoven geboren. Hij zal later een  snaargalvanometer bedenken, waarmee elektrocardiogrammen (ECG’s)  kunnen worden gemaakt. In 1924 zal hij hiervoor de Nobelprijs voor Geneeskunde krijgen,
• Op 28 mei, tweede Pinksterdag, trekt een storm met windkracht 10 met zware windstoten over het land en langs de kust. In Amsterdam alleen al waaien 400 bomen om, waarvan 118 in de Plantage. Ook in het Haase Bos waaien tientallen bomen om. Op het Hollandse Diep komt de Capelse stoomveerboot de ‘Langstraat’ in problemen.  Door de hevige wind en een verkeerd manoeuvre gaat het schip hevig heen en weer slingeren en loopt er door de kajuitpoorten water in het schip. De passagiers en de bemanning vluchten daarop naar het dek. Velen vallen door het slingeren van de boot af. Slechts tien personen overleven de ramp, veertig mensen komen er bij om.
• Op de Noordzee komen bij dezelfde storm een aantal Scheveningse vissersboten in de problemen. Meerdere kotters zinken en 32 Scheveningense vissers verliezen hierbij het leven.
• Op 31 oktober wordt op de markt in Maastricht Johannes Nathan opgehangen. Hij is ter dood veroordeeld vanwege moord op zijn schoonmoeder. Hij is de laatste persoon in Nederland die in vredestijd ter dood wordt gebracht. In 1870 zal in Nederland de doodstraf in vredestijd worden afgeschaft.
• In Baarn opent  Cornelis Rutger de Ruijter een bakkerij, waar hij onder ander geboortemuisjes verkoopt. Het zal het begin zijn van het Koninklijke De Ruijter concern.
• De industrialisatie in Nederland neemt steeds verder toe. In Veenendaal worden in de textielbedrijven spinmachines geplaatst. Bij Vinkeveen wordt een stoommachine ingezet bij het turfsteken.

1861: Warmond; foto genomen op 21 augustus 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1861?

• Op 5 januari breekt  door ijsvorming de Bommelerwaardse Waaldijk door. De achter gelegen Bommelerwaard loopt grotendeels onder water, maar er gebeuren geen persoonlijke ongelukken. Als het water wat gezakt is, brengt Koning Willem III vanuit Het Loo waar hij op dat moment verblijft een bezoek aan het gebied. In republikeinse kringen levert dit hem de spotnaam ‘de waterheld van het Loo’ op. Het is een ironische verwijzing naar de bijnaam van zijn vader koning Willem II, die vanwege zijn optreden tijdens de Slag bij Waterloo in 1815 ‘de held van Waterloo’ werd genoemd.
• In de nacht van 1 op 2 februari gaat het wederom helemaal mis bij de Waal en deze keer veel erger. Opstuwende hoog water en ijsschotsen in de rivier drukken hard tegen de dijken waardoor deze op meerdere plaatsen breken, waaronder de dijk bij Leeuwen. Het land van Maas en Waal loopt daarop onder water. Meerdere boerderijen storten in en 37 mensen verliezen het leven.
• Vooral het lot van een zevenjarig meisje, Hanneke van Beek geheten, maakt veel indruk op het grote publiek. Ze overleeft de ramp maar drijft liefst zes dagen en zeven nachten op een deel van een dak dat op het water te midden van de ijsschotsen ronddrijft. Haar ouders, vier broertjes,  een zusje en de dienstmeid verdrinken. Na haar redding ontvangt ze steun van koning Willem III die er persoonlijk voor zorgt dat ze wordt opgevangen in een notarisfamilie en daar kan opgroeien.
• In 1898 zal ze ter gelegenheid van de kroning van koningin Wilhelmina een gedicht over de rampnacht schrijven, waarin ze ook koning Willem III bedankt. Over de ramp zelf dicht ze in haar gedicht onder andere:  ‘Naar het dak! ’t was Vader die dit riep / Nauw zijn we daar,  daar kraakt ’t gebint / En moeder, in haar arm een kind, / ze zinken saam in het diep. / Een tweede brak, het kokend sop / breekt als een riet, den sterken boog. Ze vervolgt haar gedicht met: ‘Drie broers verdwijnen voor mijn oog / maar Vader redt zich nog.’ In het volgende couplet verdwijnt ook haar vader in de golven:. ‘Een schuurtje wenkt hem van terzij / maar ach, ’t smelt weg als rag /  ’t hield tot hij allen zinken zag /  En toen, zonk ook hij.’
• Na de ramp ontstaat er een soort van ramptoerisme. In de Rotterdamse Courant van 14 februari verschijnt er de volgende advertentie. ‘De Directie der Stoomboot Schoonhoven brengt ter kennis van het Publiek, dat genoemde Stoomboot op Zondag 17 dezer eene Extra Reis zal maken naar de door den Watersnood geteisterde Streken. Men stelt zich voor te varen via Brakel tot Leeuwen, om des avonds te retourneren.’ De goedkoopste kaartjes kosten 1,5 gulden, de betere plaatsen op de stoomboot 5 gulden.
• Naar aanleiding van de ramp worden op diverse plaatsen zogeheten vluchtheuvels aangelegd. Dit zijn aardophogingen waar de plaatselijke bevolking naar toe kan vluchten in het geval dat een dijk door breekt. Zo komen er in de Bommelerwaard vluchtheuvels in Delwijnen, Bruchem en Kerkwijk. Het idee is de winnende uitkomst van een prijsvraag.
• In het voorjaar breekt in Amerika de burgeroorlog uit. Twistpunt is vooral de afschaffing van de slavernij. De noordelijke staten willen deze afschaffen, de zuidelijke staten vanwege economische redenen – de economie draait daar vooral op slavenarbeid – niet.  President Abraham Lincoln roept de Europese immigranten op om als vrijwilliger in dienst te treden bij de noordelijke troepen. Zo’n 600 Hollandse emigranten geven hier gehoor aan, een enkeling vecht mee met de zuidelijke troepen. Ook maakt vanuit Nederland een aantal tegenstanders van de slavernij de oversteek naar Amerika om met de noordelijke troepen mee te vechten, waaronder bijvoorbeeld de legerarts Bernard van der Klieft uit Utrecht. Hij gaat in Amerika gewonden verzorgen van de noordelijke troepen.
• In Amsterdam word de eerste ambachtsschool van Nederland opgericht. Ook in Rotterdam probeert men meer technisch geschoold personeel te krijgen die met de nieuwe industriële apparaten overweg kan. Daartoe wordt op 12 september door een aantal middenstanders de ‘Vereeniging tot Bevordering van Fabrieks- en Handwerksnijverheid.’ opgericht. De bedoeling is om kennis van de nieuwe technieken te verspreiden. Als eerste zet men voor de leden een bibliotheek op met boeken op vaktechnisch gebied.
• De wet op de Nationale Militie wordt aangenomen. In deze wet wordt vastgelegd dat de militie (het leger) zoveel mogelijk uit vrijwilligers moet bestaan. Als er echter niet voldoende vrijwilligers zijn, dan kan het leger voltallig worden gemaakt door loting uit ingezetenen van 20 jaar. De wet regelt vrijstellingen wegens ongeschiktheid, broederdienst en voor enige zoons. Ook blijft de mogelijkheid van remplaceren bestaan, waardoor ingelote rijke jongemannen een ingehuurde plaatsvervanger mogen sturen.

1862: Hierden; foto genomen op 29 augustus 2024

Wat gebeurt er in Nederland in 1862?

• Na de val van het conservatief-liberale kabinet in december 1861 dat werd geleid door J.P.P. baron van Zuylen van Nijevelt benoemt koning Willem III  – tegen zijn zin in, maar hij heeft politiek gezien geen keus – op 18 januari de liberaal Thorbecke tot formateur. Binnen twee weken formeert deze het tweede kabinet Thorbecke. Zelf wordt Thorbecke minister van Binnenlandse zaken. Het kabinet zal vier jaar aanblijven.
• Op 5 april overlijdt op 58-jarige leeftijd de schilder Barend Cornelis Koekoek. Hij is vooral bekend vanwege de vele landschappen die hij schildert.
• Op 7 mei ontstaat er een grote brand in Enschede. Mede omdat de stad nog vol hangt met allerlei feestversieringen vanwege het bezoek van koning Willem III aan de stad een week daarvoor, kan de brand zich snel uitbreiden. De hele binnenstad van Enschede brand af: 630 huizen, alle kerken, 44 pakhuizen, alle scholen, het weeshuis, het stadhuis, het complete stadsarchief dat men voor de veiligheid vanuit het stadhuis naar een kerk had gebracht welke echter ook ten prooi valt aan de vlammen, en acht textielfabrieken waaronder de grote fabriek van Van Heek. De textielindustrie in Enschede heeft het sowieso al moeilijk in 1862, dit omdat de prijzen van ruwe katoen zijn gestegen door de Amerikaanse burgeroorlog. Bij de brand komen twee oudere vrouwen om. De totale schade wordt op zo’n 9 miljoen gulden geraamd.
• Na de brand wordt direct de binnengracht gedempt met de resten van verbrande gebouwen. De reden dat men de gracht dempt, is dat deze tijdens de brand een belemmering vormde voor de vluchtende inwoners, dit omdat een aantal houten bruggen tijdens de grote brand in brand vloog, waardoor de mensen problemen ondervonden om de brandende stad te ontvluchten.
• De textielfabrieken worden buiten het centrum van Enschede herbouwd met de nieuwste machines er in die op dat moment te krijgen zijn. Het zorgt voor een modernisering van de textielindustrie. Kinderen die werkzaam zijn in de fabrieken krijgen in de fabriek onderwijs aangeboden, wel echter na werktijd.
• Op 10 juni vinden er Tweede Kamerverkiezingen plaats. Elke twee jaar is de helft van de Tweede Kamerleden herkiesbaar. In 1862 gaat het om 38 van de 76 Kamerzetels. Van de 87.375 kiesgerechtigden komen er meer dan 50.000  niet op. Het opkomstpercentage bedraagt 42%. De Thorbeckianen winnen één zetel en blijven met 23 zetels de grootste fractie in de Tweede Kamer. De conservatieven verliezen drie zetels. Het versterkt de positie van het kabinet Thorbecke.
• Op 9 juli neemt de Tweede Kamer de Emanicipatiewet aan, de ‘Wetten ter opheffing der slavernij in Suriname en de eilanden Curaçao, Bonaire, Aruba, St. Eustatius, Saba en St. Martin’. De wet regelt dat per 1 juli 1863 de slavernij wordt opgeheven. De slavernij op Sint Maarten is overigens al in 1848 opgeheven.
• In Bruinisse in Zeeland breekt in oktober een difterie-epidemie uit. Hij houdt een half jaar aan. In totaal worden er 216 mensen ziek, waarvan er 26 overlijden, waaronder de plaatselijke geneesheer Samuel de Graag. ‘Hij werkte met onvermoeide zorg voor, en stipte behandeling zijner lijders, van welke stand ook, zelfs met voorbijzien van eigen gevaar.‘
• De bevolking van Den Haag groeit hard. Daarom besluit de gemeenteraad om de polder tussen de Hoefkade en Zuidwal te gaan bebouwen. Er worden eerst enkele arbeidershuisjes neergezet, maar omdat de gemeente wil dat er ook woningen voor de rijkere burgers komen, worden rondom het Oranjeplein grotere huizen gebouwd. Erg populair wordt de nieuwe wijk echter niet bij de gegoede burgerij. Deze wil liever dichter bij de duinkant van Den Haag wonen (‘op het zand’) en niet in de polder (‘op het veen’) vlakbij de lawaaiige en vieze fabrieken. Vanaf 1875 worden er in de nieuwe wijk, de huidige Schilderswijk, daarom haast alleen nog maar arbeiderswoningen gebouwd.

1863: Voorschoten; foto genomen op 16 oktober 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1863?

• Op 10 juni wordt in Den Haag  als elfde en laatste kind van het gezin Louis Maria Anne Couperus geboren. Zijn drie voornamen zijn de namen van drie eerder overleden zusjes. Louis Couperus zal later bekend worden als succesvol schrijver, onder ander van de boeken ‘Eline Vere’ (1889), ‘De Stille kracht’ (1900) en ‘De boeken der kleine zielen'(1901).
• Na Amsterdam en Rotterdam krijgt ook Den Haag in 1863 een dierentuin. Op 15 juni opent het ‘Zoölogisch Botanisch Genootschap van Acclamatie’ op de hoek van de Koningskade en het Malieveld een dierentuin. Aanvankelijk bestaat deze dierentuin slechts uit een zaal met vogels en wat plantenkassen met zeldzame planten. Al in de veertiende eeuw was er overigens al een soort dierentuin in Den  Haag. Graaf Willem IV van Holland beschikte toen over enkele leeuwen die in een speciaal leeuwenhuis bij het Binnenhof waren gehuisvest.
• Op 1 juli wordt in Suriname en op de Nederlandse Antillen overeenkomstig de Emanicipatiewet van 1862 de slavernij afgeschaft. In Suriname krijgen zo’n 34.000 totslaafgemaakten de vrijheid, op de Antillen gaat het om zo’n 12.000 mensen.
• De voormalige ‘eigenaren’ krijgen hiervoor een compensatie van de Nederlandse staat. De ‘slaveneigenaren’ in Suriname krijgen per totslaafgemaakte 300 gulden compensatie, die op de Antillen 200 gulden. De totslaafgemaakten zelf krijgen niets. De totale compensatie bedraagt zo’n tien miljoen gulden.
• Na de afschaffing zijn de voormalige totslaafgemaakten op de Antillen vrij in wat ze willen doen. Dit geldt echter niet voor de totslaafgemaakten in Suriname. Weliswaar zijn ze nu ook “vrij”, maar wel moeten de ‘vrijgelaten’ totslaafgemaakten die tussen de 15 en 60 jaar oud zijn nog tien jaar lang verplicht op de plantages in het gebied aan het werk blijven – ze krijgen jaarcontracten en een vergoeding en mogen wisselen van plantage. De maatregel is bedoeld om te voorkomen dat de voormalige totslaafgemaakten massaal de plantages verlaten, waardoor de plantage-economie zou instorten. Pas in 1873 mogen ze Suriname verlaten als ze dat willen.
• In 1863 wordt de ‘Wet op het Middelbaar Onderwijs’ aangenomen. Tot dan is het middelbaar onderwijs nog niet wettelijke geregeld en is alleen het lagere onderwijs wettelijk geregeld. “Wij gaan, Mijne Heeren, eene groote en blijvende weldaad aan het land bewijzen. Wij gaan krachten en instellingen in het leven roepen, die de intellectuele en het praktische voortbrengend vermogen van de kern des volks moet verhoogen“, aldus Thorbecke in 1863 ten tijde van de wetsbehandeling.
• De wet voorziet onder andere in het vormen van de H.B.S. (de Hogere Burgerschool voor handel en bedrijf) die voor jongens bedoeld is, de M.M.S. (de Middelbare Meisjesschool) voor meisjes, en de Polytechnische School voor ingenieurs als opvolger van de ‘Koninklijke Akademie’ te Delft, die in 1843 is gestart. (In 1905 zal de Polytechnische School worden omgevormd tot Technische Hogeschool Delft.)
• De HBS moet voor het bedrijfsleven breed inzetbare mannen opleveren die geen verdere opleiding nodig hebben. Er wordt les gegeven in exacte vakken zoals wiskunde, natuurkunde en scheikunde, in vier talen (Nederlands, Duits, Engels en Frans) en vakken als aardrijkskunde, geschiedenis, biologie, tekenen, boekhouden en economie. Er komt zowel een driejarige HBS als een vijfjarige HBS. Bij de MMS krijgen de meisjes vakken als muziek, geschiedenis, handwerken, kinderverzorging, moderne talen en boekhouden;  kennis die de meisjes later kunnen gebruiken als huismoeder of die de ‘ongetrouwde juffrouwen’ aan een nette baan kunnen helpen. In 1864 opent de overheid in Groningen de eerste HBS de deuren. De eerste MMS wordt in 1867 in Haarlem gesticht door particulieren.
• Niet elke provincie is de animo voor een HBS groot. De provincie Noord-Brabant kent bijvoorbeeld lange tijd maar één HBS (in Tilburg).

Leraren en leerlingen van de Rijks-HBS Koning Willem II in Tilburg in 1866. De jongen zittend op de onderste rij derde van rechts is de 13-jarige Vincent van Gogh. Hij krijgt er zijn eerste tekenlessen;  4 uur handtekenen en 1 uur rechtlijnig tekenen per week. Vincent van Gogh zou ondanks dat hij het eerste jaar een gemiddeld cijfer van 7,36 punten per vak scoort slechts één jaar op de HBS-blijven. Tijdens zijn tweede jaar keert hij terug naar Zundert.

• Op 1 augustus sluiten België en Nederland een overeenkomst om alle toekomstige tolheffing voor schepen die over de Oosterschelde naar Antwerpen varen in één keer af te kopen. Nederland mag volgens de Conventie van Londen 1,5 gulden tol per ton vracht heffen. België rekent deze tol door aan de rederijen, maar het is voor België wel een belemmering voor de groei van de haven van Antwerpen. Daarom koopt België in 1863 deze tolheffing af met een eenmalig bedrag van 17.141.670 gulden. Ze doen dit samen met 26 landen die handel drijven op Antwerpen. België betaalt ongeveer een 1/3 van het bedrag, Engeland een 1/5, Amerika een 1/10 en de andere 23 landen samen de rest van de 17 miljoen.
• In de nacht van 3 op 4 december heerst er op de Noordzee een zeer zware storm die tal van schepen in moeilijkheden brengt. Op de Engelse kust stranden er liefst zo’n 200 schepen, op de Hollandse kust 36 schepen. Alleen al bij Texel vergaan 17 Britse visserijschepen. In totaal komen honderden mensen om het leven. De grootste ramp is het stranden van het Duitse schip Wilhelmburg op de Borstplaat bij Terschelling. Het heeft landverhuizers aan boord die op weg zijn van Duitsland naar Amerika. De passagiers zitten in het ruim op het moment van het stranden. Ze kunnen daar niet uitkomen en 258 emigranten  komen om het leven, evenals 3 bemanningsleden. De doden worden samen in één groot massagraf in Hoorn begraven.

1864: Oud-Rijsenburg; foto genomen op 21 augustus 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1864?

• In de nacht van 15 op 16 februari breekt in Rotterdam brand uit in het zeventiende-eeuwse Schielandshuis. Hierin is op de bovenverdiepingen het Museum Boymans gevestigd. Ruim tweederde van de schilderijencollectie gaat bij de brand verloren. Het betreft vooral de grotere werken die niet makkelijk en snel naar buiten kunnen worden gedragen en werken die in de kunstopslag liggen. De reden dat deze laatste werken niet gered kunnen worden is dat de sleutel van de opslag zoek is.  Van de 480 schilderijen in het museum gaan er 293 verloren en daarnaast ook nog eens elf van de 31 tekeningen. De verzekering keert 136.192 gulden en 62 cent uit. Tot de verloren gegane werken behoren onder andere een schilderij van Rembrandt, een schilderij van Frans Hals, twee werken van Albert Cuijp, eentje van Jacob van Ruisdael, eentje van Gerard Dou en twee schilderijen van Jan Steen.
• Op 14 april 1864 wordt door een groep Amsterdammers de ‘Vereeniging tot Aanleg van een Rij- en Wandelpark’ opgericht. Ze kopen grond, maken deze deels bouwrijp waarop huizen zullen worden gebouwd en het naast gelegen deel, dat ze niet bouwrijp maken, is het bestemd als groot park voor de Amsterdammers – het Vondelpark. (Doordat de veengrond in het park niet bouwrijp is gemaakt is het park nog steeds aan het zakken, en ligt het nu aanzienlijk lager dan de omliggende stadsdelen.)
• In 1852 is de groefrails uitgevonden, waarmee  rails op gelijke hoogte met het wegdek kan worden aangelegd. Daardoor is het mogelijk om ‘spoorlijnen’ in het wegdek van straten in steden aan te leggen, wat de mogelijkheid oplevert van trams. Op 25 juni rijdt in Den Haag de eerste paardentram in Nederland. Het is een soort koets op rails, die voortgetrokken wordt door een paard. De lijn loopt van Den Haag van de Parkstraat over de Scheveningseweg naar het Kurhaus in Scheveningen.
• De gemiddelde temperatuur in augustus ligt 2,3 graden beneden het langjarige gemiddelde. De augustusmaand van 1864 is daarmee de koelste augustusmaand sinds men met de metingen is begonnen. Op sommige augustusdagen bedraagt de temperatuur maar net 10 graden.
• Mede naar aanleiding van de decemberstormramp van 1863 begint het KNMI in 1864 voor het eerst in Nederland met een stormwaarschuwingsdienst. Op diverse plaatsen langs de kust worden zogeheten aëroklinoskopen, seinpalen voor het aangeven van storm, geplaatst. Het apparaat bestaat uit een horizontale stang die in een schuine stand kan worden gezet als er een storm op komst is. De stormverwachting is gebaseerd op de Wet van Buys Ballot, de directeur van het KNMI die het verband aangeeft tussen windrichting en luchtdruk. Hoe groter het luchtdrukverschil tussen twee plaatsen – de luchtdrukken worden telegrafisch doorgegeven –  hoe harder het gaat waaien,  hoe schuiner de stand van de stang wordt gezet. Bovenop de stang zit een windvaan die de windrichting aangeeft. Aan de stand van de stang stand kunnen de vissers en andere zeevarenden zien of er storm op komst is en hoe hevig die zal zijn.
• In 1864 opent in Amsterdam Het Paleis voor de Volksvlijt aan het Frederiksplein zijn deuren. Het glazen gebouw is gebouwd in opdracht van de  ‘Vereeniging voor Volksvlijt’ en bedoeld als tentoonstellingsgebouw om ontwikkelingen op het gebied van de industrialisatie en de nijverheid te laten zien. Maar met alleen dergelijke tentoonstellingen kan het gebouw echter niet geëxploiteerd worden en al snel fungeert het ook als vermaakscentrum. (In 1929 wordt het Paleis voor de Volksvlijt door brand verwoest.)
• Op 26 november wordt in Wormerveer de latere dichter Herman Gorter geboren. Hij zal vooral bekend door zijn lange gedicht ‘Mei’ uit 1889 met de beroemd geworden beginregel ‘Een nieuwe lente en een nieuw geluid’.

1865: Haarlem; foto genomen op 28 september 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1865?

• Op 8 maart wordt in de duinen van Breesap in de buurt van Velsen begonnen met het graven van het 21 km lange Noordzeekanaal tussen IJmuiden en Amsterdam. Al sinds 1851 is de gemeente Amsterdam bezig met het onderzoeken van de mogelijkheden om een verkorte vaarweg van Amsterdam naar de Noordzee te maken, zodat er niet meer via de omweg over de Zuiderzee hoeft te worden gevaren. In 1861 komt men tot concrete plannen en in 1863 neemt het parlement een wet aan die het graven van het kanaal mogelijk maakt. In 1865 begint men met graven van het Noordzeekanaal. (Het zal tot 1876 duren voordat de eerste schepen door het kanaal varen.)
• Nederlandse aannemers zien te veel financiële risico’s in het project en durven het werk, inclusief het aanleggen van enkele sluizen, niet aan te nemen, maar een Engels aannemer is bereid om voor 27 miljoen gulden het werk uit te voeren. Voor het graven wordt zowel werkvolk uit Engeland als uit heel Nederland ingehuurd die in de duinen aanvankelijk vooral met schep en kruiwagens aan het werk gaan. Deze dagloners krijgen bitter weinig betaald, leven vaak met hun gezinnen in zelf gemaakte hutten in de duinen – soms zelfs in gegraven kuilen. Er is er sprake van een hoog drankgebruik onder de gravers. Het weinig geld dat ze verdienen wordt vaak opgedronken.
• In het voorjaar van 1865 is er in Maassluis sprake van een grote tyfusepidemie. De eerste ziektegevallen duiken in oktober van 1864 op, maar de echte uitbraak vindt plaats in het voorjaar van 1865. Honderden bewoners van Maassluis raken er besmet. Het betreft veelal arme inwoners die getroffen worden door de bacteriële ziekte. De bacteriën bevinden zich vaak in verontreinigd drinkwater afkomstig uit de Maas. Ook worden de bacteriën overgebracht door luizen en vlooien.
• Tot degenen die besmet raken, behoort ook de huisarts van Maassluis, dokter Knappert.  Hij overlijdt aan de gevolgen. Ook zijn opvolger dokter Kaiser raakt besmet. Hij overleeft de besmetting wel, maar moet wel stoppen met werken. Diens assistent, een zekere Verbrugge, neemt zijn praktijk waar, maar ook hij raakt besmet en moet eveneens stoppen. Het gemeentebestuur vindt vervolgens de arts-assistent Herman Simons uit Benthuizen bereid om in Maassluis te komen werken om te voorkomen dat alle zieken in Maassluis zonder dokter komen te zitten. Simons raakt ook besmet, maar hij kan nog wel doorwerken. In 1866, als de epidemie voorbij – in totaal raakten 400 mensen in Maassluis besmet, waarvan er 94 overlijden – zal Simons in Leiden promoveren tot doctor in de geneeskunde met een proefschrift over ‘De tyfusepidemie in Maassluis in maart en april 1865‘.
• Op 7 juli arriveren er op een boerderij bij Schiedam 23 ossen die eerder door een veehandelaar uit Rotterdam naar Londen zijn gestuurd om daar verkocht te worden. Ze blijken echter onverkoopbaar en na een tijdje worden ze  teruggestuurd naar Nederland. Enkele dieren vertonen bij aankomst in Schiedam ziekteverschijnselen. Een aantal ossen gaan dood. De rest wordt verkocht op veemarkten in Den Haag en Rotterdam. Op de boerderij bij Schiedam en op de naast gelegen boerderij worden een paar dagen later ook een aantal runderen ziek.
• Eind juli krijgt minister Thorbecke van Binnenlandse Zaken, waaronder ook Landbouw valt, een telegram uit Londen dat daar een ziekte onder runderen is geconstateerd. Thorbecke informeert daarop de Rijks Veeartsenijschool in Utrecht. Die antwoordt dat de ziekte met de gemelde verschijnselen niet voorkomt in Nederland en trekt zelfs de Engelse berichten in twijfel. Het blijkt echter om de runderpest te gaan en ook de dieren in Schiedam hebben die ziekte. Het zal het begin zijn van een grote uitbraak die vooral in Zuid-Holland zal huishouden.
• In augustus wordt duidelijk dat ook in Nederland daadwerkelijk de runderziekte is uitgebroken en dat er ondertussen misschien al meer dan 10.000 runderen besmet zijn. De Rijks Veeartsenijschool adviseert daarop om alle besmette en verdachte dieren af te maken, maar omdat er geen wet is die dit regelt, wordt aanvankelijk het uitvoeren van het ruimen – de boeren krijgen een vergoeding – aan de gemeentes overgelaten. Omdat veel gemeentes krap bij kas zitten en veel boeren protesteren, is er niet sprake van een krachtdadig optreden.
• Pas half oktober neemt de Tweede Kamer een noodwet aan, die het mogelijk maakt om dieren verplicht af te maken en waarmee ook vervoersverboden kunnen worden ingesteld. Er komt een ‘lijn van afsluiting’ rondom grote delen van Zuid-Holland en een klein deel van Utrecht. De lijn wordt bewaakt door militairen. Sommige boeren proberen toch stiekem hun vee te vervoeren en het leidt op sommige plaatsen tot incidenten met de militairen.
• Op 25 juli wordt in Maastricht Jac. P. Thijsse geboren. Hij zal later vooral bekend worden van de Verkade-natuuralbums, waar je plaatjes in kan plakken. Sommige boeken zullen een oplage van meer dan 100.000 stuks halen.
• Op 15 oktober wordt in Oostzaan Albert Heijn, de naamgever van de bekende supermarktketen, geboren. In 1887 zal hij de kruidenierswinkel in Oostzaan van zijn vader jan Simonsz Heijn overnemen. Het is de eerste winkel van Albert Heijn. Acht jaar later volgt er in Purmerend een tweede en later nog vele anderen.
• Op 10 december overlijdt in Laken op 74-jarige leeftijd de Belgische koning Leopold I. Hij werd op 21 juli 1831 uitgeroepen tot de eerste koning van België, iets wat de Nederlanders niet accepteerden en wat leidde tot de Tiendaagse Veldtocht.

1866: Haarlo; foto genomen op 11 maart 2024

Wat gebeurt er in Nederland in 1866?

• Nederland kent in 1866 nog verschillende tijdszones. Veel gemeentes hanteren namelijk hun eigen lokale tijd – ‘de middelbaren tijd’ –  waarbij het twaalf uur is als de zon ter plekke in het zuiden staat. Een zonnewijzer wijst dan op dat tijdstip precies het zuiden aan. Het gevolg is dat er binnen Nederland kleine tijdsverschillen zijn. in 1866 wordt er bepaald dat telegramdiensten (vanaf 1 januari) en de klokken op treinstations en dienstregelingen voor treinen (vanaf 31 juli) voortaan de “middelbaren tijd van Amsterdam”  moeten laten zien.
• Het aantal met de runderpest besmette dieren neemt vooral in Zuid-Holland in 1866 nog steeds verder toe. De epidemie is nog niet onder controle.
• Op 24 januari treedt het kabinet Thorbecke af. Er is onderlinge onenigheid tussen de liberale ministers over de vraag of het nieuwe Wetboek van Strafrecht in Nederlands-Indië bij wet of bij koninklijk besluit moet worden ingevoerd.  Een deel waaronder Thorbecke vindt dat overeenkomstig de Grondwet het betreffende wetboek  per wet met parlementaire goedkeuring moet worden ingevoerd, een ander deel vindt dat het wel via een Koninklijk besluit kan. Ze komen er onderling niet uit en het kabinet treedt af. Wat meespeelt is dat de jongere liberalen vinden dat de 68-jarige Thorbecke plaats moet maken voor iemand van de nieuwe generatie. Het kabinet wordt opgevolgd door een gemengd conservatief-liberaal kabinet onder leiding van de conservatieve graaf Jules van Zuylen van Nijevelt.
• Op 31 mei wordt de ‘Algemeene Nederlandsche Typografenbond’  opgericht. Het is de eerste landelijke Nederlandse vakbond.
• In het voorjaar breekt er een cholera-epidemie uit in Nederland. De eerste slachtoffers vallen in Rotterdam, maar al spoedig worden er gevallen in heel Nederland gemeld. De symptomen zijn hevig braken, diarree en uitdroging. Doordat de patiënten veel vocht verliezen krijgt hun huid een blauwachtige kleur, waardoor de ziekte ook wel in de volksmond de Blauwe Dood wordt genoemd. Cholera is een bacteriële ziekte die vooral overgebracht wordt door besmet water of voedsel dat met het besmette water is bereid. Ook bevinden de bacteriën zich in menselijke uitwerpselen. Dat vervuild water een rol speelt weet men sinds 1854 toen de Engelse arts John Snow ontdekte dat een vervuilde waterpomp in een bepaalde wijk in Londen een grote rol speelde bij de uitbraak van cholera dat jaar in Londen.
• In totaal sterven er in 1866 in Nederland ruim 21.000 mensen aan de cholera. Vooral jongeren, arbeiders en ambachtslieden behoren tot de slachtoffers. Er komen in veel  steden speciale choleracommissies die met allerlei maatregelen en speciale cholera-ziekenhuizen op de proppen komen. Ook probeert men de hygiënische toestand te verbeteren. Amsterdam, dat sinds 1854 over een waterleidingsysteem beschikt, deelt in totaal 100.000 emmers gratis schoon duinwater uit aan haar burgers – normaal kost een emmer water een cent.  Desondanks sterven er in Amsterdam zo’n 1.100 mensen aan de ziekte. Dat is echter wel veel minder dan bijvoorbeeld het aantal slachtoffers (1726 stuks) in Utrecht. Die stad met veel minder inwoners dan Amsterdam,  beschikt niet over een waterleidingsysteem met schoon drinkwater.
• De ziekte houdt niet alleen thuis in de grote steden maar ook op het platteland. Zo schrijft in Zundert op 19 augustus dominee Van Gogh, de vader van Vincent van Gogh, alvast een afscheidsbrief aan zijn vrouw en kinderen. De brief begint met: “Bij de gedachte aan de mogelijkheid van mijn overlijden wens ik het volgende neder te schrijven. Ten eerste:  Ik dank mijne vrouw voor wat zij mij in leven, sedert ik met haar verbonden was, is geweest. Zij bouwde mijn pad. Zij bouwde mijn huis. Zij verkwikte mij door hare liefde. Zij heeft mij door hare vroomheid en wijsheid veel goeds bewezen. Ik zegen haar voor wat zij aan mij en mijne lieve kinderen heeft gedaan. Ten tweede: Van mijn kinderen verwacht ik dat zij hunne moeder de liefde zullen vergelden die zij van haar en van mij ondervonden hebben. Zij zullen de steun zijn hunner moeder wanneer die weduwe is. […}”  De vader van Van Gogh is wat voorbarig met zijn brief. Hij overleeft de cholera-epidemie en zal pas 19 jaar later sterven.
• Op 15 oktober varen de eerste schepen door het Kanaal van Zuid-Beveland. Dit kanaal loopt van Wemeldinge naar Hansweert en verbindt de Oosterschelde met de Westerschelde. Met het graven van het kanaal is men al in 1852 begonnen, maar omdat tussentijds twee uitvoerende aannemers failliet zijn gegaan, duurt het uiteindelijk tot 1866 voordat er schepen door het kanaal kunnen varen.
• In 1866 verschijnt er een boek met kinderliedjes, waarvan de muziek gecomponeerd is door Jan Worp en de teksten van de hand zijn van Jan Gouverneur. Tot de  kinderliedjes in het boek – ‘De zingende kinderwereld: kinderliedjes voor een of twee stemmen. Met pianobegeleiding door J. Worp; woorden van J.J.A. Gouverneur’–  behoren latere klassiekers als  ‘In een groen, groen, groen, groen knollen- knollenland’, ‘Toen onze mop een mopje was’ en ‘Roodborstje tikt tegen het raam’.

1867: Omgeving Borculo; foto genomen op 24 augustus 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1867?

• Ook in 1867 heerst nog steeds de runderziekte die in 1865 voor het eerst opdook. Op 29 april vinden er massaal preventieve ruimingen plaats van runderen die verdacht worden dat ze in aanraking zijn gekomen met dieren die de runderpest hebben, maar die nog niet zelf de ziekte hebben. Omdat veel boeren zich hier tegen verzetten, houden militairen toezicht bij de ruimingen. In de maanden erna dooft de ziekte uit. Naar schatting zijn er in de periode 1865 – 1867 ruim 125.000 dieren  getroffen door de ziekte. De uitgekeerde schadevergoeding aan de boeren bedraagt in totaal meer dan 10 miljoen gulden.
• Op 10 juni vindt er voor de kust van Java een zeer zware aardbeving plaats met een geschatte magnitude van 7.8 op de schaal van Richter. De beving leidt op de eilanden tot talloze aardverschuivingen. Naar schatting komen er zo’n kleine 1.000 mensen om het leven, vooral inlanders, maar ook een tiental Hollanders. Er is veel schade aan huizen en tempels. In zijn troonrede van 16 september vermeldt koning Willem III in het gedeelte van zijn rede dat over Nederlands-Indië gaat ook de aardbeving, al gaat het wel eerst over de economie.
• De koning in zijn troonrede over Nederlands-Indië: “De velerlei eischen en uiteenloopende meeningen op Koloniaal gebied zijn niet zonder invloed gebleven op den toestand van ’s Rijks overzeesche bezittingen in Oost-Indie en op den gang van zaken aldaar. Mijne eerste zorg dient daarom aan de krachtige bevordering van het Staatsbelang in die gewesten te zijn gewijd, in dier voege dat daarbij tevens de rust en tevredenheid der Indische volken gewaarborgd blijven. Waar daartoe gelegenheid bestaat, zonder andere belangen te krenken, zal Ik tevens gaame medewerken tot ontwikkeling van landbouw en nijverheid door particulieren.  Met leedwezen heeft Mij het berigt vervuld eener vrij hevige aardbeving, die in Midden-Java talrijke offers geëischt heeft”.
• Op 19 juli wordt de Nederlandse afdeling van het Rode Kruis opgericht. De vereniging heet dan nog  ‘de Nederlandsche Vereeniging tot het verleenen van hulp aan zieke en gewonde krijgslieden in tijd van oorlog‘. Al tijdens de oprichtingsvergadering wordt Henri Dunant, die drie jaar eerder het Rode Kruis heeft opgericht, nadat hij in 1859 de duizenden gewonden zonder veel medische verzorging op het slagveld bij Solferino had gezien, benoemd tot erelid.
• Aan de uitbraak van de choleraepidemie komt in 1867 een einde. (De uitdrukking ‘krijg de kolere’ herinnert nog aan de epidemie. ) Op 23 november krijgen ruim 150 mensen een koninklijke onderscheiding voor hun inzet tijdens de epidemie. Het betreft de ‘Bronzen medaille voor goede zorg en hulp bij het heerschen der cholera asiatica in 1866‘.
• Op de wereldtentoonstelling van Parijs in 1867 presenteert de Franse smid Ernest Michaux, de vélocipède, de eerste fiets die met trappers aangedreven kan worden. De fiets heeft een hoog voorwiel en voor het evenwicht ook nog een klein achterwiel. Baron Groeninx van Zoelen uit Ridderkerk, die de tentoonstelling bezoekt, is onder de indruk van het apparaat en bestelt een exemplaar. Hij is daarmee de eerste Nederlander die een fiets met trappers bezit.
• Voor wat betreft de industrialisatie ligt Nederland fors achter op landen als bijvoorbeeld Engeland, België en Frankrijk. Het kabinet Van Zuylen van Nijevelt komt in 1867 met een opmerkelijke maatregel om de concurrentiepositie van Nederland te verbeteren. Ze schaft het octrooirecht af, waardoor Nederlandse bedrijven buitenlandse producten kunnen namaken zonder dat ze daar rechten voor te hoeven betalen, waardoor het land zich verder kan industrialiseren. Eén van de eerste producten die direct nagemaakt wordt is de vélocipède van Michaux. Er verschijnen al snel diverse Nederlandse kopieën van de fiets op de markt.
• Het belangrijkste argumenten dat de Nederlands overheid hanteert om de afschaffing van het octrooirecht te rechtvaardigen is dat uitvindingen het algemeen belang moeten dienen en een alleenrecht voor uitvinders past daar niet bij. Juist de afwezigheid van beperkende octrooien zou de industrie uitnodigen tot het doen van investeringen, vindt de regering. Als voorbeeld van het laatste argument zal later worden verwezen naar de gloeilampenindustrie. Zowel in Amerika (Edison) als in Engeland (Swan) is er één patenthouder die andere veel belovende ontwikkelingen door juridische middelen tegen houdt. (Nadat Nederland het octrooirecht heeft afgeschaft komen enkele Engelse bedrijven naar Nederland om hier hun gloeilampen te produceren. Later zal Philips profiteren van de kennis van de gloeilamp die hierdoor in Nederland komt.)
• Het buitenland is niet blij met de afschaffing van het octrooirecht in Nederland. Sommige bedrijven weigeren om hun producten en apparaten nog langer op de Nederlandse markt te brengen, omdat ze bang zijn dat ze hier nagemaakt zullen worden. De Nederlanders worden onder andere door Frankrijk betiteld als struikrovers. Naast Nederland kent in Europa alleen Zwitserland geen octrooirecht. Dat land voert onder druk in 1888 alsnog een octrooiwet in. Nederland zal dat pas doen in 1910.
• In Leeuwarden wordt door de heren Kuipers en Miedema de eerste strokartonfabriek van Nederland gebouwd. Dat ze dat in Leeuwarden doen en niet ergens in de provincie Groningen is wat onlogisch, want al het stro wordt uit Groningen gehaald.  ( In 1911 gaat de fabriek ten onder.)

1868: Wassenaar; foto genomen op 29 juni 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1868?

• Op 11 maart ontstaat in bakkerij Van Dijk in Genemuiden in Overijssel brand. Al snel slaat het vuur over naar andere huizen, waarvan velen nog een rieten dak hebben. Het blussen van de stadsbrand duurt maar liefst 36 uur.  Uiteindelijk gaan 140 gebouwen, waaronder 105 huizen, diverse pakhuizen, schuren, hooibergen, de school en het raadhuis met het gemeentearchief verloren. De bewoners van de stad vluchten met de pont het Zwarte Water over. Zeshonderd mensen raken dakloos.
• In de nacht van 27 op 28 april ligt de Urker-vissersvloot tussen Vlieland en Terschelling als er een hevige storm uitbreekt. Als de volgende dag de eerste Urker-boot terug de haven van Urk binnenvaart, krijgen de op de kade wachtende vrouwen te horen dat de bemanning heeft gezien dat er twee boten zijn gezonken. Vol spanning wachten de vissersvrouwen vervolgens op de kade om te zien welke boten terug keren en welke niet. Het blijken er echter geen twee te zijn maar acht schepen die ten onder zijn gegaan. Bij elkaar komen bij deze ramp 26 Urker-vissers om het leven. Dertien vrouwen worden weduwe, dertig kinderen verliezen hun vader.
• In Kinderdijk krijgen in 1868 de twintig molens die daar de waterhuishouding regelen ondersteuning van twee stoomgemalen.
• De Belgische frietbakker Madame Fritz plaats op 4 juni in de ‘Bredasche Courant’ een advertentie waarin zij laat weten dat zij op de Bredase kermis patat frites (“pommes de terre frites”) zal verkopen. Het is naar verluidt de eerste keer dat er in Nederland patat frites wordt verkocht.
• Bij Culemborg wordt een spoorburg over de Lek gebouwd. Omdat onder de nieuwe brug geen pijlers in de Lek kunnen staan, dit vanwege het gevaar van kruiend ijs in de winter, krijgt de brug – er wordt gemaakt van het nieuwe bouwmateriaal staal – een overspanning van liefst 157 meter,  een lengte die nog niet eerder vertoond is in Europa.
• Om de kustverdediging van Nederland te versterken heeft de Nederlandse Marine vier ramtorenschepen gekocht. Dat zijn  pantserschepen met niet alleen geschut aan boord, maar ook met een ramsteven, die bedoeld is om een vijandelijk schip door middel van het rammen schade onder de waterlijn toe te brengen. In 1868 wordt het eerste schip opgeleverd; de Buffel. Een groot succes is het niet. Tijdens de enige oceaanreis die het schip in september maakt, slingert de boot hevig. De balans is niet goed. Ook ontstaat er lekkage op de afdichting van de geschutstoren met als gevolg dat de geschutstoren niet meer kan draaien. Het afschieten van het kanon geeft daarnaast zoveel lawaai dat de trommelvliezen van de matrozen bijna scheuren. Bij een oefening met het rammen met de ramboeg loopt de Buffel zelf ook schade op. De ramboeg werkt overigens wel, want als de Buffel per ongeluk een begeleidend schip raakt, zinkt deze. De Buffel wordt niet in operationele dienst genomen en de andere drie schepen worden afbesteld.
• Rotterdam is in 1868 een stad in transitie, van een koopmanstad naar een industriële havenstad. Markten worden verplaatst en de straathandel wordt teruggedrongen. In de grachten mag niet meer worden gezwommen. Wie dit wel doet, krijgt een boete. Het leidt tot veel onvrede bij ‘de gewone man’. Eind oktober raken groenteschippers en marktventers door een besluit van de gemeenteraad van Rotterdam hun lig- en standplaatsen kwijt. Er volgden acties en protestvergaderingen, die worden geleid door een zekere Jacob de Vletter, een oud-onderwijzer die vaak optreedt als belangvertegenwoordiger van kleine bedrijfjes.
• Als tegelijkertijd het gemeentebestuur de lokale belastingen verhoogt en een aantal pandjesmelkers de huurprijzen ook nog eens verhoogt, barst de bom. Er komen acties. Steeds meer mensen sluiten zich aan bij de protestacties, die al snel uitmonden in rellen. Er volgen felle gevechten met de politie. De Vletter roept nog op tot rust, maar op 31 oktober zijn de gevechten in de stad zo hevig dat de burgemeester de hulp van het leger en van mariniers moet inroepen om de boel weer tot rust te krijgen.
• Jacob de Vetter wordt als de rellen voorbij zijn, gearresteerd en een jaar later tot tien jaar tuchthuis veroordeeld voor zijn rol bij het oproer en dat terwijl hij juist tijdens de rellen de Rotterdammers opriep om geen geweld te gebruiken. Het is een politiek vonnis. De overheid wil een voorbeeld stellen. De publieke verontwaardiging over het vonnis is groot. Het wordt als voorbeeld van klassenjustitie gezien. In oktober 1869 bezoekt Multatuli hem in de gevangenis. De gezondheid van De Vletter gaat in de gevangenis van Leeuwarden, waar hij onder steng regime zijn straf moet uitzitten, hard achteruit. In maart 1872 wordt hij daarom vrijgelaten. Hij overlijdt drie maanden later.

1869: Wateringen; foto genomen op 8 september 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1869?

• Op 7 april worden in Nederland door middel van de IJkwet een aantal oude benamingen van lengte-eenheden afgeschaft. De eenheid ‘el’ (vroeger zo’n 68 cm lang, maar sinds 1820 gedefinieerd als 1 meter, wordt definitief vervangen door de benaming ‘meter’; de ‘palm’ (gebaseerd op een hand; 10 cm) wordt de ‘decimeter’; de ‘duim’ wordt een ‘centimeter’ en de ‘streep’ wordt een ‘millimeter’.  Ook legt de wet vast wat er onder een kilogram, een gram en een liter moet worden verstaan. Daarnaast komt er een Dienst voor het IJkwezen, die het ijken en herijken uitvoert en controleert.
• Op 1 juli wordt het dagbladzegel afgeschaft. Het is een soort belastingmaatregel, een toeslag op de prijs van kranten die is ingevoerd door de Fransen in 1812. Het maakt de prijs van kranten twee keer zo duur, waardoor de krant vaak te prijzig is voor de gewone man en waardoor het ook minder aantrekkelijk is voor uitgevers om een nieuwe krant te beginnen. Door de afschaffing van de dagbladzegel halveert in 1869 de prijs van veel kranten, waardoor kranten nu ook toegankelijker worden voor het gewone publiek. Koning Willem III is overigens een fel tegenstander van de afschaffing. Hij is bang dat er nu allerlei oppositionele kritische kranten zullen komen. Daarin zal hij gelijk krijgen. Binnen een paar jaar komen er zo’n tien krantentitels bij op de markt.
• Ook de frequentie van het verschijnen van de kranten neemt toe. Zo verschijnt de Leidsche Courant vanaf 1 juli voortaan zes keer per week in plaats van drie keer per week. Daarnaast worden sommige kranten dikker dan wel verschijnen ze in een groter formaat. Zo verlaagt de uitgever van het Algemeen Handelsblad de abonnementsprijs per 1 Juli van acht gulden naar zes gulden per kwartaal, terwijl het formaat van de krant wordt vergroot.
• Op 2 augustus worden de dan 33-jarige Nederlandse freule Alexine Tinne en een aantal leden van haar reisgezelschap vlakbij Wadi Sjergui tijdens een reis door de Sahara  door Arabieren en Toeregs vermoord. Ze is één van de eerste fotografen die jarenlang, aanvankelijk vergezeld door haar moeder, een voormalige hofdame – haar vader had hen na zijn dood zijn een gigantisch vermogen nagelaten dat hij had verworven met een plantage in Nederlands-Indië  – door Afrika en het Midden Oosten reist. Op deze reizen neemt de ongetrouwde Alexandrine Pieternella Françoise Tinne, zoals ze voluit heet, haar apparatuur mee om foto’s te maken en te ontwikkelen. Hoewel ze vaak haar reizen maakt in gezelschap van zo’n 100 tot 200 bedienden en dragers, die niet alleen haar fortospullen maar ook haar porseleinen servies, een zilveren bestek en zelfs ook een ijzeren ledikant voor haar meesjouwen, geldt ze als een echte avonturierster. Zo schrijft de ontdekkingsreiziger David Livingstone, die haar in Afrika ontmoette: ‘Maar toch wordt niemand door mij hoger aangeslagen dan de Nederlandse dame, mejuffrouw Tinne, die na de zwaarste huiselijke rampspoeden, op grootse wijze volhardde, dwars tegen alle moeilijkheden in.”
• Op 19 oktober vergaat vlakbij het eiland het loodsschip van Terschelling. Elf inzittenden, allen inwoners van Terschelling, verdrinken. Het is al de derde keer in drie jaar tijd dat een loodsschip van Terschelling zinkt. Op 2 december 1867 kost dit zeven inwoners van Terschelling het leven. Op 26 oktober 1868 verdrinken tien Terschellingers.
• Op 17 november richten in Vriezenveen Wicher Jansen (22 jaar), zijn broer Gerhardus Jansen (26 jaar) samen met de 22-jarige Johan Tilanus de linnen – en katoenstoomweverij ‘Jansen & Tilanus’ op. De gebroeders Jansen brengen de weefapparatuur,  het gebouw en andere bedrijfsmiddelen in, afkomstig van het bedrijf van hun vader. Tilanus zorgt voor het werkkapitaal van 30.000 gulden dat hij leent van een rijke vriend. ‘Jansen & Tilanus’ zal in Nederland vooral bekend worden door hun ondergoed en tricotkleding. Ook zal het als één van de eerste textielbedrijven een sociaal beleid voeren. Zo wordt er in 1897 een eigen ziekenfonds voor het personeel opgericht en krijgt het personeel in 1899 een winstdelingsregeling.
• De Begrafeniswet wordt geïntroduceerd. Elke gemeente moet zorg dragen voor een algemene begraafplaats en de overledenen moeten in het vervolg altijd in een gesloten kist op een begrafenisplaats worden begraven. Er zijn uitzonderingen mogelijk, zoals voor leden van de Koninklijke familie.
• In 1869 wordt weer de tienjaarlijkse volkstelling gehouden. Het is de laatste keer dat per gemeente iedereen geteld wordt die zich op dat moment in die gemeente bevindt. Vanaf 1879 worden alleen nog maar de mensen geteld die ingeschreven staan in het bevolkingsregister. Nederland telt in 1869 ongeveer 3,6 miljoen inwoners. Dat is een toename van ongeveer 300.000 mensen in tien jaar tijd.

1870: Fort op de Ruigenhoeksedijk; foto genomen op 21 augustus 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1870?

• Op 13 mei wordt in Amsterdam de ‘Stoomvaart Maatschappij Nederland’ opgericht. Tot de oprichters behoort ook prins Hendrik, de jongere broer van koning Willem III. In eerste instantie richt de maatschappij zich op de vaart naar Nederlands-Indië. Na de opening van het Suez-kanaal in 1869 is de route naar Indië een stuk korter geworden.
• Op 25 juni wordt in Amsterdam de allereerste zwemvereniging van Europa opgericht, AZ 1870. ‘Het doel dezer Amsterdamsche Zwem-Club zal zijn het zwemmen […] en zoo mogelijk jongelingen, welke hunne maatschappelijke loopbaan op of over het water wenschen te zoeken, in de gelegenheid te stellen, de voor hen zoo onontbeerlijke zwemkunst te beoefenen. Voorts behoudt zij zich voor, om voor het redden van drenkelingen geldelijke belooningen te mogen uitreiken, en eindelijk nog het houden van zwemwedstrijden met uitloving van prijzen en premiën.’ Op 6 augustus wordt de eerste zwemwedstrijd gehouden. De deelnemers moeten minstens 18 jaar oud zijn en in Amsterdam wonen.
• Vanwege de Frans-Duitse oorlog van 1870 mobiliseer het kabinet in juli het Nederlandse leger. Er komen allerlei gebreken aan het licht, waardoor de minister van Oorlog tijdens de begroting zwaar onder vuur komt te liggen. Nederland zal overigens buiten de oorlog tussen Frankrijk en Duitsland blijven.
• De Frans-Duitse oorlog zal leiden tot een grote uitbraak van pokken in Europa. In Frankrijk sluimert het pokkenvirus, Krijgsgevangen genomen Franse soldaten die besmet zijn met het virus belanden in Duitsland, waardoor ook daar de pokken uitbreekt. Eind 1870 worden ook de eerste pokkengevallen in Nederland gemeld. Totaal overlijden in Nederland in 1870 706 mensen aan de pokken.
• Op 17 september wordt er een wet aangenomen die de doodstraf in vredestijd in Nederland afschaft.
• De Amsterdamse uitgever Brinkman geeft in 1870 het eerste deel uit van de ‘Geïllustreerde encyclopedie’. Hoofdredacteur van de encyclopedie is Anthony Winkler Prins, predikant in Veendam, die zelf grote delen van de encyclopedie schrijft.
• Het parlement keurt in 1870 de Vee-wet goed. De aanleiding voor de wet is de runderpestepidemie van 1865-1867. De Vee-wet bevat nieuwe regels voor de bestrijding van besmettelijke veeziekten. Ook komt er een ‘Veeartsenijkundig Staatstoezicht’ en een ‘Veeartsenijkundige Politie’.
• De bestaande Armenwet uit 1854 wordt in 1870 gewijzigd. Niet langer geldt de geboorteplaats als criterium om te bepalen welke gemeente de armen moet ondersteunen maar de woonplaats.
• De stad Rotterdam breidt zich steeds verder uit. Men begint men met de aanleg van een nieuwe wijk, het Oude Noorden.
• Simon Philip Goudsmit opent in 1870 in Amsterdam  aan de Nieuwendijk 132 de deuren van een fourniturenwinkel waar hij garen en  band verkoopt. Hij woont in een etage boven zijn winkel. Hij heeft eerder op 23 maart in Amsterdam samen met Abraham Salomon Polak een ‘vennootschap , betreffende den handel in garen, band, sajet en hetgeen daartoe behoort’ opgericht onder de naam Polak en Goudsmit. De winkel krijgt de naam ‘Magazijn de Bijenkorf. Polak raakt al snel uit beeld, maar Goudsmit gaat wel door. Het is het begin van het Bijenkorf-concern.

1871: Rotterdam; foto genomen op 1 december 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1871?

• Op 4 januari wordt het derde kabinet Thorbecke beëdigd. Thorbecke zelf is dan al bijna 73 jaar oud . Van het belangrijkste regeringspunt, de hervorming van het leger, zal gedurende de 19 maanden dat het kabinet er zit weinig van terecht komen. In die periode telt het kabinet liefst drie ministers van Oorlog die over dit onderwerp gaan plus nog één vervangende minister van Oorlog.
• In 1871 slaat de pokkenepidemie in Nederland in volle hevigheid toe. Welgeteld 15.787 mensen sterven er dat jaar in Nederland aan de ziekte. Pas in 1872 dalen de aantallen weer naar normale niveaus.
• Op 26 juli 1870 heeft de in Sappemeer geboren en wonende Aletta Jacobs in Amsterdam het examen van leerling-apotheker gehaald. Ze wil echter geen apotheker worden, maar in navolging van haar vader en haar oudere broer Julius arts worden. Omdat ze als meisje echter is uitgesloten van het gymnasium en de HBS en daardoor niet beschikt over de wettelijk vereiste vooropleiding kan zij niet gaan studeren. Wel hebben haar vader en haar broer haar thuis de nodige kennis bijgebracht en mocht zij als ‘toehoorder’ enige tijd de HBS in Sappemeer bijwonen. Op 22 maart stuurt de dan net 17-jaar oude Aletta Jacobs, buiten medeweten van haar ouders om, een brief aan Thorbecke met het verzoek om voor haar een uitzondering te maken.
• Ze schrijft aan ‘Zijne Excellentie den Minister van Binnenlandsche Zaken, Te S´Hage’ het volgende: “Geeft met verschuldigden eerbied te kennen, Aletta Henriette Jacobs oud 17 jaren dochter van A. Jacobs Genees-Heel- en Froedmeester te Sappemeer, dat zij op den 26 Juli 1870 het examen als leerling apotheker te Amsterdam met goed gevolg heeft afgelegd. Dat zij zoo mogelijk gaarne zich verder wilde toeleggen op de studiën der natuurkundige wetenschappen en die der medicijnen. Dat echter de vereischten voor het toelatings-examen aan eene academie alsmede het litterarische gedeelte der studie hare pogingen daartoe in den weg staan. Weshalve ondergeteekende beleefd de vrijheid neemt zich tot Uwe Excellentie te wenden met het verzoek, dat het Uwe Excellentie goedgunstig moge behagen, haar dispensatie te willen verleenen van het bedoeld toelatingsexamen en het litterarische gedeelte harer studie en des vereischt vergunning te geven, de academische lessen te Groningen te mogen waarnemen. T‘welk doende, A. H. Jacobs; Sappemeer, den 22 Maart 1871.
• Thorbecke stuurt een brief terug, waarin hij haar onder andere vraagt naar haar motivatie. Na haar antwoord stuurt hij op 27 maart het volgende naar haar vader: “Aan den Heer A. Jakobs, genees-, heel en vroedmeester te Sappemeer. Van uwe dochter ontving ik het verzoek om dispensatie van het zoogenaamde Admissie examen & van het litterarische gedeelte harer studies; voorts zoo noodig om vergunning de akademische lessen te Groningen te mogen bijwonen. Het volgen dier lessen door eene vrouw zou naar het schijnt de eerste proef van dien aard hier te lande wezen. Indien gij, ook bij nadere overweging, er geen bezwaar in ziet uwe dochter aan het Akademische onderwijs te doen laten deelnemen, zal de proef bij mij geene bedenking ontmoeten.  Dispensatie van het admissie examen & van het verder verzochte komt eerst te pas wanneer het propaedeutische examen wordt afgelegd. Tegen dien tijd zou uwe dochter zich nader kunnen aanmelden. De Minister; den 27 Maart 1871,” Aletta Jacobs mag een jaar op proef studeren. Op 20 april 1871 meldt ze zich voor het eerst op de universiteit van Groningen.
• Eind mei komt de dan nog onbekende 30-jarige Franse schilder Claude Monet op huwelijksreis samen met zijn vrouw vanuit Londen per boot in Rotterdam aan. Van Rotterdam  reist hij per trein naar Amsterdam en vanaf daar naar Zaandam, waar hij op 2 juni arriveert. In een brief naar zijn collega-schilder Camille Pissarro schrijft hij die dag vanuit hotel De Beurs in Zaandam: “Mijn waarde vriend, Na een nogal onaangename overtocht zit onze reis er eindelijk op. We zijn bijna heel Holland doorgereisd en wat ik van het land gezien heb, bleek echt zoveel mooier dan wat men erover beweert. Zaandam is wel bijzonder opmerkelijk en er is genoeg te schilderen voor een heel leven. Ik geloof dat we hier een heel fijn onderkomen gaan hebben. De Hollanders lijken een zeer vriendelijk en gastvrij volk.”  Monet zal in totaal 25 schilderijen en 9 schetsen in Nederland maken. Hij zal uiteindelijk vier maanden in Zaandam blijven alvorens terug te keren naar Frankrijk.
• Op 23 november wordt Thorbecke tijdens de behandeling van de begroting van Binnenlandse Zaken geïnterpelleerd door de jonge liberaal Samuel van Houten die klaagt over het uitblijven van een wet die kinderarbeid verbiedt. Thorbecke antwoordt dat hij allerlei praktische problemen voor een dergelijke wet voorziet en dat Van Houten zelf maar een dergelijke wetsvoorstel moet indienen. Het zal in 1874 leiden tot ‘Het Kinderwetje van Van Houten’, officieel de ‘Wet Houdende Maatregelen tot het Tegengaan van Overmatigen Arbeid en Verwaarlozing van Kinderen,’

1872: Loosduinen; foto genomen op 16 augustus 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1872?

• Nederland wordt steeds beter bereikbaar. Op 1 januari wordt bij Moerdijk de spoorbrug over het Hollandsch Diep in gebruik genomen. De brug bestaat uit veertien boogvormige overspanningen van elk ruim honderd meter en is daarmee de langste spoorbrug van Europa.
• Op 7 maart 1872 wordt in Amersfoort de latere schilder Piet Mondriaan geboren.
• Om de Rotterdamse haven beter bereikbaar te maken, is er in 1863 een wet aangenomen die de aanleg van de Nieuwe Waterweg tussen Rotterdam en Hoek van Holland mogelijk maakt. Kroonprins Willem Frederik zet in 1866 de “eerste” schop in de grond. Daarna nemen een kleine duizend arbeiders zijn werk over. In 1872 komt de 4,3 km lange door de duinen aangelegde vaargeul gereed. Op 9 maart vaart de ‘Richard Young’, een stoom-radarboot met een diepgang van 2,94 meter als eerste schip door de Nieuwe Waterweg naar Hoek van Holland.
• Aletta Jacobs is in mei bezig met haar propedeusejaar als ze hoort dat minister Thorbecke ernstig ziek is. Als ze haar propedeuse haalt, zou Thorbecke de definitieve beslissing nemen of ze mag blijven studeren of niet. Omdat ze bang is dat als Thorbecke overlijdt een eventuele opvolger anders zal denken over studerende vrouwen dan hij, stuurt ze in mei hem een brief met het verzoek om haar vooruitlopend op het aflopen van de propedeuse – ze heeft al haar vakken tot dan gehaald en stuurt daar bewijs van mee – alvast ontheffing te verlenen en haar toestemming te geven om zich definitief als studente geneeskunde te mogen inschrijven bij de Groningse hogeschool. Op 30 mei 1872 geeft Thorbecke haar definitief toestemming om de studie te volgen. Vijf dagen later overlijdt hij. De brief met toestemming die Aletta Jacobs ontvangt zit in een zwart omrande rouwenveloppe. Het is één van de laatste handelingen die Thorbecke heeft verricht. Aletta Jacobs wordt hierdoor officieel de tweede vrouwelijke student in Nederland na Anna Maria van Schurman, die in 1636 in Utrecht bij hoge uitzondering colleges mocht volgen vanachter een gordijn om de mannelijke studenten niet af te leiden. Na haar succesvolle studie vertrekt Aletta Jacobs naar Londen om zich na haar terugkeer in 1879 als huisarts in Amsterdam te vestigen, waar ze onder andere gratis spreekuren houdt voor ‘minvermogende vrouwen’.
• In juni barst op Java de Merapi vulkaan uit. De Merapi is één van de meeste actieve vulkanen ter wereld en barst regelmatig uit. Bij de uitbarsting van 1872 raken een aantal dorpen bedolven onder de vulkaanas. Het aantal slachtoffers is onbekend.
• Onder redactie van Johan Hendrik van Dale verschijnt in 1872 het eerste Van Dale woordenboek. De eerste Van Dale telt zo’n 1.400 pagina’s en wordt in de volksmond al snel de Dikke van Dale genoemd. De naamgever zelf overlijdt datzelfde jaar aan de pokken.
• In 1872 wordt naar aanleiding van de grote pokkenuitbraak van 1871 door middel van de Wet op Besmettelijke Ziekten het pokkenbriefje voor schoolgaande kinderen opnieuw ingevoerd. Met dit briefje moeten ouders aantonen dat hun kind is ingeënt tegen pokken. Een vaccinatie is niet verplicht, maar zonder vaccinatie mogen kinderen niet naar school en moeten de ouders hun kind zelf thuis les geven, waardoor de vaccinatie voor kinderen impliciet verplicht is (en ook voor onderwijzers). Eerder was het pokkenbriefje ook al verplicht, maar in 1857 werd het onder druk van de christelijke partijen afgeschaft.
• Ook nu zijn lang niet alle christelijke politici voorstander van het pokkenbriefje wat zij  in strijd met de gewetensvrijheid zien en wat volgens hen ook nog eens tegen Gods wil in is. Zo stemt de Anti-Revolutionaire Partij (ARP) van Abraham Kuyper tegen het voorstel. Ook biedt de ARP koning Willem III een petitie aan vergezeld van 43.000 handtekeningen om de wet niet te tekenen. Tevergeefs, de koning zet zijn handtekening onder de wet, waarin tevens wordt vastgelegd dat kinderen uit gezinnen met cholera, tyfus, pokken, roodvonk, difterie of mazelen, pas acht dagen nadat een arts het gezin heeft bezocht en heeft geconstateerd dat de ziekte is geweken, weer naar school mogen.
• Van 2 tot 7 september wordt in Den Haag het vijfde congres van de ‘International Workingmen’s Association’ (IWA) gehouden. De IWA is een internationaal verbond van vakbonden opgericht in 1864 in Londen. Tot degenen die in Den Haag vergaderen behoren de Duitsers Karl Marx en Friedrich  Engels.
• Op 13 november vergaat bij Terschelling de sloep Middelharnis. De twaalf opvarenden verdrinken.
• Nederland verkoopt in 1872 al haar forten en kastelen langs de Ghanese kust aan Engeland. Na de afschaffing van de slavernij in 1863 hebben deze forten geen nut meer voor Nederland.

1873: Utrecht; foto genomen op 19 maart 2024

Wat gebeurt er in Nederland in 1873?

• De Atjeh-oorlog breekt uit. Het is een koloniale oorlog waarin Nederland probeert het bestaande onafhankelijke sultanaat Atjeh onder Nederlands koloniaal gezag te brengen en te houden. Een belangrijks aspect is om de zeevaart door Straat Malakka te beveiligen tegen zeeroverij uit Atjeh.
• In maart landt een eerste expeditie onder opperbevel van generaal-majoor Köhler op de kust van Atjeh met als doel ‘de tuchtiging van de bevolking om daarna een traktaat te sluiten’. De Nederlandse inval loopt uit op een mislukking en resulteert in een vervroegde terugkeer van de troepen. De Atjehers zijn te sterk. Bevelhebber Köhler wordt dodelijk getroffen wordt door een kogel. In november volgt een tweede expeditie. Uiteindelijk zal de oorlog liefst zo’n veertig jaren duren. Tijdens deze periode zullen aan de Nederlandse kant zo’n 2.000 man overlijden als gevolg van het geweld en nog eens 10.000 man aan ziektes. Het aantal slachtoffers aan Atjehse kant over de periode 1873-1914 wordt geschat op tussen de 50.000 en 100.000 mensen.
• In 1873 komt er definitief een einde aan de periode van slavernij in Suriname. Weliswaar is de slavernij al in 1863 afgeschaft maar in de wet die de slavernij afschaft, staat nog wel dat de totslaafgemaakte  mensen op de plantages in Suriname nog tien jaar ‘onder toezigt van den Staat’ blijven vallen. Dit betekent dat ze, weliswaar betaald, gedwongen waren om nog tien jaar op de plantages te blijven werken. De voormalige totslaafgemaakte mensen mogen wel van plantage wisselen en gebruiken dat om over hun loon te onderhandelen.
• Er ontstaat in 1873 een landbouwcrisis in Nederland. Europa wordt overspoeld door goedkoop graan uit Amerika en goedkoop vlees uit Argentinië, waartegen de Hollandse boeren niet kunnen concurreren. Veel boeren worden brodeloos. In Oostenrijk en in Amerika zijn er dat jaar daarnaast beurskrachen, wat zorgt voor een wereldwijde depressie – de Grote Depressie of Lange Depressie – die liefst zo’n twintig jaar aan zal houden. Ook Nederland krijgt er last van.
• Op 27 oktober 1873 zien in Diepenveen (bij Deventer) landwerker Albert Bos en zijn vrouw een fel licht in de lucht, gevolgd door een oorverdovend gesis en een knal. In een kuil van 40 cm diep vinden ze op hun akker een warm stuk steen, wat nu bekend staat als de 68-gram zware ‘meteoriet van Diepenveen’, geclassificeerd als een koolstofchondriet-meteoriet, een vrij zeldzame soort meteoriet.
• In 1873 brouwt Gerard Heineken, die in 1864 de brouwerij ‘De Hooiberg’ in Amsterdam heeft gekocht, voor het eerst bier wat wij nu kennen als Heineken-bier.
• De ‘Rotterdam’, het eerste schip van de Holland-Amerika Lijn – officieel heet de maatschappij op dat moment nog de ‘Nederlandsch Amerikaansche Stoomvaart Maatschappij (NASM)’ – vertrekt vanuit Rotterdam naar New York. Aan boord bevinden zich veel immigranten die in Amerika op een beter bestaan hopen. De overtocht duurt zo’n twee weken. Een kaartje voor de derde klasse kost 65 gulden. In die tijd verdient een arbeider zo’n acht gulden per week.

1874: Wassenaar; foto genomen op 3 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1874?

• Op 1 januari worden in Nederlands-Indië de in- en uitvoerrechten voor Nederlanders en buitenlanders gelijk getrokken. De Nederlandse zakenlieden verliezen hiermee een belangrijk concurrentievoordeel.
• Door een zware storm overstroomt op 22 maart de in aanleg zijnde Groningse Westpolder. Dertien mensen komen hierbij om het leven. Tijdens dezelfde storm vergaat de loodskotter van Schiermonnikoog. Vijf mensen verdrinken.
• Tijdens de industriële revolutie worden er steeds meer kinderen in fabrieken aan het werk gezet, vaak onder slechte werkomstandigheden. Bij sommige fabrieken bedraagt het percentage kinderen jonger dan 15 jaar zelfs zo’n 20% van het arbeidersbestand. Het liberale kamerlid Samuel van Houten komt met een initiatiefwetsvoorstel om deze kinderarbeid tegen te gaan: “De Wet houdende maatregelen tot het tegengaan van overmatigen arbeid en verwaarlozing van kinderen”.  De Tweede Kamer wil echter lang niet zo ver gaan als Van Houten. In 1874 wordt zijn wetsvoorstel, later bekend geworden als ‘Het Kinderwetje van Van Houten’, in een ernstig verzwakte vorm aangenomen. Zo wilde Van Houten de wet laten gelden voor alle kinderen tot 16 jaar, maar de wet verbiedt alleen om kinderen tot twaalf jaar in fabrieken en werkplaatsen te laten werken. De wet geldt niet voor kinderen tot twaalf jaar die huishoudelijke en persoonlijke diensten verrichten. In de steden blijven daarom nog steeds veel kinderen te werk gesteld als huishoudpersoneel. Wel formuleert de wet de omstandigheden waaronder de twaalf- en dertienjarigen mogen werken.
• Ook geldt de wet niet voor veldarbeid op het land door kinderen, waardoor nog steeds veel jonge kinderen op het platteland tot aan de invoering van de leerplichtwet van 1901 zware lichamelijk arbeid moeten verrichten.
• Op 14 maart wordt in Zaltbommel Anton Philips geboren. Hij zal van 1922 – 1939 bestuursvoorzitter van Philips zijn. Hij is verre familie van Karl Marx. Zijn opa Lion Philips is een oom van Marx en ondersteunt deze ook financieel. Naar verluidt heeft Marx delen van ‘Das Kapital’ geschreven tijden logeerpartijen  in Zaltbommel. Als  Anton Philips na de Russische revolutie gloeilampen in Rusland wil verkopen, en hij Lenin op  dit aspect wijst, antwoordt deze naar verluidt dat Marx wellicht delen van Das Kapital in Zaltbommel heeft geschreven, maar dat Philips het zo te horen niet heeft gelezen.
• Eind maart worden in Middelburg zo’n 200 mensen ziek na het eten van leverworst. Vijf mensen gaan dood. De Middelburgsche Courant meldt: “Naar men wil zou de slager een gestorven en reeds gedeeltelijk tot ontbinding overgegaan varken hebben gekocht en tot worst verwerkt; waar en van wien is nog onbekend. Een arme vrouw vertelt, dat zij een gekuild en opgegraven varken van een onbekenden boer buiten de stad in ontvangst heeft genomen, en naar Middelburg heeft gebragt, waar de slager hare moeite met een dubbeltje heeft beloond.”
• Op 2 april gaat in Den Haag ‘het vergelijkend examen voor ingenieur van het stoomwezen in Nederlands-Indië’ niet door.  Van de slechts drie kandidaten die zich hebben opgegeven komt maar één iemand opdagen.
• Op 18 april wordt de Vestingwet (‘De ‘Wet tot regeling en voltooiing van het vestingstelsel’) aangenomen. De wet regelt de verdediging van Nederland tijdens vijandelijke invallen. De verdediging zal gebaseerd zijn op inundatie oftewel het opzettelijk onder water zetten van stukken land. De wet benoemt negen al reeds bestaande stellingen die deel uit zullen maken van het vestingstelsel, zoals de Nieuwe Waterlinie en de Stelling van Amsterdam. De IJssellinie en de stelling Groningen-Delfzijl komen te vervallen. De wet “bevrijdt” steden als Groningen, Deventer, Zutphen, Nijmegen en ’s Hertogenbosch van de verplichting om een verdedigingswal rondom de stad in stand te houden (die de uitbreidingen van de steden in ernstige mate belemmeren). De verdedigingswallen mogen desgewenst afgebroken worden.
• Ter ere van het bezoek van koning Willem III aan Rotterdam op 21 mei wordt de naam Noorderhaven omgedoopt in Koningshaven.
• Op 1 augustus krijgt Amsterdam als eerste stad in Nederland een beroepsbrandweer. Het korps telt  bij oprichting 144 man.
• Op 27 augustus valt het kabinet-De Vries-Fransen van de Putte over de uitbreiding van het kiesrecht. Het kabinet wil de grens verlagen van wat iemand aan belasting minimaal dient te betalen om te mogen stemmen zodat er meer mensen kunnen stemmen, maar de Tweede Kamer kan het niet eens worden over de ondergrens.
• Op 1 december wordt een boot met arbeiders die op weg zijn naar de wijk Feyenoord op de Maas overvaren door een stoomboot. Van de 35 inzittenden verdrinken er acht. Een week later vaart bij Hoek van Holland een Scheveningse vissersboot op het Noordelijk havenhoofd. Zeven man verdrinken.
• In Groningen wordt in 1874 de ‘Koninklijke Vereeniging voor Volksvermaken Groningen’ opgericht met als belangrijkste doel de organisatie van de jaarlijkse viering van het Groningens Ontzet, de overwinning op Bommen Berend, de bisschop van Münster.

1875: Scheveningen; foto genomen op 3 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1875?

• Nederland voert de goudenmuntenstandaard in. In dit stelsel worden bankbiljetten volledig voor 100% gedekt door goud. Ben je in het bezit van bankbiljetten of muntgeld, dan heb je het recht om deze in te wisselen voor goud. (Dit stelsel houdt aan tot 1918. Vanaf dat jaar zijn bankbiljetten nog maar voor 40% gedekt door goud. Het ‘publiek’ heeft na 1918 ook niet meer het recht om bankbiljetten voor goud in te wisselen, op uitzonderingen na.)
• In 1875 wordt er een nieuw gouden tientje geslagen in een oplage van 4.110.000 stuks. Het tientje weegt 6,72 gram en bestaat voor 90% uit goud.
• Het Normaal Amsterdams Peil (NAP) wordt ingevoerd. Alle hoogtes in Nederland worden voortaan gemeten ten opzichte van het NAP. Een NAP-hoogte van 0 m is gelijk aan het gemiddeld zeeniveau van de Noordzee. Tot 1875 werd het Amsterdams Peil (AP) gehanteerd als het standaardniveau. Dit betrof het gemiddelde vloedniveau van het IJ tussen september 1683 en 1684. Om misverstanden met dit oude niveau te voorkomen wordt de nieuwe basishoogte het Normaal Amsterdams Peil genoemd. Het hoogste punt in Nederland (322 m boven NAP) ligt bij het Drielandenpunt bij Vaals. Het laagste punt (6,78 m onder NAP) ligt bij Nieuwerkerk aan den IJssel.
• De Post heeft in 1875 een tekort aan personeel. Desondanks mag de  Post van minister Van der Helm (van de Conservatieven) niet iedereen aannemen, zelfs niet voor het ‘mindere personeel’, aldus een bericht in de Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant van 1 februari:  “Bij een circulaire , waarin aan de directeuren en inspecteuren van de posterijen voorschriften werden gegeven omtrent het doen van voordrachten voor het mindere personeel der posterijen, zooals conducteurs de brievenmalen, brievengaarders, bestellers, houders van bestelhuizen enz. wordt door den Minister van der Helm ten strengste verboden vrouwen voor deze functies voor te dragen.”
• Op 20 maart wordt in Franeker Jouke Broer Schuil geboren. Hij zal later als J.B. Schuil bekend worden als kinderboekenschrijver, onder andere van ‘De AFC’ ers’ (1912) en “De Katjangs.’ (1915).
• Op 15 april wordt in Amsterdam Ine Bakker geboren. Na haar huwelijk in 1902 met Henry Boudier zal ze bekend worden als de schrijfster Ine Boudier-Bakker, onder andere van ‘Klop op de deur’ (1930).
• In de zomer huurt koning Willem III in Montreux een villa aan het meer van Geneve. Er ontstaat  ophef als koning Willem III slechts gekleed in een kamerjas op het  balkon gaat lopen waarbij hij deze regelmatig laat openvallen en  hij zijn geslachtdelen aan passagiers op  voorbijvarende schepen laat zien. De plaatselijke autoriteiten klagen over zijn gedrag en de politie maakt een rapport op, waarna Willem III dreigt dat hij volgend jaar met 300 militairen zal komen. Zover komt het niet. De verhuurder van het huis zegt de huurovereenkomst op, mede vanwege schade aan het servies- en glaswerk, en klachten over geluidoverlast.
• Op 20 juli organiseert de Leidsche ‘Vereeniging tot bevordering van geregeld Schoolbezoek’, een schoolfeest voor de in 1874 en 1875 ‘eervol van de scholen voor on- en minvermogenden ontslagen leerlingen‘. De Leidsche Courant rapporteert over het schoolfeest het volgende: “Een 135-tal net gekleede jongens en meisjes had zich daartoe verzameld en werd door leden van het bestuur op de aangenaamste wijze beziggehouden. Menige versnapering werd uitgereikt, eene tombola zonder nieten bezorgde aan elk kind een aardig en meer of minder nuttig geschenk, terwijl een en ander door de goocheltoeren van Bamberg en het vroolijk gezang der kinderen, met begeleiding van muziek, werd afgewisseld. Het geheel leverde een recht prettige aanblik op, dat den bezoeker aangenaam stemde. Tot slot werd een niet onaardig vuurwerk afgestoken, hetgeen de geestdrift der jeugdige gasten ten top voerde. Voorzeker wordt het doel der vereeniging op deze wijze krachtig bevorderd en dienen hare pogingen toejuichingen en ondersteuning”, 
• In Scheveningen wordt ter vervanging van het oude vuurbaken een vuurtoren van gietijzer gebouwd.  De toren is 30 meter hoog, de lichthoogte is 49 meter. Het licht is op zee op liefst 53 kilometer afstand zichtbaar.
• Vanwege het alsmaar toenemend aantal rabiësgevallen bij honden, vee en mensen wordt op 5 juni 1875 de wet ‘Vaststelling van bepalingen bij het voorkomen van hondsdolheid’ aangenomen. Een van de regels uit de wet luidt dat dat mensen die zwerfhonden aantreffen dit direct verplicht moeten melden bij de burgemeester. Ook stelt de wet het opzettelijk mishandelen van een hond of kat strafbaar.
• In oktober maakt de Provinciale Drentsche en Asser Courant melding van klachten van onderwijzers uit de gemeente Odoorn over dat zij minder verdienen dan onderwijzers in de gemeente Borger. Het levert op 25 oktober de volgende ingezonden brief op: ” Mijnheer de redacteur! Ik heb in de courant gezien, dat iemand in de bres springt voor het onderwijs en de onderwijzers in de Odoorner veenen. Maar wat wil die man? Hij gaat hen vergelijken bij de Borger onderwijzers. Dat is te slim. Odoorn is geen Borger. Laat hij ze vergelijken bij de andere ambtenaren in de gemeente, b. v. bij de veldwachters, die maar 150 en 250 gulden inkomen hebben. Als de onderwijzers nog niet genoeg hebben, hoe moeten deze stumpers zich dan redden? afzender: Een boer.”
• In Deventer wordt de cricketvereniging  Utile Dulci (“het nuttige aan het aangename gepaard”) opgericht. Het is de eerste veldsportvereniging van Nederland. In 1894 krijgen ze ook een voetbaltak. U.D. speelt op een terrein gelegen in de uiterwaarden van de IJssel. Omdat het veld regelmatig overstroomt, staan de kleedkamers op hoge palen.

1876: Den Haag; foto genomen op 26 juni 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1876?

• Op 1 januari worden de provinciale gerechtshoven opgeheven. Elke provincie heeft op dat moment nog een eigen gerechtshof, maar deze worden samengevoegd in vijf regionale gerechtshoven in de volgende plaatsen: Leeuwarden (Groningen, Friesland en Drenthe); Arnhem (Overijssel en Gelderland); Amsterdam (Utrecht en Noord-Holland); Den Haag (Zuid-Holland en Zeeland) en ‘s-Hertogenbosch (Noord-Brabant en Limburg).
• Na eerdere wetten op het Lagere Onderwijs en het Middelbare Onderwijs wordt op 7 april de Wet op het Hoger Onderwijs ingevoerd. De hogescholen heten in het vervolg Rijsuniversiteiten. Latijn wordt afgevoerd als de voertaal en vervangen door het Nederlands. Ook krijgen de universiteiten de plicht om onderzoek te verrichten, wat zal resulteren in allerlei laboratoria en wetenschappelijke instituten.
• Op 1 juli stelt B&W van Amsterdam voor om de naam ‘Openbare Armenscholen’ te veranderen in ‘Kostelooze scholen’. De gemeenteraad gaat akkoord met het voorstel.
• Op 7 augustus wordt in Leeuwarden Margareta Geertruida Zella geboren. Ze wordt later bekend onder haar artiestenaam Mata Hari. Tijdens de Eerste Wereldoorlog wordt ze er door de Fransen van beschuldigd dat ze een dubbelspionne is en wordt op 15 oktober 1917 gefusilleerd.
• In 1872 heeft de 21-jarige Hendrik Jut in Den Haag samen met zijn (latere) vrouw een rijke weduwe en haar dienstmeid beroofd en vermoord. Drie jaar later worden hij en zijn vrouw, nadat Jut zijn mond voorbij praat, gearresteerd. In 1876 wordt Jut tot levenslang veroordeeld. Zijn vrouw krijgt twaalf jaar. Het volk is woedend. Ze vinden dit een te lage straf voor de dubbele moord en willen de doodstraf voor Jut, maar de doodstraf is in 1870 afgeschaft. Een kermisuitbater maakt de volkswoede te gelde door zijn al bestaande attractie, die ‘Tête de Turc’ heet (Frans voor Turks hoofd), de kop-van-Jut te noemen. Mensen kunnen met een hamer op een hefboom slaan die daarna al of niet tegen een bel – de kop van Jut – aankomt.  Andere kermisexploitanten noemen hun soortgelijke attractie al snel ook de kop-van-Jut. Jut zelf sterft in 1878 in de gevangenis van Leeuwarden. Zijn hoofd staat nog een aantal jaar in het Universiteitsmuseum van Groningen op sterk water.
• Jacob Lissone, een handelaar in delicatessen, begint het eerste reisbureau van Nederland. Behalve handelaar in delicatesse is hij ook eigenaar van een bedrijf dat pakjes vervoert naar Londen. Een Amsterdamse arts vraagt Lissone, als kenner van Londen zijnde, of hij een reis naar Londen voor hem, zijn vrouw en een tweetal kennissen kan organiseren. Het zal het begin zijn van het  ‘Nederlandsch Touristenbureau’, dat tegenwoordig deel uitmaakt van TUI.
• In Amsterdam breekt in september het ‘kermisoproer’ uit. De grote kermis in Amsterdam is al jaren berucht vanwege de vele vechtpartijen, openbare dronkenschap en losbandigheid van het publiek. Dit geeft veel problemen in de stad en het stadsbestuur besluit in 1876 om de kermis te verbieden. Het volk pikt dit niet en dit leidt in september vijf dagen lang tot rellen in de stad. De politie, schutterij en het leger grijpen hardhandig in met als gevolg tientallen gewonden en honderden arrestaties. Pas na de Tweede Wereldoorlog keert in Amsterdam de grote kermis weer terug.
• Het Noordzeekanaal wordt in november opgesteld voor de scheepvaart. Het kanaal is de hoofdvaarroute van de Noordzee bij IJmuiden naar het IJ bij Amsterdam. In 1865 is men begonnen met graven. Voor de aanleg van het kanaal moest ongeveer 7 km handmatig graafwerk in de duinen worden verricht met spades en kruiwagens. (Tijdens deze werkzaamheden overlijden in 1866 31 arbeiders aan de cholera.) Het duurt uiteindelijk acht jaar voordat het hele 21 km lang kanaal is voltooid. Op 1 november vaart Koning Willem III aan boord van een feestboot als eerste door het kanaal.
• Op 8 december voert  de gouverneur van Suriname, Cornelis Ascanius van Sypesteyn, de leerplicht in voor kinderen tussen 6 en 12 jaar. In Nederland zal het nog 25 jaar duren voordat daar ook de leerplicht wordt ingevoerd.
• In 1876 wordt op kosten van de weduwe Onghena op het kerkhof van de parochiekerk van Zuiddorpe in Zeeuws-Vlaanderen een kopie aangelegd van de pelgrimsgrot van Lourdes. Veel pelgrims uit Zeeuws-Vlaanderen bezoeken de grot in Zuiddorpe. Wonderen geschieden er echter niet. (In 1982 wordt de Lourdesgrot in Zuiddorpe afgebroken.)

1877: Zoeterwoude; foto genomen op 10 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1877?

• Op 26 januari wordt in Delfshaven de latere schilder Kees van Dongen geboren.
• Op 30 januari woedt een zeer zware zuidwesterstorm in het noorden van het land. In Groningen breken de dijken bij de Westpolder en bij de Reiderwolderpolder door. Vijftig mensen verdrinken. Op de Fluessen in Friesland loopt het stoomschip Willem III, dat beurtdiensten verzorgt tussen Stavoren en Sneek, aan de grond. De boot maakt water en de mensen aan boord worden geëvacueerd. Van de 41 passagiers aan boord overleven 14 mensen de ramp niet.
• In Rotterdam rijdt op 28 april de eerste trein over “het Luchtspoor”, zoals de Rotterdammers de spoorlijn in de stad noemen. Officieel heet dit 2,2 km lange treinviaduct dwars door de oude binnenstad van Rotterdam het Binnenrotteviaduct. Het spoor, deels op natuurstenen, deels op ijzeren pijlers waar tussen de ijzeren brugdelen zich bevinden, loopt vanaf het toenmalige station Delftsche Poort over de gedempte Binnenrotte, langs de Laurenskerk en het beeld van Erasmus via de draaibruggen over de Wijnhaven en de Koningshaven naar de zuidelijke Maasoever. Het heeft een verhoogd station in de binnenstad, het huidige station Blaak. Het is de enige spoorlijn in Nederland die dwars door een historische binnenstad is aangelegd.
• Op 3 juni overlijdt in Wassenaar op 58-jarige leeftijd  koningin Sophie van Württemberg, de echtgenote van koning Willem III. Ze hebben een buitengewoon slecht huwelijk. Willem gaat vaak vreemd en mishandelt haar naar verluidt ook. In 1842 klaagt ze bij haar schoonvader koning Willem II dat haar echtgenoot haar zou dwingen tot “schandalige handelingen die de zeden en de waardigheid kwetsen van iedere vrouw.’  Koningin Sophie leeft al jaren gescheiden van bed en tafel van haar man – alleen bij officiële plichtplegingen laten ze zich samen zien –  maar tot een daadwerkelijke echtscheiding komt het ondanks de wens van koningin Sophie niet. In 1865 beschrijft ze hem in een schrijven als: een “een geestelijk gestoord mens. […] dit onberekenbare mengsel van absurditeit, onmenselijkheid en dwaasheid – met daartussenin ogenblikken van welwillendheid en rechtvaardigheid.”  Ze wordt op eigen wens gekleed in haar trouwjurk begraven  – dat wil zeggen bijgezet in de koninklijke graftombe in de Nieuwe Kerk in Delft – dit omdat haar leven naar eigen zeggen al was geëindigd op de dag dat ze trouwde met Willem III. (Het Sophia Kinderziekenhuis in Rotterdam is naar haar vernoemd.)
• Op 23 september trekt een grote orkaan dwars over Curaçao. De schade is groot. In de haven zinken vijf schepen. Op het land worden tallozen gebouwen vernield, waaronder de vuurtoren en een tehuis voor leprapatiënten. Naar verluidt kost de orkaan aan zo’n 200 mensen het leven.
• De allereerste ‘Schoolatlas der geheele aarde’ verschijnt, vandaag de dag bekend onder de naam Bosatlas, vernoemd naar redacteur Pieter Roelf Bos. Ondanks de concurrentie van liefst twaalf concurrerende atlassen groeit het al snel uit tot dé educatieve Nederlandse schoolatlas.
• Het weekblad ‘De Amsterdammer. Weekblad voor Handel, Industrie en Kunst.’ verschijnt voor het eerst. Omdat er al een dagblad is dat ook ‘De Amsterdammer’ heet, wordt het weekblad in de volksmond de Groene Amsterdammer genoemd, dit omdat het verschijnt in een groene omslag. In 1925 wordt deze bijnaam de officiële titel van het blad. Onder andere de ‘Tachtigers’ Lodewijk van Deyssel, Albert Verwey en Willem Kloos schrijven in de beginperiode in het blad.

1878: Rijswijk; foto genomen op 30 juni 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1878?

• Vanaf 1848 worden de leden van de Tweede Kamer rechtstreeks door welgestelde mannelijke burgers gekozen via een kiesdistrictenstelsel. Het uitgangspunt voor het aantal Kamerleden (en daarmee het aantal districten) is dat er op iedere 45.000 inwoners één afgevaardigde in de Tweede Kamer zit. Door de groei van de bevolking wordt het aantal Kamerleden en districten om de zoveel jaar aanpast. In 1878 wordt het aantal Kamerleden daarom vergroot van 80 naar 86 stuks.
• Op 8 februari wordt in Arnhem Willem Hesselink geboren. Hij zal in 1892 één van de oprichters worden van de voetbalclub Vitesse. In 1905 speelt hij één wedstrijd in het Nederlands  elftal. Van alle Nederlandse internationals is hij degene wiens geboortedatum het verst terug ligt in het verleden. Als hij in 1902 in München gaat studeren, word hij lid van het net opgerichte Bayern München. Daar zal hij in 1905 tegelijkertijd speler, trainer en voorzitter van zijn.
• Op 19 april maakt de stad Amsterdam bekend dat de aanbesteding om het Noordzeekanaal uit te diepen tot een diepte van 8,20 meter beneden A.P. is gewonnen door een zekere L. Kalis uit Sliedrecht. Met een aanbestedingssom van 348 gulden en 50 cent is hij de laagste inschrijver die het kanaal wil verdiepen.
• Op 2 juli wordt de eerste Varsity, een jaarlijkse roeiwedstrijd voor studenten, geroeid op het Galgewater in Leiden. Deelnemers zijn het in 1874 opgerichte Njord uit Leiden en het in 1876 opgerichte Laga uit Delft. Laga wint. (Tegenwoordig is de Varsity  een roeiwedstrijd voor alle studentenroeiverenigingen op het Amsterdam-Rijnkanaal bij Houten.)
• In 1878 schaft Amsterdam de functie van nachtwacht af.  Naast de reguliere politie kent Amsterdam tot 1878 nachtwachten. Dat zijn werklieden die de politie ’s nachts assisteren en die voor een geringe vergoeding ’s nachts door de stad lopen en herrie maken met een ratel. Hun reputatie is slecht. Het karige loon maakt ze gevoelig voor ”bijverdiensten”, waarbij ze af en toe voor inbrekers en prostituees een oogje dicht knijpen.
• In 1878 wordt Ameland door middel van een dam naar Holwerd verbonden met het vasteland. De dam maakt deel uit van een particulier plan van Jonkheer Pieter Jan Willem Teding van Berkhout en zijn ‘Maatschappij tot Landaanwinning op de Friesche Wadden’. Doel is het proces van aanslibben te versnellen om zo landbouwgrond te winnen. Door de dam wordt het mogelijk om van het vaste land naar Ameland te lopen. Er is buiten het stormseizoen om door 55 arbeiders zeven jaar lang aan de strekdam gewerkt. De dam heeft een totale lengte van 8,7 km en steekt een halve meter boven het water uit bij hoogtij. (Op 4 oktober 1881 slaat een storm een groot gat in de dam. Het gat wordt gedicht, maar in april 1882 ontstaat er wederom een gat in de dam. Daarna wordt vanwege geldgebrek besloten om het project te staken. De rest van de dam spoelt in de loop van de jaren langzamerhand weg.)
• Op 19 oktober wordt de vissersboot ‘Winschoten’ uit Vlaardingen tijdens een hevig noodweer dat gepaard gaat met onweer op volle zee getroffen door de bliksem. Alle vijftien vissers aan boord komen om. Op twee man na zijn het allemaal inwoners van Vlaardingen.
• Mede in verband met een offensief tijdens de Atjeh-oorlog worden er in 1878 in totaal 1.982 extra militairen, waaronder veel buitenlandse huursoldaten, naar Nederlands-Indië uitgezonden. Gespecificeerd naar nationaliteit gaat het volgens het ‘Ministerie van Oorlog’ om: ‘668 Nederlanders, 402 Duitsers, 666 Belgen, 132 Zwitsers, 59 Luxemburgers, 20 Oostenrijkers, 9 Zweden, 10 Fransen, 9 Elzassers, 4 Denen, 1 Rus, 1 Afrikaan en 1 Pool’.
• In 1878 kampt de Post en Telegrafiedienst nog steeds met een personeelstekort. In 1875 verbood minister Van der Ven de Post en Telegrafiedienst nog om vrouwen in dienst te nemen, maar in 1878 mag de Post en Telegrafiedienst van zijn opvolger nu wel vrouwen voor bepaalde functies in dienst nemen, echter wel onder bepaalde voorwaarden. Op 24 december wordt het volgende koninklijke besluit gepubliceerd:
• ‘Bij Kon. besluit van 24 Dec. 1878, no. 1, is bepaald, dat bij de kantoordienst der Posterijen en der Telegrafie ook vrouwen en meisjes kunnen worden aangesteld, namelijk: bij de postdienst als: directrice, commies, surnumerair, brievengaardster, assistent en klerk; bij de telegraafdienst als: directrice, onderdirectrice, telegrafist, klerk, assistent en leerling. De aanstelling van vrouwen en meisjes geschiedt op dezelfde wijze en onder gelijke voorwaarden en bepalingen als voor de beambten der beide diensten in het algemeen zijn vastgesteld, met de beperking, dat geen vrouwelijke beambten op een hoogere bezoldiging van van f1000 ’s jaars zullen worden benoemd, en dat haar aantal beneden het een derde van het aantal mannelijke beambten van gelijke rangen zal blijven.’

1879: Rotterdam; foto genomen op 15 september 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1879?

• Op 7 januari trouwt in Schloss Arolsen in de Duitse deelstaat Hessen de dan 61-jarige koning Willem III met de 20-jarige Emma, prinses van Waldeck-Pyrmont. Het is zijn tweede huwelijk, Omdat Willem III vreest dat zijn twee (ziekelijke) zonen niet zullen trouwen en voor nakomelingen zullen zorgen, waardoor zijn dynastie zal uitsterven –  wat tot gevolg zal hebben dat de kinderen van zijn zus Sophie op de Nederlandse troon zullen komen, iets wat hij  absoluut niet wil –  is hij na het overlijden van koningin Sophia in 1877 op zoek naar een nieuwe wettelijke echtgenote die hem kinderen kan geven.
• Hij stelt de regering in eerste instantie voor om te trouwen met zijn geliefde van dat moment, de Parijse operazangeres, Émilie Ambre, maar dat wordt subiet door de regering afgewezen. Hij moet op zoek naar iemand van koninklijke bloede. De eerste vier prinsessen, een Deense en drie Duitse prinsessen, die hij laat benaderen zijn allemaal niet in hem geïnteresseerd, maar het jongste zusje van kandidate nummer vier, prinses Emma van Waldeck-Pyromt, wil onder voorwaarden wel met hem trouwen.
• Er wordt een contract gesloten dat voor elk kind dat uit het huwelijk geboren wordt, koning Willem III 50.000 gulden vastzet in het Nederlands Grootboek Nationale Schuld. Het kind zal dat geld vervolgens bij zijn of haar achttiende verjaardag ontvangen. Emma zou tot dan jaarlijks de rente krijgen.
• Op 30 maart wordt in Edam Coen de Koning geboren. In 1905 zal hij wereldkampioen langebaanschaatsen worden. Daarnaast zal hij zowel in 1912 als in 1917 de Elfstedentocht winnen.
• In het voorjaar van 1879 is Vincent van Gogh uit Nederland vertrokken om  als lekenprediker aan het werk te gaan in Petit-Wasmes in het Belgische Henegouwen, waar hij te midden van de mijnwerkers woont. Om zich in de mijnwerkers te verdiepen daalt hij gezeten in een mand 700 meter omlaag in de kolenmijn van Marcasse om daar de mijnwerkers aan het werk te zien. In april schrijft hij aan zijn broer Theo over het leven van de mijnwerkers aldaar:
• “Niet lang geleden heb ik een zeer interressanten togt gemaakt, ben toen namelijk 6 uur lang in een mijn geweest. […] En wel in een van de oudste en gevaarlijkste mijnen van den omtrek, Marcasse genaamd. Die mijn staat in slechten naam vanwege dat er velen in omkomen hetzij bij het afdalen of naar boven gaan of door stiklucht of gasontploffing of door het water in den grond of door het instorten van verouderde gangen enz. Het is een sombere plek en bij t’ eerste gezigt heeft alles in den omtrek iets akeligs en doodsch. De arbeiders aldaar zijn meestendeels lieden vermagerd en verbleekt door de koorts en zien er vermoeid en uitgemergeld uit, verweerd en vroegtijdig verouderd, de vrouwen vaal en verlept evenzeer over ’t algemeen. Rondom de mijn armoedige mijnwerkerswoningen met een paar doode boomen, geheel zwart berookt, en dorenheggen, mestvaalten en aschhoopen, bergen onbruikbare steenkool. Maris zou er een prachtig schilderij van maken.
• De gangen zelf zijn als de groote schoorsteenen bij de brabantsche boeren. In sommigen lekt het water overal door en het licht van de mijnwerkerslamp maakt er een zonderling effekt en weerkaatst als in een grot van druipsteen. Sommige arbeiders werken in de maintenages, anderen laden de losgemaakte steenkool in kleine wagens die langs rails als van een tramway vervoerd worden, het zijn vooral de kinderen die dit doen, zoowel jongens als meisjes. Er is ook een paardenstal aldaar 700 meters onder den grond met een stuk of 7 oude paarden die grootere hoeveelheden vervoeren en deze brengen naar de zoogenaamde accrochage, zijnde de plaats waar zij naar boven worden getrokken. Andere werklieden zijn bezig om de verouderde gangen te herstellen om het instorten te voorkomen, of om nieuwe gangen te maken in de steenkoolader.”  Na een half jaar wordt Van Gogh uit de parochie weggestuurd, wat het einde zal betekenen van zijn wens om predikant te worden.
• Op 11 juni overlijdt in Parijs op 38-jarige leeftijd kroonprins Willem aan de gevolgen van een longontsteking.  De reden dat hij in Parijs woont – hij is er vanuit Holland  naar uitgeweken – is dat hij niet goed met zijn vader Willem III overweg kan. Prins Willem leidt in Parijs een losbandig leven met onder andere prostituébezoek. Ook maakt hij er schulden. In Parijs krijgt hij,  de ‘Prince d’Orange’, de bijnaam ‘Prince Citron’, dit omdat hij vaak een humeurige indruk maakt en financieel uitgeknepen wordt.  Prins Willem is niet getrouwd en heeft geen kinderen. Voor een voorgenomen huwelijk van hem met gravin Mathilde van Limburg Stirum heeft hij van zijn vader geen toestemming gekregen. Ze was van een te lage adel vond zijn vader.
• Na het overlijden van zijn broer wordt de 27-jarige prins Alexander de nieuwe kroonprins. Hij is de derde zoon van koning Willem III en Sophie van Württemberg, maar omdat in 1850 de tweede zoon van koning Willem III, prins  Maurits, al was overleden, wordt prins Alexander nu de nieuwe kroonprins.
• Op 15 juni wordt de spoorlijn Arnhem – Nijmegen geopend. Om dit mogelijk te maken zijn er twee grote spoorbruggen gebouwd. Bij Arnhem over de Nederijn, bij Nijmegen over de Waal.
• Op 16 juni wordt in Amsterdam Theo Thijssen geboren. Hij zal later bekend worden als politicus, esperantist maar vooral als schrijver. Zijn bekendste boek is ‘Kees de Jongen’ uit 1923.
• Op 28 oktober wordt in Utrecht Willem Gerrit van der Hulst sr. geboren. Van zijn kinderboeken zullen later in totaal meer dan 11 miljoen exemplaren verkocht worden. Tot zijn bekendste kinderboeken behoort de zevendelig ‘In de Soete Suikerbol’ reeks
• Op 31 december wordt de tienjaarlijkse volkstelling gehouden. Nederland telt eind 1879 4,0 miljoen inwoners. Dat is een toename van ruim  400.000 inwoners ten opzichte van 1869. Er wonen net wat meer vrouwen dan mannen in Nederland (2,02 miljoen versus 1,98 miljoen.) Nederland telt eind 1879 acht eeuwelingen. De oudste persoon is een dan 106 jaar oude man.
• Ook het aantal huizen wordt geteld. Er zijn op 31 december1879 in Nederland 729.000 bewoonde huizen, 17.000 onbewoonde huizen, 1.368 in aanbouw zijnde huizen en 6.158 bewoonde schepen. Gemiddeld wonen er per huis vijf mensen.
• In 1879 gaat in Veenwouden de eerste Friese zuivelfabriek ‘Freia’ van start. De fabriek maakt gebruik van stoomaandrijving en kan daardoor op veel grotere schaal dan andere fabrieken kaas en boter produceren.

1880: Scheveningen; foto genomen op 3 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1880?

• Op 2 januari vaart de reddingsboot van Terschelling uit om een gestrand Brits zeilschip te helpen. In de branding slaat de reddingsboot echter om. Vijf van de acht bemanningsleden verdrinken.
• Op 4 januari breekt onder het gewicht van kruiende ijsschotsen de Maasdijk bij het gehucht Driehuizen, gelegen tussen Oijen en Lithoijen. Er ontstaat een gat van liefst 500 meter. Onder andere het dorp Teeffelen stroomt onder water. Van de spoorbrug ten noorden van Den Bosch tot aan Teeffelen is het gebied één grote waterzee, zodat mensen en vee hun toevlucht moeten zoeken in geïmproviseerde onderkomens op de dijk. Persoonlijke ongevallen doen zich niet voor.
• Op 20 januari wordt in Amsterdam op het Rembrandtplein ‘Café Mille Colonnes’ geopend. Het is eerste café in Nederland waar bier wordt getapt met zuiver koolzuurgas, wat tot die tijd met gewone lucht gebeurt. De financier van het café is bierbrouwerij Heineken.
• Op 31 augustus wordt in Den Haag Wilhelmina Helena Pauline Maria van Oranje-Nassau geboren. Ze is de dochter van koning Willem III (63 jaar oud op dat moment) en zijn tweede echtgenote de dan 22-jarige Emma van Waldeck-Pyrmont. Het zal hun enigste kind blijven. Wilhelmina is bij haar geboorte de tweede in de lijn van de troonsopvolging na haar 29-jarige halfbroer prins Alexander. In 1890 worden geruchten verspreid dat koning Willem III niet de natuurlijk vader van Wilhelmina is, maar dat dit diens adjudant S.M.S. de Ranitz is. Eén van de “bewijzen”  zou zijn dat zowel De Ranitz als Wilhelmina toondoof zouden zijn, een erfelijke ziekte die niet in de familie van Van Oranje voor komt. Ook doen verhalen de ronde dat door syfilis Willem III op latere leeftijd onvruchtbaar is geworden. De verspreider van het gerucht krijgt een half jaar gevangenisstraf wegens majesteitsschennis, maar sindsdien duikt het gerucht nog regelmatig op.
• Op 20 oktober wordt de protestants-christelijke Vrije Universiteit Amsterdam opgericht.  De eerste rector magnificus  is de theoloog, journalist en politicus Abraham Kuyper. De universiteit telt bij oprichting drie faculteiten: theologie, rechten en geesteswetenschappen. De nieuwe universiteit wil minder bemoeienis van de overheid en de Nederlandse Hervormde kerk, welke laatste veel invloed heeft op de theologie-opleidingen aan andere universiteiten.
• In het najaar van 1880 kiest Vincent van Gogh op aanraden van zijn broer Theo definitief voor het kunstenaarschap en staakt zijn pogingen om predikant te worden. In november schrijft hij zich aan de Académie Royale des Beaux-Arts in Brussel in voor de (gratis) cursus ‘Dessin d’après l’antique’. Op 5 december doet hij mee aan een wedstrijd op de academie. Hij wordt laatste. Niet veel later stopt hij met de cursus.
• In december wordt aan de Plantage in Amsterdam een panoramagebouw geopend. Het laat het beleg van Haarlem uit 1572 zien. Op een groot rond doek heeft de schilder Pierre Tétar van Elven, bijgestaan door zijn vader Jan Baptist Tétar van Elven,  de stadswal van Haarlem afgebeeld, waarop Kenau Simonsdochter Hasselaer de vijand bevecht . Daaromheen is  de wijde omgeving te zien: Kennemerland, het Haarlemmermeer waarop watergeuzen met Spanjaarden vechten en in de verte Amsterdam. Tussen het platform en het doek staan ‘echte’ legertenten, gebouwtjes, wapens en bosjes opgesteld. (Later wordt het panorama van het beleg van Haarlem vervangen door andere panorama’s. In 1928 wordt het panoramagebouw gesloten en in 1935 gesloopt.)
• In de nacht van 29 op 30 december breekt in Brabant  de Heidijk door. Een gebied van 30.000 hectare met daarin 40 dorpen komt blank te staan. Het zwaarst getroffen wordt het  dorp Nieuwkuik waar twee mensen verdrinken. Tallozen huizen raken beschadigd, de schade is groot en veel vee verdrinkt.

1881: Voorburg; foto genomen op 22 juni 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1881?

• In januari verschijnt het eerste nummer van ‘Maandblad van de Vereeniging tegen de Kwakzalverij”. De vereniging is opgericht door de arts Gerard Bruinsma en zijn broer Vitus Bruinsma, leraar aan een MMS en gymnasium in Leeuwarden. In januari 1881 telt de vereniging 163 leden. Een los nummer van het maandblad kost f 1.25. Leden van de vereniging (de contributie bedraagt 3 gulden per jaar) ontvangen het blad gratis plus ter verspreiding nog een aantal extra exemplaren van het blad. In het eerste nummer legt de redactie uit wat zij onder kwakzalverij verstaat: “het willens en wetens plegen van bedrog op geneeskundig gebied met geen ander doel dan om zich zelf te verrijken.” In het nummer wordt gewaarschuwd dat “van de zoogenaamde zalf van het Roode Kruis bij de Vereeniging het Roode Kruis niets bekend is”
• Op 18 februari wordt in Amsterdam in het Paleis voor Volksvlijt een benefietavond gehouden voor de slachtoffers van de watersnoodramp in Brabant van 30 december 1880. Na het kopen van een duur kaartje kunnen de bezoekers zich tegoed doen aan luxe versnaperingen, muzikale optredens, kermisattracties, loterijen en verkopingen van schilderijen en aquarellel aangeboden van kunstenaars die hun werken voor het goede doel beschikbaar hadden gesteld. De totale opbrengst bedraagt zo’n 60.000 gulden.
• Op 13 april opent Het Fries Museum in Leeuwarden zijn deuren. (Tot de huidige collectie behoort onder meer het schrijfplankje van Tolsum uit het jaar 29 na Christus – de oudste geschreven tekst van Nederland, het zwaard van de vijftiende-eeuwse Friese volksheld Pier Gerlofs Donia, beter bekend als Grutte Pier en veel materiaal van de in Leeuwarden als Margaretha Geertruida Zelle geboren Mata Hari; al zal van haar in 1881 nog niet veel spullen in de collectie hebben gezeten, omdat zij dan nog maar vijf jaar oud is.)
• In april wordt de Sociaal-Democratische Bond (SDB) opgericht. Eén van de voormannen is de voormalige predikant Ferdinand Domela Nieuwenhuis. De socialistisch-marxistische organisatie eist onder andere een algemeen kiesrecht voor zowel mannen als vrouwen.
• De molens aan de Noordegang van de Wijde Wormer-polder worden in 1881 stuk voor stuk gesloopt. De molens zijn in 1625 (voor 1.880 gulden per stuk) gebouwd om de polder droog te malen. De molenaren kregen tijdens het droogmalen jaarlijks 120 gulden salaris uitgekeerd, wat na de droogmaling van de polder echter werd verlaagd naar 110 gulden. 250 jaar later wordt er een stoomgemaal gebouwd (kosten 58.372 gulden) en als na drie jaar blijkt dat het gemaal het wel alleen af kan, worden de oude molens gesloopt, alle molenaars ontslagen en worden de restanten van de molens, net als even later de molens aan de Zuiderringdijk, als brandhout ter koop aangeboden: “eene aanzienlijke partij MOLEN-AFBRAAK, bestaande in zware eiken bindten, zolder- en vloerbalken, ribben, zolder-, vloer-, weeg- en schotdeelen, eiken palen, brandhout, enz, enz”, aldus een advertentie in de Purmerender Courant.
• Op 1 juni 1881 wordt in Amsterdam door de Nederlandse ‘Bell-Telephoon Maatschappij’ het eerste openbare telefoonnetwerk van Nederland in gebruik genomen. Er zijn 49 aansluitingen. Als je iemand wilt bellen, roep je de telefoniste op. Zij verbindt dan vervolgens jouw telefoon via een koord door met de andere telefoon. Soms gaat dit verbinden fout en dit levert het dan bekende “verkeerd verbonden” op.
• Op 1 augustus opent in Den Haag het Panorama Mesdag zijn deuren. Het cylindervorminge schilderij is 14 meter hoog en 120 meter in omtrek. Het toont het dorp Scheveningen, de duinen, de vissersschepen op het strand en de Noordzee. De bezoekers staan bovenop een ‘duin’. in het midden van de zaal. Het is geschilderd door Hendrik Mesdag met hulp van zijn vrouw Sientje Mesdag-van Houten en de schilders Théophile de Bock, George Hendrik Breitner en Bernard Blommers. Het panorma is het enige panorama dat vandaag de dag in Nederland nog bestaat.
• Op 4 oktober maakt het stoomschip “Koning der Nederlanden”, dat onderweg is van Batavia naar Nederland in de Indische Oceaan water, eerst achterin het schip en later ook in de machinekamer. Even later zinkt het. De 216 bemanningsleden en passagiers nemen plaats in zeven reddingssloepen. Vier reddingsboten worden binnen twee weken door andere stoomschepen opgemerkt, maar van drie reddingssloepen met in totaal 90 man aan boord wordt nooit meer iets vernomen.
• Op 4 november richt LIevinus Keuchenius, Tweede Kamerlid namens de Anti-Revolutionaire Partij, de ‘ Bond tegen de Vaccinatiedwang’ op. Hij en zijn medestanders zijn fel tegen de geldende ‘vaccinatieplichten’ voor schoolgaande kinderen, onderwijzers en militairen.
• In 1881 wordt in Amsterdam’ De Rijksnormaalschool voor Teekenonderwijzers’ opgericht. De vierjarige dagopleiding leidt op tot docent tekenen in het voortgezet onderwijs.

1882: Stompwijk;  foto genomen op 10 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1882?

• In Amsterdam plaatst P. Lissone in het ‘Nieuws van de Dag’ voor het eerst een advertentie in de krant waarin hij ‘Gezelschapsreizen naar Londen en Parijs, aanvang Juli aanstaande’ aanbiedt. Je kan ter informatie voor 5 cent een reisprogramma van de reizen kopen. De eerste reisfolder van Nederland is geboren.
• In ’s-Hertogenbosch wordt ‘De Oeteldonksche Club van 1882’ opgericht die jaarlijks het carnaval in Oeteldonk (Den Bosch) organiseert. Peer vaan den Muggenheuvel tot den Bobberd is de burgervaojer, oftewel de ‘burgemeester’ van Oeteldonk tijdens het carnaval.
• Aletta Jacobs schrijft als eerste in Nederland vanaf 1882 tijdens haar gratis spreekuren voor onbemiddelde vrouwen het pessarium als voorbehoedmiddel voor. Ook begint zij in een gebouw van De Amsterdamsche Werkmansbond met het geven van cursussen aan arbeidersvrouwen over hygiëne en zuigelingenzorg.
• Op 22 juni wordt in Amsterdam Jan Hendrik Frederik Grönloh  geboren. Hij zal later onder het pseudoniem Nescio bekend worden als schrijver, onder andere van ‘De uitvreter’ (1911) en ‘Titaantjes’ (1915).
• Op 5 juli vergaat voor de kust van Scheveningen de Zr. Ms. Adder. Het is een schip van de Nederlandse marine. Alle 66 opvarenden komen om het leven.
• Op 5 juli 1882 vertrekt vanuit Amsterdam de Varna, een gehuurd Noors schip, met aan boord twaalf Noorse bemanningsleden en vijf Nederlandse wetenschappers (plus een hond) voor een Nederlandse poolexpeditie. Het is een initiatief van Buys Ballot, de directeur van het KNMI. Ze gaan op weg naar Noordwest-Siberië om er onderzoek te doen, maar zullen hun bestemming niet bereiken.
• Op de Karazee gaat het mis. Samen met het Deense schip Dijmphna, dat ook mee doet aan de internationale expeditie, raakt de Varna eind september bekneld in het ijs. Op een grote ijsschots, die ze Nieuw-Holland noemen, wordt een meegenomen prefab-huis in elkaar gezet. De mannen eten en slapen aan boord van de Dijmphna, want de Varna is na een zware ijspersing op 24 december zo zwaar beschadigd dat het schip onbewoonbaar is geworden. Het huis op Nieuw Holland dient als werkplek. Het volgend jaar zinkt de Varna. Op 31 juli 1883 vertrekken de Nederlanders en de Denen van de ijsschots en na een uitputtende tocht per voet en per slee van ruim twee weken bereiken ze het eiland Vajgatsj. Daar worden ze na een week opgemerkt door voorbijvarende schepen, opgepikt en afgezet in de haven van het Noorse Hammerfest.
• Op 24 oktober brengt een storm op de Noordzee een groot aantal Scheveningse vissersschepen in de problemen; 53 vissers verdrinken. Ter hoogte van Petten zinkt tijdens die zelfde storm een loodsschip uit Texel. De tien opvarenden komen om.
• In 1882 omvat de Nederlandse beroepsbevolking volgens een onderzoek zo’n 1,6 miljoen mensen (van de ongeveer 4 miljoen inwoners die het land telt.) Van hen zijn er 1,1 miljoen man en 500.000 vrouw. Niet iedereen van hen heeft een baan, 54.000 mannen zijn werkloos (dat is zo’n 5%) en zevenduizend vrouwen zijn werkloos (dat is zo’n 1,5% van de werkzame vrouwen).
• De armoede in 1882 is ook onder de werkenden groot. Er worden in 1882 net zoals in de jaren ervoor in meerdere steden ‘verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie’ opgericht. Onder andere in Arnhem (‘Dames-Comité van de Vereeniging het Doorgangshuis’; doelgroep: ongehuwde moeders en prostituees),  Den Haag (‘Vereeniging tot oprichting van kinderbewaarplaatsen’; doelgroep: kinderen tot zes jaar, en de ‘Nederlandsche Vereeniging tot het verstrekken van kunstledematen aan behoeftige verminkten’; doelgroep: gehandicapten), Amsterdam (‘Nationale Christen-Geheel Onthouders Vereeniging’; doelgroep: alcoholisten, en de ‘Vereeniging ter verspreiding van Bloemen, Vruchten en Lectuur in de Ziekenhuizen’; doelgroep: zieken), Assen (‘De Kamer van Navraag’; doelgroep: armen in zijn algemeenheid), Rotterdam (‘Vereeniging “Te Huis”, Logement voor vrouwen’; doelgroep prostituees en vrouwen in zijn algemeenheid), Utrecht (‘Nederlandsche Vereeniging tot Bescherming van het Jonge meisje, ‘de Union’; doelgroep: meisjes en prostituees) en Terschelling (‘Vereeniging tot oprichting en instandhouding van het “Willem Barendsfonds”‘, doelgroep: vissers, weduwen, wezen en zeelieden). Het zijn vooral particulieren en de kerken die de organisaties oprichten. De overheid houdt zich grotendeels afzijdig.

1883: Scheveningen; foto genomen op 3 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1883?

• In Muiden ontploft de kruitfabriek. Er vallen 13 doden en meer dan 100 huizen in Muiden raken verwoest. Tot in Amsterdam wordt de drukgolf veroorzaakt door de ontploffing gevoeld. (Het zal niet de laatste ontploffing van de kruitfabriek zijn. Er volgen in de loop van de tijd nog een reeks van grote en kleine ontploffingen, waarvan de grootste zijn die van 1947 (17 doden plus veel schade in het dorp), 1966 (geen doden maar wel grote schade in Muiden) en die van 1972 (2 doden plus veel schade in het dorp). In 2004 sluit de fabriek.)
• Na het vergaan van het marineschip de Zr. Ms. Adder in 1882 voor de kust van Scheveningen (86 doden) richten in maart 1883 in Den Helder 189 marineofficieren de ‘Vereeniging tot behartiging van de op Zee betrekking hebbende Onderwerpen’ op (de huidige Koninklijke Vereniging van Marineofficieren). Ze zien als oorzaak van het vergaan van het schip slecht onderhoud en gebrekkige opleidingen.
• Leden van de Haagse en de Haarlemse Vélocipèdeclubs richten in 1883 de Nederlandsche Vélocipèdisten-Bond op. Twee jaar later verandert de vereniging hun naam in de ‘Algemeene Nederlandsche Wielrijders Bond’, afgekort A.N.W.B..
• De Hoge Raad bepaalt in 1883 dat overspel niet meer hoeft te worden bewezen; het is in het vervolg voor een echtscheiding voldoende als een van de partners voor de rechter overspel bekent of als een van beide partners zijn zaak niet bij de rechter komt bepleiten.
• Bij de gemeenteraadsverkiezingen van Amsterdam wil Aletta Jacobs meedoen als kandidaat aan de verkiezingen. Ze heeft de grondwet van 1848 uitgebreid bestudeerd en daarin gelezen dat je kiesrecht hebt als je Nederlander bent die in het ‘volle genot der burgerlijke en burgerschapsrechten’ is en als je daarnaast voldoende belasting betaalt. Er staat in de grondwet niet specifiek vermeld dat alleen mannen kiesrecht hebben. Voor vrouwen zijn de twee vereisten om op de kieslijst geplaatst te worden problematisch, omdat je als getrouwde vrouw geen burgerlijke rechten meer hebt en als ongehuwde vrouw vaak onvoldoende geld verdient om aan de belastingvoorwaarde te voldoen. Aletta Jacobs verdient echter als arts voldoende om aan de belastingstandaard te voldoen en heeft als ongetrouwde vrouw ook burgerrechten. Ze dient bij de gemeente Amsterdam het verzoek in om op de kieslijst te worden geplaatst. De gemeente wijst dit af “adressante moge zich dan al beroepen op de letter der Wet, volgens den geest onzer Staatsinstellingen is aan de vrouw geen kies- of stemrecht verleend‘.
• De zaak komt voor de rechter. De Hoge Raad bepaalt uiteindelijk dat als de wetgever in 1848 de bedoeling had gehad dat ook vrouwen gekozen zouden kunnen worden, dat zij dit dan wel expliciet in de wet had opgenomen – ‘Volgens den Geest onzer Staatsinstellingen is aan de vrouw geen kiesrecht of stemrecht verleend’ – en geeft de gemeente Amsterdam gelijk en wijst het verzoek af. Bij een wetswijziging van de kieswet in 1887 wordt het woordje ‘mannelijk’ expliciet aan de wet toegevoegd.
• Op 12 augustus sterft in Artis de laatste quagga, een zebrasoort. Met de dood van het exemplaar in Artis is de quagga, waar omstreeks 1800 nog zo’n 50.000 exemplaren in zuidelijk Afrika rondliepen, uitgestorven.
• Op 27 augustus barst de Krakatau, een vulkanisch eiland gelegen in Nederlands-Indië in de Straat Soenda tussen Java en Sumatra, uit. Grote delen van het eiland worden in één klap weggevaagd. Het is na de uitbarsting in 1815 van de Tambora, een vulkaan gelegen op het eiland Soembawa in Nederlands-Indië, de zwaarste  vulkaanuitbarsting in de recente geschiedenis. De tsunami’s die volgen op de uitbarsting van de Krakatau kosten het leven aan ruim 36.000 mensen op Sumatra en Java. De aswolken van de vulkaanuitbarsting zullen het jaar er op voor een wereldwijde temperatuurdaling van 1,2 graad zorgen. In de troonrede van 1883 vermeldt koning Willem III op zakelijke toon de uitbarsting. De dienst van het Mijnwezen in Indië zal een onderzoek naar de ramp verrichten. In 1888 verschijnt hun rapport.
• 1883 is een jaar vol scheepsrampen. In de nacht van 5 op 6 maart vergaan ten noorden van het Duitse Waddeneiland Borkum  tijdens een storm 17 vissersschepen afkomstig uit het Friese dubbeldorp Paesens-Moddergat; 83 dorpelingen komen om het leven. In dezelfde storm vergaan ook vissersboten uit Urk (27 doden) en Zoutkamp (negen doden). Op 16 augustus weet de reddingsboot van Maassluis 20 man te redden van een schip dat bij Hoek van Holland in de problemen is gekomen. Op de terugweg raakt de reddingsboot echter zelf in de problemen. Vijf man verdrinken. In de haven van Zevenbergen steken op 24 oktober 13 arbeiders met een platbodem de haven over. De boot kapseist en acht arbeiders die niet kunnen zwemmen verdrinken. Op 20 november strandt het stoomschip Condor dat onderweg is van Liverpool naar Amsterdam op de Noordpier van IJmuiden. Veertien mensen verdrinken, acht mensen worden “gered door middel van den vuurpijltoestel”, aldus de Leeuwarden Courant. En tot slot vergaat op 13 december op de Noordzee de Rotterdamse loodsboot nummer 12 op weg naar een schip in nood. Elf bemanningsleden komen om het leven.
• Het Rotterdams Nieuwblad van 28 december doet een oproep om de weduwen en wezen van de omgekomen bemanning van de loodsboot nr. 12 te steunen. “Door ’t vergaan van den loodskotter No. 12 in den jongsten storm verloren 11 personen, in de kracht der jaren, hun leven. De namen dier helden — want dat waren ze, daar ze tot redding van anderen een wissen  dood trachtten te trotseren — zijn: M.  Haak, J. Tan der Hoeven, W. Hoboken, A. Burger, A Hollaar, M. Van Poelje, A. Steehouwer, P. Kruyne, W. Kwak, L. Bont en J. Gordia. Deze elf mannen laten negen weduwen na en 23 kinderen. Wie trekt zich het lot dier 32 hulpbehoevenden wier aantal weldra nog met twee vermeerderd kan worden aan? Hunne mannen en vaders verloren zij plotseling, schoon niet onverwacht, daar het afscheid bij ’t vertrek van de stoutmoedigen in die ontzettende storm bijna zeker een “vaarwel voor eeuwig” was. Thans zijn ze van elk middel van bestaan verstoken; de dood hunner kostwinners is voor hen de voorbode van het nijpendst gebrek. Wie helpt?’, aldus het Rotterdams Nieuwsblad.

1884: Delfshave; foto genomen op 26 juni 2024

Wat gebeurt er in Nederland in 1884?

• Op 10 januari besluit de Hoge Raad om de beslissing van een lagere rechtbank te handhaven om iemand die, ondanks dat er in zijn gezin sprake was van pokkengevallen en die zich tegen de regels in toch in de openbaarheid had begeven, niet te vervolgen. Het betrof hier het bijwonen door de man van een kerkdienst. De rechtbank beschouwt dit als een buitengewone omstandigheid en wil de man niet vervolgen. De officieer van justitie is het hier niet mee eens en gaat in beroep, maar de Hoge Raad geeft de rechtbank gelijk.
• Op 16 januari maakt het ‘Utrechts provinciaal en stedelijk nieuwsblad’ in de rubriek regionaal nieuws bekend dat vissers in de Waal bij Haaften in de voorgaande week liefst 29 grote zalmen hebben gevangen. Als gevolg van deze vangst, daalde de prijs van zalm echter in Haaften met een derde, aldus de krant.
• Sinds 1848 bestaat in Nederland het recht op vereniging. Het is in de Grondwet vastgelegd. Als vereniging kan je koninklijke goedkeuring vragen, maar het is niet verplicht om deze goedkeuring te hebben. Om deze goedkeuring te krijgen moet een vereniging aan een aantal voorwaarden voldoen, zoals het hebben van leden, het moet een zedelijk vereniging zijn dat een niet-materieel doel moet hebben, en zij mag niet in strijd handelen met de openbare orde. De meeste verenigingen die het aanvragen krijgen via een koninklijke besluit deze goedkeuring op een enkele vereniging na.
• Van de weinige verenigingen die het niet krijgen is de Sociaal-Democratische Bond (SDB) van Domela Nieuwenhuiser er één van. Op 23 maart krijgen ze dat besluit te horen. Ze vermelden het vol trots op hun publicaties: ‘Niet goedgekeurd bij Kon. Besluit van 23 maart 1884’. Dat zij op Prinsjesdag 1883 langs de route stonden om luidkeels algemeen kiesrecht voor iedereen te eisen zal hierbij een rol bij gespeeld hebben. De reden is dan ook vermoedelijk politiek. Ook in 1884 staan ze tijdens Prinsjesdag weer langs de route om algemeen kiesrecht te eisen. (In 1894 zal de SDB verboden worden.)
• Op 21 juni overlijdt op 32-jarige leeftijd kroonprins Alexander aan vlekkentyphus. Hij is het derde kind van koning Willem III en zijn eerste echtgenote Sophie van Württemberg. Omdat zijn twee oudere broers prins Maurits (op 6-jarige leeftijd in 1850) en prins Willem (op 38-jarige leeftijd in 1879) al eerder zijn overleden, wordt zijn halfzusje, de 4-jarige prinses Wilhelmina, nu de nieuwe troonopvolgster. Haar moeder, koningin Emma, de tweede vrouw van koning Willem III, wordt door de Verenigde Vergadering van de Staten-Generaal benoemd tot regentes van prinses Wilhelmina, dit in geval koning Willem III overlijdt voordat Wilhelmina achttien jaar is.
• Op 5 augustus opent in Amsterdam op de hoek van de  Ferdinand Bolstraat en de Eerste Jan Steenstraat de 33-jarige weduwe Maria Gall Wenting een slijterij, de wijnhandel ‘Firma Wed. H.J.T. Gall’.  Na haar overlijden in 1915 zetten haar zonen Herman en Jan Gall de zaak voort. Wel veranderen ze de naam in ‘Gall & Gall’.
• Theodorus van Heemstede Obèlt opent in 1881 in Amsterdam Noord de  Bad- en Zweminrichting Obelt, gelegen in het IJ voor zijn kantoorpand aan de Ruijterkade bij de Oosterdoks-sluis. Aanvankelijk mogen er alleen mannen zwemmen, maar in 1884 staat Obelt toe dat op bepaalde dagdelen ook vrouwen er mogen zwemmen. Wel worden ze door middel van schermen afgeschermd van nieuwsgierige blikken van mannen. Op 17 augustus 1884 organiseert hij er de eerste zwemwedstrijd voor dames. Dit zorgt in sommige behoudende kringen voor de nodige commotie, want men vindt het een schande dat jonge dames zich met ontblote hals, armen en kuiten zich in het openbaar vertonen.
• Op 24 september protesteren in Suriname contractarbeiders van de suikerrietplantage ‘Zorg en Hoop’ aan de Beneden-Commewijne. Ze klagen dat het werk te zwaar is en de betaling te laag. Het mond uit in een gevecht met een opzichter die hierbij ernstig gewond raakt. Als twee dagen later een groep van 50 militairen naar de plantage trekt om de daders van de mishandeling te arresteren worden ze door een groep vrouwen met stenen en flessen bekogeld. De militairen raken in paniek en gaan schieten. Zeven (mannelijke) contractarbeiders komen hierbij om het leven.
• Op 10 oktober wordt in Amsterdam Ferdinand Borderwijk geboren. Hij zal later bekend worden als schrijver van onder andere Bint (1934) en Karakter (1938).
• De ‘Nederlandschen Vrouwenbond ter Verhooging van het Zedelijk Bewustzijn’ wordt opgericht. Ze willen de prostitutie het liefst zo veel mogelijk uitbannen, maar het in ieder geval beter regelen. Ze willen dat mannen die prostitués bezoeken, net zo als de vrouwen zelf, ook gedwongen getest kunnen worden op geslachtsziekten. Uit de doelstellingen zoals geformuleerd bij de oprichting: “De Nederlandsche Vrouwenbond tot Verhooging van het Zedelijk Bewustzijn heeft tot grondbeginsel dat er één zedenwet is voor man en vrouw, en dat waar twee menschen zondigen beider schuld even groot is, en het eene groote onrechtvaardigheid is dat de vrouw hier alleen voor zou boeten. De leden van de Bond moeten trachten met Gods hulp, de gedaalde levenstoon der gansche maatschappij op te heffen en ten strijde te trekken tegen alles wat laag is en den menschen onwaardig. Zij moeten trachten het zwakke te beschermen en het gevallene op te heffen.”

1885: Leidschendam; foto genomen op 23 juni 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1885?

• Op 2 januari wordt in Batavia Eddy de Neve geboren. Hij zal in 1905 in de allereerste voetbalinterland van Nederland (tegen België; uitslag 1-4 na verlenging) alle vier de Nederlandse doelpunten scoren.
• Op 23 april begint het proces tegen Maria Catharina Swanenburg uit Leiden. De vrouw, die in één van de armste pauperbuurten van Leiden woont, staat bekend onder de bijnaam Goeie Mie, dit omdat ze haar buurtgenoten altijd met van alles ondersteunt. Ze staat voor iedereen in de buurt altijd klaar. In werkelijkheid is ze niet zo’n goede Mie, want in 1883 komt uit dat ze in de loop van de tijd minstens 65 mensen – het kunnen er ook meer zijn – heeft vergiftigd, waarvan er 23 zijn overleden.
• Goeie Mie doet dit vanwege het geld. Ook al zijn de mensen in de buurt arm, men hecht er wel waarde aan in het hebben van een fatsoenlijke begrafenis. Omdat de armen dit veelal niet uit eigen middelen kunnen betalen, sluiten ze daarom vaak een kleine begrafenisverzekering af, waarvoor ze wekelijks een premie afdragen. Er zijn een hoop kleine verzekeringsmaatschappen actief in Leiden. Hierdoor is het mogelijk om mensen meerdere keren te verzekeren, ook door mensen die geen familie zijn zoals Goeie Mie. Als Mie een dergelijke begrafenisverzekering op iemand heeft afgesloten, vergiftigt ze even later de persoon met arsenicum, dat ze bij de apotheek koopt, zogenaamd om het ongedierte in haar huis te bestrijden. Vermoedelijk begint ze hiermee in 1864, andere bronnen houden het op 1877. Eerst vergift ze een enkeling maar later complete gezinnen. In 1883 vergiftigt ze de hele familie Frankhuizen. Moeder en kind overlijden maar de doodzieke vader slaagt er in om naar de huisarts te lopen, die een vergiftiging met arsenicum constateert. De politie onderzoekt de zaak en al snel valt de verdenking op Goeie Mie. Ze bekent. Tijdens het proces in 1885 wordt de Leidse gifmengster tot een levenslang verblijf in het tuchthuis veroordeeld. De vrouw, die geldt als de grootste seriemoordenares uit de Nederlandse geschiedenis, zal uiteindelijk in 1915 op 76-jarige leeftijd overlijden in de gevangenis van Gorinchem.
• Op 8 juni geeft de gemeente Amsterdam een vergunning af om een vlooienmarkt te organiseren op het Waterlooplein.
• In café Walram in het Zuid-Limburgse Valkenburg wordt de eerste VVV in Nederland opgericht. Een aantal ondernemers wil de regio promoten om meer bezoekers te trekken.
• Op 31 augustus wordt in Nederland ter gelegenheid van de vijfde verjaardag van Prinses Wilhelmina voor het eerst Prinsessedag gevierd. Deze dag is de voorloper van Koninginnedag. Het initiatief komt van de liberalen, die met het feest de nationale eenheid willen benadrukken.
• Sinds 1881 exploiteert de Nederlandsche Bell-Telephoon Maatschappij (NBTM) in de grote steden telefoonnetten, maar in Leeuwarden bereikt de maatschappij geen overeenstemming met de gemeente. Deze vraagt daarop andere bedrijven om een offerte te doen. Omdat Nederland geen octrooirecht kent, kan iedereen hier de techniek van Bell gebruiken.  De keus van Leeuwarden valt op ‘Ribbink, Van Bork & Co’ van Gerrit Ribbink en de broers Jan en Willem van Bork, die in Amsterdam een  “Stoomfabriek van Elektrische Toestellen” bezitten. Op 3 oktober beginnen ze na Bell als tweede bedrijf in Nederland met een particuliere telefoondienst. Je kan van ’s morgens zeven uur tot ’s avonds elf uur bellen. Hun telefooncentrale is gevestigd op de zolder van het politiebureau, waardoor de politie 24 uur per dag bereikbaar is.
• In Scheveningen open het ‘Grand Hotel Amrâth Kurhaus’, kortweg het Kurhaus genoemd, zijn deuren.
• In Amsterdam wordt het Rijksmuseumgebouw naar een ontwerp van Pierre Cuypers – hij is ook de architect van het Centraal Station – in gebruik genomen. De collectie van het Rijksmuseum verhuist van het Trippenhuis op de Kloveniersburgwal naar het nieuwe gebouw.
• Door de ontwikkeling van grote landbouwgebieden in de Verenigde Staten ontstaat er een overproductie van voedsel op de wereld. Dit zorgt voor grote prijsdalingen met als gevolg een dalende export vanuit Nederland. Zo neemt in het Westland de export van aardappelen van 36.000 ton in 1877 af naar nog maar 5 ton in 1885. Ook de export van fruit gaat hard achteruit. Veel tuinders in het Westland kiezen ervoor om andere producten te gaan kweken, zoals bloembollen en asperges die op dezelfde grond als aardappels gekweekt kunnen worden.
• In Nuenen schildert Vincent van Gogh de Aardappeleters. Voorafgaand aan het schilderij maakt Van Gogh een aantal litho’s van het onderwerp.

1886: Leiden: foto genomen op 2 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1886?

• Op 4 januari wordt in Amsterdam door een groep van invloedrijke particulieren en bestuurders de Zuiderzeevereniging opgericht. Doel van de vereniging is de afsluiting van de Zuiderzee en de Waddenzee om deze daarna in te polderen.
• In januari ontstaat er in Amsterdam een crisis in de Nederlandse Hervormde kerk. Een aantal geestelijken, waaronder Abraham Kuijper, wordt geschorst. Ook wordt hen de toegang verboden tot de Nieuwe Kerk. Daarop zagen de geschorste leden een stuk van de deur uit om binnen te komen.
• Er wordt voor de zevende keer een parlementaire enquête gehouden. Sinds de invoering van de Grondwet van 1848 heeft de Kamer het recht om parlementaire enquêtes te houden. Eerdere parlementaire enquêtes gaan onder andere over ‘Accijns op zout’ (1852), ‘de Zeemacht’ (1861), ‘Longziekte onder rundvee’ (1877) en de ‘Exploitatie van de Nederlandse Spoorwegen’ (1881). Deze enquête gaat over de ‘Toestand in fabrieken en werkplaatsen’. Uit de verhoren van arbeiders blijkt dat er allerlei wantoestanden heersen in de fabrieken. Zo is er nog steeds sprake van kinderarbeid, lange werktijden en slechte arbeidsomstandigheden. De industriële revolutie op zijn slechts. Mede naar aanleiding van de enquête wordt in 1890 het ‘Rijkstoezicht op de arbeid’ opgericht, de huidige Arbeidsinspectie. (De volgende parlementaire enquête in Nederland wordt overigens pas in1947 gehouden: ‘De parlementaire enquête naar het regeringsbeleid in de Tweede Wereldoorlog.’)
• Op 5 juli wordt in Amsterdam Willem Drees, de latere minister-president, geboren. Hij zal 101 jaar oud worden.
• In Amsterdam komt het in de Jordaan op 25 en 26 juli tot hevige rellen, het Palingoproer. Aanleiding is het palingtrekspel. Op de achtergrond spelen maatschappelijke spanningen als gevolg van de steeds groter wordende sociaaleconomische ongelijkheid in de Amsterdamse samenleving een rol. Het palingtrekspel bestaat er uit dat over een gracht een touw wordt gespannen waaraan een levende paling hangt. De spelers moeten in bootjes er onderdoor varen en proberen om de glibberige paling te pakken. Vaak belanden ze hierbij dan tot groot vermaak van de toeschouwers in de gracht. Het palingtrekken wordt echter als “wreed volksvermaak”, door de overheid verboden. De politie grijpt in en dit leidt tot rellen. De volgende dag breiden de rellen zich verder uit, waarbij de ernstig in het nauw gedreven agenten versterking inroepen en uiteindelijk zelfs het leger vragen om in te grijpen. Deze schiet met scherp op de relschoppers. Er vallen 26 doden.
• Op 5 oktober wordt in Deventer Hartog (Han) Hollander geboren. Hij is in 1902 één van de oprichters van de (huidige)  voetbalvereniging Go Ahead Eagles, maar zal vooral bekend worden als de eerste Nederlandse sportverslaggever. In 1943 zal hij sterven in het vernietigingskamp Sobibór.
• Willem Benjamin Smit richt de N.V. Electrische Verlichting Kinderdijk op. Het is de eerste elektriciteitscentrale van Nederland, speciaal gebouwd voorde gewone burger. De centrale maakt gebruik van een stoommachine van 80 pk en twee gelijkstroomdynamo’s van elk 7,5 Kilowatt. Smit en zijn bedrijf leggen 3 kilometer aan stroomdraad onder de grond bij Kinderdijk. Huishoudens kunnen een aansluiting nemen op zijn net. Een abonnement op de centrale kost 12 tot 15 gulden per jaar voor elke gloeilamp. De capaciteit is beperkt en biedt ruimte aan zo’n 350 lampen (en straatlantaarns). Eén particulier sluit er naast zijn gloeilampen ook een lift in zijn huis op aan. Elke keer als hij de lift gebruikt, worden alle lampen in de omgeving half gedoofd.
• In het Kurhaus in Scheveningen laat een dienstbode een spirituslampje omvallen. Het een jaar eerder geopende Kurhaus brandt bijna in zijn geheel af.

1887: Schiedam; foto genomen op 5 september 2025

Wat gebeurt er in Nederland in 1887?

• Er gebeuren in 1887 twee zaken die het latere winkelconcept in Nederland zullen veranderen. In Amsterdam besluiten de zwagers Willem Vroom en Anton Dreesmann, die allebei winkels in Amsterdam hebben, om gezamenlijk een winkel aan de Weesperstraat te openen. Ze richten daartoe het bedrijf Vroom & Dreesmann “De Zon” op. Omdat Vroom de oudste van de twee is, komt zijn naam vooraan te staan. Dreesmanns jongere broer Nicolaas wordt in de nieuwe gezamenlijke winkel de bedrijfsleider. Verder werken er nog drie man personeel in de zaak. De andere belangrijke gebeurtenis vindt in Oostzaan plaats. Daar neemt op 27 mei 1887 Albert Heijn de kruidenierszaak van zijn vader Jan Simonsz Heijn over.
• Op 19 februari overlijdt op 66-jarige leeftijd de schrijver Eduard Douwes Dekker, bekend geworden van zijn boek Max Havelaar  dat hij publiceerde onder het pseudoniem Multatuli.
• Op 10 mei wordt in Oudshoorn de latere dichter J.C. Bloem – vooral bekend van zijn slotregel ‘Domweg gelukkig, in de Dappersstraat’ uit zijn gedicht ‘de Dapperstraat’ – geboren.
• Al sinds 1864 rijden er paardentrams in Den Haag. Het is een soort koets op rails die wordt voortgetrokken door paarden. Mensen mogen ook op het dak van de koets zitten. Op 17 mei 1887 wordt de NV Haagsche Tramweg-Maatschappij (HTM) opgericht. Stukje bij beetje neemt deze nieuwe maatschappij de lijnen in de stad over. Al snel moderniseert de HTM het tramwezen. De paardentram naar Delft wordt vervangen door een stoomtram en de paardentram naar Scheveningen maakt plaats voor een elektrische tram die de benodigde stroom uit accu’s haalt.
• Ferdinand Domela Nieuwenhuis, grondlegger van het socialisme en anarchisme in Nederland – in zijn lezingen spreekt hij altijd over de strijd tegen de vijf ‘K’s: Kerk, Koning, Kapitaal, Kazerne en Kroeg – wordt in augustus na een gevangenisstraf van acht maanden onder grote belangstelling vrij gelaten. De aanleiding voor zijn gevangenisstraf is dat in het door hem opgerichte blad ‘Recht voor Allen’, waarvan hij de hoofdredacteur is, in 1887 een kritisch artikel over koning Willem III is verschenen waarin wordt gesteld dat koning Willem III – die in blad ‘Koning Gorilla’ wordt genoemd –  “weinig van zijn baantje maakt”. Ook staan er in het blad tien lege bladzijden die de activiteiten van de koning moesten voorstellen. Domela Nieuwenhuis wordt daarop aangeklaagd voor majesteitschennis en krijgt een jaar gevangenisstraf. Ter gelegenheid van de verjaardag van prinses Wilhelmina krijgt hij gratie.
• Op 3 december wordt in Amsterdam het circustheater Carré feestelijk geopend.
• In 1887 wordt de Grondwet aangepast. Naar aanleiding van ‘de zaak Aletta Jacobs’ wordt nu formeel vastgelegd dat alleen mannen kiesrecht hebben. Verder wordt de regels om gekozen te kunnen worden tot Eerste Kamerlid versoepeld. Naast de hoogte van betaalde belastingen kunnen voortaan ook mensen uit een bepaalde beroepscategorie zoals Tweede Kamerlid, hoogleraar en rechter gekozen worden tot Eerste Kamerlid. De Eerste Kamer wordt uitgebreid van 36 zetels naar 50 zetels.
• Louis Couperus schrijft in 1887 ‘Eline Vere’. Frederik van Eden dat jaar ‘De Kleine Johannes’.

1888: (net buiten) Winsum ; foto genomen op 1 juli 2025

Wat gebeurt er in Nederland in 1888?

• Op 3 januari mist de machinist van de trein van Zwolle naar Groningen een stopsein en rijdt door bij een passeerplaats – het spoor is grotendeels enkelspoor. Als gevolg daarvan botst de trein bij Ruinerwold op de trein komende uit Groningen. Er vallen vijf doden. Het is tot dan toe de dodelijkste treinbotsing in Nederland.
• Op 5 januari wordt in Arnhem de Nederlandsche Heidemaatschappij (het huidige Arcadis) opgericht met als doel ‘het adviseren bij en het stimuleren van de ontginning van woeste gronden, het aanleggen en in stand houden van bossen en het aanleggen en onderhouden van bevloeiings- en grondverbeteringswerken‘.
• Begin februari vertrekt Vincent van Gogh van Parijs naar Arles in Zuid-Frankrijk. Hij zal er dat jaar een aantal van zijn beroemdste werken schilderen zoals twee versies van de Zonnebloemen, het Gele Huis en de Sterrennacht boven de Rhône. Na een ruzie met collega-schilder Paul Gauguin snijdt hij eind december zijn linkeroor af. (Op latere zelfportretten zie je hem weliswaar met zijn rechteroor in het verband zitten, maar dit komt omdat hij zichzelf bij het schilderen van de zelfportretten in spiegelbeeld ziet.)
• Op 5 februari overlijdt in Arnhem op 49-jarige leeftijd de schilder Anton Mauve. In Den Haag heeft hij een tijdlang schilderles gegeven aan Vincent van Gogh. Als deze het nieuws van de dood van Mauve per brief verneemt, draagt hij zijn schilderij ‘Roze Perzikbomen’ aan hem op. In een brief aan zijn broer Theo schrijft hij: “[…] en toen heb ik op mijn schilderij geschreven Souvenir de Mauve Vincent & Theo en als jij het zo goed vindt, sturen we het samen naar mevrouw Mauve. (…) Het leek me dat het ter nagedachtenis aan Mauve iets teders én heel vrolijks moest zijn en niet een studie in een serieuzer gamma.’
• Op 13 februari wordt in Rotterdam Hendrika David geboren. Ze zal later als Heintje Davids een bekende variétéartieste en zangeres worden. In 1954 besluit ze op 66-jarige leeftijd te stoppen, maar maakt al snel weer haar comeback. Dit stoppen en weer terugkomen zal ze nog zo vaak herhalen, dat het tegenwoordig het heintjedavidseffect heet.
• Op 22 februari opent in Den Haag de Haagsche Kookschool haar deuren. Het is direct een groot succes. Er wordt in het eerste jaar les gegeven aan 114 arbeiderskinderen en dienstbodes die er leren koken en er informatie krijgen over voedingsleer, warenkennis en hygiëne’. In 1890 begint de school ook met een opleiding tot kooklerares. Ook in andere steden zoals Haarlem, Rotterdam en Amsterdam worden even later dergelijke ‘kookscholen’ opgericht. Het zijn de voorlopers van de huishoudschool in Nederland.
• Op 6 maart vinden er Tweede Kamerverkiezingen plaats. De ‘regel’ dat er per 45.000 inwoners één Tweede Kamerlid moet zijn, is in de nieuwe Grondwet van 1887 losgelaten. Het aantal Kamerleden is toen vastgesteld op 100 man (letterlijk man; vrouwen hebben geen actief en passief kiesrecht).  Omdat het districtenstelsel wel gehandhaafd blijft – Nederland is nu ingedeeld in 100 districten – en het inwonertal per district verschillend is, kan het gebeuren dat er bij voorbeeld in het district Amsterdam West twee keer zo veel kiezers zitten als in het district Veghel. (Pas in 1917 maakt de evenredige vertegenwoordiging een einde aan het probleem dat een vertegenwoordiger uit het ene district veel minder stemmen nodig heeft om gekozen te worden dan een vertegenwoordiger uit een ander district.)
• De Liberale Unie die in de oude Tweede Kamer de meerderheid had (47 van de 86 zetels) verliezen de verkiezingen. Ondanks dat Tweede Kamer is uitgebreid tot 100 zetels daalt hun zetelaantal van 47 naar 45. De ARP (van 20 naar 27 zetels) en twee katholieke conservatieve partijen (samen van 19 naar 26 zetels) zijn de winnaars en vormen een coalitie  Het nieuwe kabinet bestaat uit vier ministers van de Anti-Revolutionaire Partij, twee Katholieke ministers en twee Conservatieve ministers.
• Eén van de grootste verrassingen van de verkiezingen vindt plaats in het Friese district Schoterland. Daar wordt de  socialist Ferdinand Domela Nieuwenhuis als eerste socialist met hulp van de Friese Nationale Volkspartij gekozen.
• In Appelscha breekt op 22 maart een grote staking uit. De arbeiders in de veenindustrie willen een loonsverhoging. Ook keren ze zich tegen de gedwongen winkelnering. Dit laatste houdt in dat de arbeiders een deel van hun loon in bonnen krijgen uitbetaald, die ze alleen in bepaalde winkels, veelal eigendom van hun werkgevers, kunnen verzilveren, waar vaak hogere prijzen worden gehanteerd dan elders. De staking breidt zich al snel uit. Ook in Drenthe leggen veenarbeiders het werk neer. Niet alleen de veenarbeiders staken er, ook de kanaalgravers gaan er meedoen.
• Minister van Justitie Ruijs van Beerenbroeks is een voorstander van het opnemen in de wet van een verbod van gedwongen winkelnering. Hij vindt hierbij Domela Nieuwenhuis aan zijn zijde. In diens toespraak in de Tweede Kamer op 14 mei pleit hij voor afschaffing van de gedwongen winkelnering, maar de conservatieve leden van de Tweede Kamer liggen dwars. Pas in 1906 wordt het in de wet opgenomen en verboden. Alleen in gevangenissen is dan nog sprake van gedwongen winkelnering. De staking loopt in juni af. Het levert de arbeiders slechts een kleine loonsverhoging op.
• Het Concertgebouworkest wordt opgericht en krijgt een eigen gebouw. De eerste chef-dirigent is Willem Kes. Op 11 april 1888 wordt het Concertgebouw geopend. Op 3 november geeft het orkest er zijn eerste uitvoering.
• Er verschijnt wederom een nieuwe krant op de markt. Deze keer in Groningen. Op 2 juni is het ‘Het Nieuwsblad van het Noorden’ er voor het eerst te koop. Een los exemplaar kost 2 cent.
• De Sjah van Perzië bezoekt in 1888 Nederland. Per trein komt hij vanuit Duitsland aan in Arnhem. Hij bezoekt Amsterdam, Haarlem, Den Haag en Rotterdam en vertrekt dan naar Antwerpen. Bij het bezoek aan Den Haag slaan door een vuurwerkshow de paarden van het rijtuig waarin de sjah zit op hol en rijden de sjah en enkele hoogwaardigheidsbekleders in het rijtuig met volle vaart dwars door de perken van een park voordat het rijtuig uiteindelijk in de bosschages tot stilstand komt. De sjah komt met de schrik vrij.
• In 1888 krijgt de Deventer smid Johannes Auping van het plaatselijke St. Geertruidenziekenhuis de opdracht voor het smeden van een aantal stalen bedden. Deze bedden zijn zo’n succes dat hij een jaar later van het Burgerziekenhuis in Amsterdam de opdracht krijgt om 40 ziekenhuisbedden te maken, die voorzien moeten zijn van een verende onderlaag. Het zal het begin zijn van de ‘N.V. Eerste Nederlandsche Fabriek van Stalen Gezondheidsmatrassen Auping’, de huidige beddenfabrikant Auping.

1889: Leiden; foto genomen op 2 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1889?

• In maart verschijnt het gedicht ‘Mei’ van Herman Gorter met de vermoedelijk bekendste begindichtregel van Nederland “Een nieuwe lente en een nieuw geluid”. Het totale gedicht telt liefst 4.380 regels.  De volgende drie regels luiden: “Ik wil dat dit lied klinkt als het gefluit / Dat ik vaak hoorde voor een zomernacht / In een oud stadje, langs de watergracht.”
• Op 5 mei gaat de Tweede Kamer akkoord met de Arbeiderswet. Aanleiding voor de wet zijn de bevindingen van de parlementaire enquête ‘Toestand in fabrieken en werkplaatsen’ uit 1886, zoals de lange werktijden en het zware onveilige ongezonde werk van het personeel in bakkerijen, het werk in de Twentse textielindustrie, het werk in de aardewerkfabriek van Regout in Maastricht, het stoffige werk in bedompte meubelmakerwerkplaatsen, het werk van meisjes in de leeftijdsgroep van 12 tot 16 jaar die in een waskaarsenfabriek in Amsterdam kisten van 20 à 30 kilo moeten verslepen en het werk van jongens van 13 en 14 jaar oud die in de glasblazerijen in Maastricht de gehele nacht door moeten werken met werktijden van twaalf uur en nog meer voorbeelden.
• Heel veel nieuws biedt de nieuwe wet echter niet. De Arbeidswet verbiedt opnieuw de kinderarbeid door kinderen tot 12 jaar in fabrieken en werkplaatsen, maar dat stond ook al in het Kinderwetje van Van Houten. Wel beperkt het de arbeidstijd van vrouwen en van kinderen van 12 tot 16 jaar iets. Vanaf 1889 mogen ze nog maar maximaal elf uur per dag werken en in totaal niet meer dan 58 uren per week. Ook wordt het verboden om op zondag te werken en er komen er wat voorschriften over de hygiënische toestanden van de werkplek.
• Tijdens de behandeling houdt het socialistische kamerlid Domela Nieuwenhuis een lange felle toespraak, waarin hij een veel strengere wet eist. Een citaat uit zijn toespraak: “Ziet daar wat men in het laatst der 19de eeuw noemt bescherming van vrouwen en kinderen tegen overmatigen arbeid! Ik zou waarlijk haast onparlementair worden als ik bet juiste woord voor zulk eene bescherming zou bezigen, maar ik meen dat de foltertuigen uit den ouden tijd die men nu ziet in de Gevangenpoort zacht zijn in vergelijking van de folteringen waaraan onze arbeiders en arbeidsters blootstaan in de fabriekshel, waar boven men terecht het opschrift uit Dante’s hel kan plaatsen: “Wie hier binnengaat, late alle hoop varen. Wat nu den kinderarbeid betreft, deze moet mijns inziens niet beperkt, maar opgeheven worden: het kind behoort zeer zeker niet in de fabriek.”
• Nog een citaat van Domela Nieuwenhuis: “Ik weet staaltjes van exploitatie, die alles overtreffen wat zich denken laat, en die niet voorkomen worden, wanneer dit wetsontwerp tot wet zal verheven worden. Eén enkel slechts. Wat zegt gij van knapen van 17 à 18 jaar, die op drukkerijen werken van ’s morgens half acht tot ’s avonds 9 uur aan één stuk door, om na een paar uur in een hangmat op den winkel gerust te hebben, weer om 1 uur ’s nachts te beginnen tot den volgenden avond om 9 uur, weer aan één stuk, tegen 7 à  8 cents per uur? Wat zou men er van zeggen als men zoo iets deed met uwe zonen, Mijne Heeren? Daarom zeg ik: iets dergelijks is hemeltergend  menschonteerend!”
• De werkgevers doen er alles aan om de wet zoveel mogelijk tegen te gaan en te verzachten. Wederom Domela Nieuwenhuis: “En hoe schaamteloos de fabrikanten soms zijn, daarvan werd onder anderen een treffend voorbeeld gegeven in een der adressen hier ingekomen, namelijk van de Cacaofabrikant Van Houten. Daarin namelijk wordt een langere werkdag gewenscht, daar — en zoo staat er letterlijk:  “daar de ongehuwde vrouwen boven de 18 jaar, die reeds des avonds te 7 uur haar arbeid moeten staken, worden prijsgegeven aan eene verleiding, die voor den stand der vrouwelijke fabrieksarbeidsters de afschuwelijkste gevolgen kan hebben”. Dus hier wordt de huichelachtige schijn aangenomen, als wilde men een langer werkdag, niet om de winst die daaruit voor den fabrikant voortvloet, maar om de vrouwen voor prostitutie te bewaren! Inderdaad wordt hier het toppunt van onbeschaamdheid m. i. bereikt.”
•  De wet regelt daarnaast de oprichting van de Arbeidsinspectie, die toezicht moet houden op het naleven van de regels uit de wet door het bedrijfsleven. De Arbeidsinspectie bestaat echter voorlopig maar uit drie ‘Inspecteurs van de Arbeid’.
• Op 7 september wordt in Den Haag Albert Plesman geboren. Deze zoon van een eierhandelaar zal in 1919 de oprichter zijn van de KLM.
• In september komt het in de Rotterdamse haven tot massale stakingen. Bootwerkers werken er soms 17 uur aaneen tegen een laag loon en de meeste arbeiders moeten zich elke ochtend melden in de havenkroegen om te kijken of er die dag werk voor hen is. In de kroegen wordt het personeel voor die dag aangenomen en ook uitbetaald, dit laatste tot genoegen van de kasteleins die hier wel bij varen. De staking vindt plaats in navolging van een grote bootwerkersstaking in Londen. Die is succesvol afgelopen voor de stakers. Hierdoor aangemoedigd organiseert de Sociaal Democratische Bond van Domela Nieuwenhuis in Rotterdam een vergadering van bootwerkers. Er worden eisen geformuleerd en een ultimatum gesteld.
• De werkgevers komen echter nauwelijks tegemoet aan de eisen en er breekt een staking uit. De stakers proberen, soms met geweld, het werk te verhinderen aan schepen waar met eigen bemanning of werkwilligen wordt gewerkt. Er vallen gewonden en aan het laad- en losgerei van schepen worden vernielingen aangericht. De politie kan de zaak niet aan en er wordt de hulp ingeroepen van de schutterij en van de in de stad gelegerde mariniers. Door de burgemeester wordt een samenscholingsverbod afgekondigd voor elke vereniging van meer dan vijf personen op de openbare weg. In oktober komt er een eind aan de staking. De eisen van de bootwerkers worden vrijwel geheel ingewilligd. De uurlonen gaan omhoog en in het vervolg worden de lonen niet meer uitbetaald in de kroeg maar op kantoor of in de pakhuizen.
• Op de derde dinsdag van september is Koning Willem III te ziek om de troonrede voor te lezen. De Minister van Binnenlandse Zaken leest namens hem de troonrede voor.
• Op 5 oktober wordt in Amsterdam de ‘Vrije Vrouwenvereeniging’ opgericht. Wilhelmina Drucker wordt de voorzitster. Ze zetten zich in voor de positie van de vrouw. Zo eisen ze onder andere  de wettelijke gelijkstelling van ongehuwde moeders met gehuwde moeders en van in en buiten echt geboren kinderen.
• Er wordt in 1889 voor het eerst een officieuze voetbalcompetitie gespeeld om het kampioenschap van Nederland. Er doen zeven clubs aan mee: Concordia en Olympia uit Rotterdam, HFC en Excelsior uit Haarlem, RAP en VVA uit Amsterdam en HVV uit Den Haag. Concordia wordt de kampioen. Uit het verslag van het Rotterdams Nieuwsblad van  29 oktober 1889: “De gisteren gehouden voetbalwedstrijd tusschen “Concordia” (Rotterdam) en “Excelsior” (Haarlem), is ten voordeele der Rotterdammers uitgevallen, en wel met 4 goals tegen 0. Uitgelokt door het fraaie weder, waren eenige honderden toeschouwers aanwezig, die door luide toejuichingen hunne ingenomenheid met het spel betuigden. Het bleek al spoedig dat de Haarlemsche spelers niet tegen de Rotterdammers opgewassen waren, die door goed samenspel, ver en juist trappen en krachtig “tackelen” (een tegenstander zonder behulp der handen wegdringen of overloopen) hunne meerderheid toonden.”
• Uit de tienjaarlijkse volkstelling blijkt dat Nederland in 1889 zo’n 4,5 miljoen inwoners telt, 2.228.487 mannen en 2.282.928 vrouwen. In dertig jaar tijd zijn er ongeveer één miljoen mensen bij gekomen. Ook is er sprake van een verschuiving van het platteland naar de stad, waar de mensen veelal werk in de fabrieken vinden.

1890: Voorburg; foto genomen op 22 juni 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1890?

• Voor een tentoonstelling van het Belgische kunstenaarscollectief ‘Les XX’ (Les Vingt) in Brussel wordt Vincent van Gogh uitgenodigd om schilderijen in te sturen. Zijn broer, kunsthandelaar Theo van Gogh, stuurt zes werken van hem op. Eén van die werken ‘De rode wijngaard’ wordt voor 400 Belgische franken gekocht door Anna Boch. Zelf is ze ook schilder en het enige vrouwelijk lid van de avant-gardistische kunstkring ‘Les XX’. Voor zover bekend is dit schilderij het enige schilderij van Vincent van Gogh ooit dat tijdens zijn leven is verkocht.
• Op 20 februari  brandt de Amsterdamse stadsschouwburg tot de grond toe af. De volgende dag staat een foto van de brandende schouwburg in de Amsterdamse Courant. Het is de eerste actuele persfoto in een Nederlandse krant.
• In Suriname arriveren twee schepen met aan boord de eerste arbeiders afkomstig uit Nederlands-Indië om er als contractarbeider op de plantages te gaan werken. Ze worden de Javaanse arbeiders genoemd, hoewel ze niet allemaal van Java afkomstig zijn.
• Op 6 april wordt in Blitat op Java Anthony Fokker geboren. Hij zal in 1912 in Berlijn de Fokker vliegtuigenfabriek beginnen. Na de Eerste Wereldoorlog keert hij terug naar Nederland waar hij in 1919 de N.V. Nederlandse Vliegtuigenfabriek opricht. In 1924 wordt zijn achternaam aan de naam van de fabriek toegevoegd.
• Op 16 juni wordt ‘De N.V. Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot Exploitatie van Petroleumbronnen in Nederlandsch-Indië (K.N.M.E.P.)’, oftewel ‘Koninklijke Olie’ opgericht. Ze hebben een concessie om in Nederlands-Indië naar olie te boren. In 1899 boren ze een grote oliebron aan op Sumatra. In 1907 gaat de Koninklijke Olie  een samenwerking aan met het Britse Shell Co.
• Op 19 april wordt in Den Haag Lodewijk Ferdinand Dieben geboren. Hij zal later onder de artiestennaam Lou Bandy furore maken als zanger en conferencier.
• Op 27 juli 1890 schiet in Auvers een depressieve Van Gogh zich met een revolver in de borst. Hij sterft twee dagen later. Zijn broer Theo zit bij zijn sterfbed aan zijn zijde. Vincent van Gogh wordt 37 jaar oud.
• Op zondag 17 augustus  wordt er op een weiland bij Heerenveen een openluchtmeeting voor algemeen kiesrecht georganiseerd. De organisatie is  een samenwerkingsverband van de Friese Volkspartij met de noordelijke afdelingen van de Nederlandsche Bond voor Algemeen Kies- en Stemrecht (NBAKS) Ook Wilhelmnia Drucker voert namens de Vrije Vrouwenbeweging – als enige vrouw naast negen mannen – het woord.
• Op 23 november overlijdt koning Willem III. Hij geldt als veruit de slechtste koning die Nederland ooit heeft gehad. Het is “een hork van een man, een onaangenaam persoon en een notoire schuinsmarcheerder, die ook nog eens de grondwet aan zijn laars lapt’, zoals hij in een in-memoriam in een socialistisch pamflet wordt herdacht.
• De tienjarig prinses Willmina wordt het nieuwe staatshoofd. Omdat Wilhelmina bij het overlijden van haar vader minderjarig is, wordt haar moeder Emma koningin-regentes tot aan Wilhelmina’s achttiende verjaardag.
• Het staatshoofd van Nederland is ook de Groothertog van Luxemburg, maar omdat die volgens het Luxemburgs recht een man moet zijn, wordt Adolf van Luxemburg de nieuwe Groothertog van Luxemburg en komt er een eind aan de personele unie – d.w.z. de situatie dat twee of meer staten hetzelfde staatshoofd hebben – tussen Nederland en Luxemburg.
• Op 21 december schaatst de in Friesland geboren sportpionier Pim Mulier, deels samen met ene Sjoerd Tuininga die hem over de Fries meren gidst, langs alle elf Friese steden. Volgens de overlevering zou Tuininga op een gegeven moment tegen Mulier hebben gezegd: “Daar mo we op an, mar jou mote net so duvelse hurd ride.” Pim Mulier doet uiteindelijk 12 uur en 55 minuten over de tocht. De eerste officiële tocht zal in 1909 worden gehouden.

1891: Leiden; foto genomen op 2 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1891?

• Op 1 januari begint de rederij ‘Koninklijke Pakketvaart-Maatschappij’ (KPM) in Nederlands-Indië met het vervoeren van passagiers, post en goederen tussen de onderlinge eilanden van Nederlands-Indië. Helemaal op tijd varen de boten niet. Men vertaalt de afkorting “KPM” al snel als “Komt Pas Morgen”.
• Op 25 januari overlijdt in Utrecht op 33-jarige leeftijd Theo van Gogh, de broer van Vincent van Gogh. De doodsoorzaak is vermoedelijk syfilis. Hij wordt begraven in Utrecht, maar wordt in 1914 herbegraven in  Auvers-sur-Oise, naast zijn broer Vincent.
• Op 24 maart wordt in Katwijk de latere schilderes Charley Toorop geboren. Ze is de dochter van de schilder Jan Toorop.
• Op 15 mei richtten vader Frederik (hij zorgt voor de financiering) en zoon Gerard Philips in  Eindhoven de firma Philips & Co op, die ‘kooldraadgloeilampen en andere elektro-technische artikelen’ gaat maken.
• Op 9 juni zijn er verkiezingen voor de Tweede Kamer. Nederland telt 299.519 stemgerechtigden (allen mannen). Van hen komen er 215.547 opdagen. De verkiezingen worden gewonnen door de Liberale Unie. Zij zien hun zeteltal met negen stuks stijgen tot 53. en hebben daarmee weer een meerderheid in de Tweede Kamer. De Anti-Revolutionaire Partij verliest 7 zetels.
• Bij de verkiezingen stelt Domela-Nieuwenhuis zich met de nodige tegenzin opnieuw kandidaat. Hij vindt dat hij met het huidige kiesstelsel als eenling in de Tweede Kamer weinig kan bereiken. Vlak voor de verkiezingen publiceert hij een brochure getiteld ‘Vier jaren klasse-regering of wat men met algemeen kiesrecht had kunnen gedaan krijgen.’ Hierin somt hij allerlei voorstellen op die hij tijdens zijn Tweede Kamerperiode heeft gedaan en die zijn afgewezen. Volgens Domela Nieuwehuis zouden deze voorstellen wel zijn aangenomen als er sprake was van algemeen kiesrecht.
• Tot de afgewezen voorstellen behoren: een verbod op gedwongen winkelnering; invoering van de achturige werkdag; invoering van het minimumloon; arbeidsverbod voor kinderen onder de vijftien jaar; kosteloos onderwijs; oprichting van ziektefondsen en pensioenfondsen; uitkering bij bedrijfsongevallen; verlaging van indirecte belastingen; beëindiging van de Atjeh-oorlog; onafhankelijkheid voor de kolonies; nationalisering van de spoorwegen en de afschaffing van tol op rijkswegen.
• Bij de verkiezing verliest Domela Nieuwenhuis in zijn district van M. Treub, die kandidaat is gesteld door de Friese Volkspartij. Om Domela Nieuwenhuis ter wille te zijn besluit Treub zich echter terug te trekken. Bij de noodzakelijke nieuwe verkiezing voor de districtszetel verliest Domela Nieuwenhuis het echter van een liberaal. Na de verkiezingen keert Domela Nieuwenhuis zich van de politiek af en wordt anarchist. Ook publiceert hij veel boeken.
• Op 1 juli 1891 meert het jacht de SS Hohenzollern aan in Amsterdam. Aan boord bevinden zich de Duitse keizer Wilhelm II en zijn vrouw keizerin Augusta Victoria. Ze brengen een driedaags bezoek aan Nederland.
• Op 21 augustus treedt het links-liberale kabinet-Van Tienhoven aan. Cornelis Lely wordt hierin Minister van Waterstaat, Handel en Nijverheid. Hij presenteert een plan voor de  afsluiting en inpoldering van de Zuiderzee, een plan waar hij als lid van de Zuiderzeevereniging, een vereniging die zich de afsluiting en inpoldering van de Zuiderzee ten doel heeft gesteld, al vijf jaar aan heeft gewerkt. Het plan wordt afgewezen. In 1916 wordt het plan tijdens de derde periode van Lely als Minister van Waterstaat na de grote watersnoodramp van 1916 wel aangenomen.
• Voor de eerste keer wordt er op 31 augustus Koninginnedag gevierd. Noch Wilhelmina noch koningin-regentes Emma laten zich die dag bij de festiviteiten zien. Koninginnedag is in die jaren de laatste dag van de schoolvakantie.
• In 1883 is in het Noord-Hollandse gehucht Etersheim een éénklassig schooltje geopend. Cornelis Johannes Kieviet wordt er aangesteld als onderwijzer om met assistentie van een juf les te geven aan de dorpskinderen van 6 tot 14 jaar. Hij zal er twintig jaar onderwijzer blijven. Kievit schrijft kinderverhalen die hij door de oudste kinderen als oefening laat voorlezen aan de jongere kinderen in de klas. Eén verhaal in het bijzonder vinden de kinderen erg leuk. Kievit benadert daarop uitgever Kluitman en in 1891 verschijnt ‘Uit het leven van Dik Trom’. (Tegenwoordig zit er in het schooltje een kinderboekenmuseum.)
• In Amsterdam richten eind december een aantal notabelen, waaronder jonkheer Henry Tindal, diens zwager Gerard Heineken en Abraham Kuiper het ‘Voorlopig comité tot het verlenen van huisvesting aan onbehuisden in Nederland’ op. Ze sturen een brief naar de Nederlandse gemeenten met de volgende vragen: ‘1. Zijn er in uwe gemeente personen, die geen huisvesting hebben; zo ja, hoe groot is hun aantal: a. des zomers; b. des winters? 2. Hoeveel mannen, hoeveel vrouwen en hoeveel kinderen bevinden zich onder hen? 3. Hoeveel gezinnen zijn daaronder? 4. Hoe groot zijn deze?’ Uit de antwoorden blijkt dat “niet het aantal onbehuisden zoo groot was als gedacht werd, maar wel het aantal menschen, die niet meer dan tien cents voor nachtlogies kunnen betalen.”
• Een jaar later koopt het comité met steun van donateurs een grote voormalige diamantslijperij in de Amsterdamse Zwanenburgerstraat, die ‘zal worden ingericht als toevluchtsoord voor daklozen, die er ligging en voedsel zullen vinden.’ Niet iedereen is enthousiast over het initiatief. Zo schrijft de Leeuwarder Courant: “Het comité is van plan om die zwervers des avonds een warm bad te geven en in verwarmde kamers te laten slapen. Dit nu is volgens velen een ziekelijke philanthropie; warme baden hebben de gezeten werklui ook niet en verwarmde kamers missen maar al te velen ook. Zoo iets zal, zeggen ze, de behoeftigen van alle oorden des lands naar Amsterdam doen stromen.’
• Het comité zet door en een jaar later gaat het ‘Toevluchtsoord voor onbehuisden’ open. Het biedt plaats aan vierhonderd personen. De mannenafdeling is door middel van de binnenplaats van de vrouwenplaats gescheiden. Verblijf is er niet gratis. De prijzen variëren van 30 cent (voor een vrijstaand bed) tot 10 cent per nacht (voor een veldbed op zaal). Wie zich die 10 cent niet kan veroorloven, moet in het tehuis werken. Er zijn badkamers, een volksgaarkeuken en een ‘ontsmettingsoven’.  “Een ieder kan met schoon ondergoed vertrekken.”, aldus het comité.

 1892: Stompwijk; foto genomen op 28 juni 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1892?

• In 1891 en 1892 doet de 33 jaar oude in Eijsden geboren legerarts van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch leger, Eugène Dubois, in de buurt van Trinil op Java opgravingen naar fossielen. Hij vindt onder andere een een versteend dijbeen, een schedelkap en enkele kiezen van een onbekende primaat met de kenmerken van zowel een mens als van een mensaap, de Java-mens. Dubois noemde zijn vondst Pithecanthropus Erectus, de rechtopgaande aapmens. Tegenwoordig zien paleontologen Dubois’ oermens niet als een tussenvorm tussen aap en mens, maar als een Aziatische vorm van de Homo Erectus, de oermenssoort die twee miljoen jaar geleden in Afrika is ontstaan en waarvan zo’n half miljoen jaar geleden de voorlopers van de huidige mens (Homo sapiens) en van de Neanderthalers zijn afgesplitst. Na zijn terugkeer in Nederland wordt Dubois in 1897 hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam.
• Op 28 januari wordt de eerste hockeyclub van Nederland opgericht, de ‘Amsterdamsche Hockey & Bandy Club.’ 
• Op 1 mei overlijdt op 72-jarige leeftijd Willem Albert Scholten, één van de eerste landbouwgrootindustrielen van de wereld, die in het binnen- en buitenland (tot aan Duitsland, Oostenrijk en Rusland aan toe) meer dan twintig fabrieken bezit. In 1841 is hij begonnen met een kleine aardappelmeelfabriek in Foxhol in Groningen. Hij begint vlakbij de plek waar aardappels geteeld worden een fabriek in aardappelmeel en noemt die ‘Eureka’. De aardappel is zo’n beetje het enige product dat goed op de afgegraven veenvelden wil groeien. In 1847 laat hij een stoommachine, gefinancierd door zijn schoonvader, in de fabriek installeren. Dit is het begin van de massale productie van aardappelzetmeel en al snel breidt hij uit.
• Later gaat Scholten in zijn vele fabrieken ook suiker, stroop, strokarton, turfsel en een heel scala van andere producten produceren, allemaal gebaseerd op de aardappel. Hij koopt in het noorden van het land ook een groot aantal boerderijen en landerijen op. Ook koopt hij er moerasgebieden die hij laat droogmalen en ontwikkelen en waar hij aardappels laat telen, waarmee hij zijn eigen toeleveranciers, de boeren, gaat beconcurreren en onder druk zet.
• Scholten geldt niet als iemand die het altijd heel goed voor heeft met zijn arbeiders. Zo verliest één van zijn werknemers bij een ongeluk in een fabriek een hand. Hij mag weer terugkeren in de fabriek maar wel tegen de helft van zijn loon, want hij heeft nog maar één hand om mee te werken.
• Scholten wordt ook in de scheepvaart actief. Hij investeert in 1869 600.000 gulden in de Nederlandsch-Amerikaansche Stoomvaart-Maatschappij, de latere Holland-Amerika Lijn, opgericht door Antoine Plate en Otto Reuchlin. Deze willen vier schepen kopen die per stuk 450.000 gulden kosten. Scholten financiert aldus een derde, maar stelt hierbij als grootaandeelhouder wel de eis dat één van de schepen naar hem wordt genoemd.
• Dit stoomschip, de W.A. Scholten, zal in 1887 in dichte mist in het Kanaal in botsing komen met een Engels schip en zinken.  Hierbij komen 132 passagiers en bemanningsleden om het leven. Scholten wil graag dat er opnieuw een schip naar hem wordt genoemd, maar dat geschiedt niet.
• In 1889 wil Scholten ter gelegenheid van zijn 70-ste verjaardag de stad Groningen een overdekte markt schenken. Ze kunnen het echter niet eens worden over de plaats waar deze overdekte markt moet komen en in plaats van een markt schenkt Scholten de stad daarom een kinderziekenhuis, bedoeld ‘ten diensten van minvermogende ingezetenen‘. In 1891 wordt het ziekenhuis geopend.
• Scholten overlijdt in 1892. Hij wordt begraven op de Zuiderbegraafplaats in Groningen in een gigantisch groot grafmonument, dat de plekken van liefst 27 begraafplaatsen in beslag neemt en dat hij al tien jaar voor zijn dood heeft laten bouwen. Zijn zoon Jan Evert volgt hem op. Deze schenkt later de stad Groningen niet alleen de grond voor het Gronings Stadspark, maar vernoemt in 1904 ook één van de nieuw ontstane dorpen,  Klazienaveen, in de veengebieden naar zijn moeder Klaassien Sluis, de vrouw van Willem Albert Scholten.
• Op 7 juni barst in Nederlands-Indië de vulkaan Awu op het eiland Sangir Besar in de provincie Noord-Celebes uit. De uitbarsting duurt vijf dagen lang. Naar schatting komen er ongeveer 1.500 mensen bij om, vooral inlanders.
• Op 27 september voert de minister van Financiën, Pierson, de wet op de vermogensbelasting in. Er komt een vermogensbelasting voor mensen met een vermogens van 16.000  gulden of meer. Het progressieve tarief van deze heffing bedraagt maximaal 1,5 promille en wordt toegepast op een verondersteld rendement van 4% dat men met het vermogen zou kunnen behalen. Bij een vastgestelde vermogenswaarde van bijvoorbeeld 100.000 gulden is men per jaar 6 gulden vermogensbelasting verschuldigd.
• Op 6 oktober wordt de ‘Centrale Commissie voor de Statistiek‘ (CCS) opgericht. De commissie heeft als taak het geven van adviezen en het zelfstandig samenstellen van statistieken voor de overheid. Het is de voorloper van het CBS.
• Eind oktober breekt er in Maastricht en omgeving difterie uit. Vooral veel jonge kinderen worden getroffen door de ziekte. Zowel in 1892 als in de winter en het voorjaar van 1893 sterven in Limburg tientallen mensen aan de ziekte.
• Een cholera-uitbraak in Den Bosch in 1892 vraagt ook de nodige slachtoffers.  De kermis in Den Bosch wordt uitgesteld. Dit levert in de krant ‘Echo van het Zuiden’ van 11 september 1892 de volgende waarschuwing op: “Zoals men weet heeft Den Bosch de kermis uitgesteld om het gevaar van cholera; dit is te Kaatsheuvel te zien, daar is althans een veel grotere massa woonwagens en kramen aangekomen dan gewoonlijk. Men zij op zijn hoede!”
• Op 31 december verschijnt in Maastricht voor het laatst de ‘Courrier de la Meuse, le Journal du Limbourg’. Het is de laatste Franstalige krant die nog in Nederland wordt uitgegeven. De laatste jaren heeft het een Nederlandstalige bijlage.

1893: Voorburg; foto genomen op 22 juni 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1893?

• Op zondag 1 januari verschijnt ‘De Telegraaf’ voor het eerst. De krant is opgericht door jonkheer Henri Tisdal, een oud-legerkapitein, die in 1888 ‘De Amsterdammer’ heeft gekocht en graag meer kranten wil hebben. Eén van de financiers van Tisdal is zijn zwager de biermagnaat Gerard Heineken. De Telegraaf wordt gepositioneerd als tegenhanger van het Algemeen Handelsblad. ‘De Telegraaf’ is de eerste vijftig jaren van zijn bestaan een sociaal-liberaal dagblad. Na 1930 zal het een ruk naar rechts maken. Tindal lanceert op 1 januari 1893 ook ‘De Courant’, een goedkope krant die wordt samengesteld uit kopij van ‘De Amsterdammer’.
• Op de 13 en 14 januari wordt op de ijsbaan achter het Rijksmuseum in Amsterdam het officiële wereldkampioenschap allround-schaatsen gehouden, georganiseerd door de in 1892 opgerichte ‘Internationale Eislauf Vereinigung’ (thans de International Skating Union). Jaap Eden wint de eerste drie afstanden en wint daarmee het ‘Meesterschap der Wereld’. Hij valt op de 10 km en rijdt die afstand niet uit, maar omdat hij al drie afstanden heeft gewonnen is hij toch de wereldkampioen. De Noor Oskar Fredriksen wint de 10 km in een nieuwe wereldrecordtijd van 20 min en 21 seconden. (Het huidige wereldrecord staat op 12 min en 25 seconden.)
• Jaap Eden wordt zowel in Amsterdam als in zijn woonplaats Haarlem uitgebreid gehuldigd. Twee weken later plaatst hij een advertentie in ‘Het Nieuws van den Dag’,  waarin hij zijn fans bedankt: “‘Geachte Landgenooten! Voor de talrijke, zeer gewaardeerde hartelijke blijken van hulde en sympathie, mij dezer dagen geschonken, betuig ik mijn besten dank. Vriendelijk groetend, JAAP EDEN. Haarlem, Jan. 1893.’
• Op 11 juli vinden gedeeltelijke verkiezingen plaats voor de Eerste Kamer. De verkiezingen worden gehouden voor een derde deel van de zittende leden van de Eerste Kamer van wie de zittingstermijn is verlopen. De zittingstermijn van de gekozen Eerste Kamerleden bedraagt negen jaar. Stemgerechtigd zijn de leden van de Provinciale Staten. Er vinden nauwelijks verschuivingen plaats. De Liberale Unie blijft met 32 van de 50 zetels veruit de grootste partij. Op één zetel na bezitten ze alle zetels van de provincies Friesland, Groningen, Drenthe, Overijssel en Noord- en Zuid-Holland. De grootste oppositiepartij, de katholieken; twaalf zetels,  bezit alle zetels van de provincies Noord-Brabant en Limburg.
• In 1883 is in Parijs door elf landen (België, Brazilië, Frankrijk, Guatemala, Italië, , Portugal, El Salvador, Koninkrijk Servië, Spanje, Zwitserland en Nederland) ‘Het Unieverdrag van Parijs’ gesloten ter bescherming van de industriële eigendom. Dit verdrag regelt onder andere octrooien en handelsmerken. Nederland heeft weliswaar het verdrag ondertekend, maar onderneemt in de jaren daarna geen enkele actie om in Nederland weer het in 1867 afgeschafte octrooirecht opnieuw in te voeren.
• In 1893 krijgt Nederland hiervoor op een congres in  Madrid veel kritiek. Nederland doet de andere landen de toezegging dat ze nu echt een voorstel naar de Tweede Kamer zullen sturen om het octrooirecht weer in te voeren. (Daadwerkelijk zullen ze echter pas in 1905 de wet naar de Tweede Kamer sturen, waarna het ook nog eens vijf jaar duurt voordat zowel de Tweede Kamer als de Eerste Kamer de wet goedkeurt.) Wel wordt alvast in 1893 het ‘Bureau voor den industrieelen eigendom’ opgericht, dat zich bezig gaat houden met de  inschrijving van fabrieks- en handelsmerken.
• Op 1 december vergaan in de buurt van Ameland tijdens een zware storm met sneeuwbuien dertien van de zeventien vissersboten uit Wierum. De schepen zijn niet zeewaardig. De armlastige Wierumse vissers hebben afgekeurde vissersaken opgekocht. Bij de ramp  komen 22 vissers om het leven.
• In 1893 wordt de Faillissementswet ingevoerd, waardoor ook niet-kooplieden failliet verklaard kunnen worden. Door een faillissement verliest de schuldenaar het beheer over zijn hele vermogen; dit beheer gaat over naar de curator. Tot dan kunnen alleen kooplieden in staat van faillissement worden verklaard en worden niet-kooplieden indien zij hun verplichtingen niet kunnen nakomen in staat van kennelijk onvermogen verklaard.
• Ook wordt in 1893 een nieuwe inkomstenwet ingevoerd, de Wet tot heffing eener belasting op bedrijfs- en andere inkomsten’.  Ter compensatie van deze belasting worden sommige accijnzen verlaagd zoals die op zout.
• In 1893 wordt de Sociaal-Democratische Bond, waarvan Domela Nieuwenhuis de voorman van is door de rechter verboden. De reden is het door de rechter geconstateerde propageren van onwettige middelen om haar doel te bereiken. In 1894 zal de partij definitief uit elkaar vallen. Een deel van de leden (waaronder Domela Nieuwenhuis) verenigt zich een jaar later in de anarchistische Socialistenbond, een ander deel wordt lid van de in 1894 opgerichte  de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP), de voorloper van de PvdA.
• In 1893 ontwerpt Jan Toorop voor de  Nederlandsche Oliefabrieken Calvé-Delft ter promotie van de ‘Delftsche slaolie’ een affiche. Op de affiche staan elegante vrouwfiguren met uitwaaierende haren en zwierige kleding die sla bereiden. Het zal een beroemde affiche worden, die er de oorzaak van is dat de stijl, die internationaal wordt aangeduid met de term Art Nouveau, in Nederland ‘slaoliestijl’ wordt genoemd. Er worden ook litho’s van de afiche gemaakt. De affiche is één van de inspiratiebronnen van Gustav Klimt.
• In 1893 rijdt er voor het eerst een auto op het grondgebied van Nederland. De Duitse ondernemer Richard Freudenberg bezit een Benz Patenwagen no.3 en rijdt er rondje mee in het grensgebied en bezoekt bij die gelegenheid ook Venlo.

1894: Wassenaar; foto genomen op 25 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1894?

• In 1894 zijn er in Nederland een stuk vijftig voetbalclubs die onderling wedstrijden spelen. Het zijn clubs waarvan de spelers uit de betere standen komen. Voetbal is nog een elitesport.  In 1894 wordt RAP uit Amsterdam kampioen. Een Nederlands elftal bestaat nog niet. In februari wordt er voor het eerst een soort van een nationale ploeg gevormd: het bondselftal. Een gecombineerd team van de beste spelers van HFC uit Haarlem, HVV uit Den Haag, RAP uit Amsterdam en de Rotterdamse clubs Sparta en Vitoria Rotterdam verliest op 6 februari met 0-1 van het Engelse Felixstowe FC. De Nederlandse spelers dragen vijf verschillende soorten shirts. Ze spelen allemaal in het shirt van de club waar ze normaliter voor spelen.
• De meeste opvallende speler van het bondselftal is, achteraf bekeken, rechtsbinnen Jan Kan. Niet zo zeer vanwege zijn voetbalgeschiedenis, al is hij in 1892 wel de eerste Nederlandse voetballer die een strafschop benut – de strafschop is dan net geïntroduceerd –  maar Jan Kan wordt later bekend als de vader van de cabaretier Wim Kan en als de minister van Binnenlandse Zaken en Landbouw in 1926 in het kabinet De Geer. Hij is niet partijgebonden, maar geldt als links-liberaal. Hij heeft niet veel op met het protocol in Den Haag. Zo draagt hij nooit een hoed en op Prinsjesdag 1926 komt hij gewoon in zijn galakostuum met de fiets naar de Ridderzaal, de ministerssteek onder de snelbinders, de sabel aan de stang gebonden.
• Op 11 mei wordt in Werkendam Anton Mussert geboren. Hij zal later mede de NSB oprichten en deze leiden. Na de Tweede Wereldoorlog wordt hij schuldig bevonden aan hoogverraad, ter dood veroordeeld en op 7 mei 1946 geëxecuteerd.
• Op zondag 3 juni vindt in Rotterdam bij de Alexanderpolder een zogeheten ‘Go-as-you please’ wedstrijd over 20 km plaats. Dat zijn wedstrijden waarbij deelnemers zelf mogen weten of ze hardlopen, marcheren of wandelen. Er hebben zich twaalf deelnemers aangemeld, waaronder een aantal die onder een pseudoniem lopen zoals een zekere  Fastrunner van de Amsterdamse atlethiekclub. Fastrunner komt echter niet opdagen. Ene ‘Run Away’ van de atlethiekvereniging F.C. de Spartaan is  dankzij zijn prestaties van het jaar ervoor de grote favoriet, maar “Run-away van wien veel verwacht werd, liet niet veel moois zien, want reeds na 4 à 5 K.M. gaf hij het op.” aldus het tijdschrift ‘De athleet’ van 6 juni 1894. De wedstrijd wordt gewonnen door Abraham Prikkie. Onduidelijk is of dit ook een pseudoniem is. Hij loopt de 20 km in 1 uur en 35 min.
• Op 26 augustus wordt in Zwolle door een deel van de leden van de voormalige Sociaal-Democratische Bond, waaronder Pieter Jan Toelstra de ”Sociaal-Democratische Arbeiderspartij’ (SDAP) wordt opgericht. In tegenstelling tot Domela Nieuwhuis die de anarchistische kant opgaat, willen de leden van de SDAP via de parlementaire weg hun doelstellingen zien te verwezenlijken. De SDAP is de voorloper van de PvdA.
• Op 30 september wordt de Nederlandse Vegetariërsbond opgericht. De vereniging telt 33 leden. Bij het Krasnapolsky Hotel in Amsterdam kan je een vegetarische maaltijd krijgen.
• De ANWB plaatst in oktober bij Rotterdam de eerste twee wegwijzers in Nederland. De wegwijzers zijn bedoeld om fietsers de weg richting Utrecht te wijzen. Uit het blad ‘De Kampioen’ van 26 oktober 1894: “Heden, vrijdag, worden van bondswege de eerste wegwijzers op de weg Rotterdam-Utrecht geplaatst n.l. in Kralingen en in de Prins Alexanderpolder. Deze wegwijzers hebben op de verticale palen de nationale kleuren en banderolle, dragen de naam van de ANWB en hebben op de armen de richting-aanwijzing en de afstanden in kilometers. Ze zien er zeer netjes uit.” Vanaf de Alexanderpolder moeten de fietsers de weg naar Utrecht verder zelf zien te vinden.
• Op 8 november breekt er in Amsterdam een wilde staking uit bij de diamantbewerkers. De werkgevers willen hun toch al karige loon nog verder verlagen. De diamantbewerkers zijn niet goed georganiseerd. Er zijn slechts een paar kleine vakbonden waarvan de grootste 300 leden telt. De (wilde) stakingsleiders sluiten echter binnen vier dagen een gunstig akkoord met de onderling verdeelde werkgevers. Er komt een minimumloon. Dit succes is aanleiding tot het oprichten van een nieuwe vakbond. Op 18 november wordt de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond, de ANDB, opgericht. Ze pakken het professioneel aan met betaalde bestuurders en het opbouwen van een goed gevulde stakingskas. Binnen vier jaar hebben ze 8.000 leden en zijn ze de grootste vakbond van Nederland. Met zo’n groot ledenaantal verkrijgt de bond een sterke positie in hun onderhandeling met de werkgevers. Hun aanpak en de organisatie van de ANDB zal model staan voor de Nederlands Verbond van Vakverenigingen (NVV), de voorloper van de huidige FNV.
• In de nacht van zaterdag 22 op zondag 23 december 1894 treft een zware noordwesterstorm het strand bij Scheveningen. Om te overwinteren – Scheveningen heeft geen haven – liggen daar 134 vissersboten (bomschuiten geheten) in een dubbele rij op het strand. Als de storm uitgeraasd is, blijken veel bomschuiten over elkaar heen gespoeld te zijn. Voor een groot deel zijn de boten rijp voor de sloop. De Scheveningense vissers die al jaren strijden voor een haven, zodat ze niet op het strand hoeven te overwinteren, voeren actie en krijgen de steun van Minister Lely van Waterstaat. Het duurt nog wel even voordat de politiek zo ver is, maar op 24 juli 1899 wordt de ’Wet tot aanleg en onderhoud van eene visschershaven te Scheveningen” door de Eerste Kamer aangenomen. In 1904 is de haven van Scheveningen gereed.
• Er breekt een conflict uit tussen twee vorstendommen op de eilanden Bali en Lombok in Nederlands-Indië. Nederland kiest de kant van Bali en er volgen twee ‘Lombok-expedities’.  Het levert een door Nederland ‘gewonnen oorlog’, honderden doden en grote geroofde ‘Lombok-schat’ op: 200 kilo goudgeld, 7.199 kilo zilvergeld en ruim duizend siervoorwerpen. In 1977 en 2023 wordt deze schat in twee etappes aan Indonesië teruggegeven.
• In 1894 publiceert Willen Kloos zijn gedicht Sonnet V met de beroemde beginregel ‘Ik ben een God in ’t diepst van mijn gedachten,’

1895: Leiden; foto genomen op 2 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1895?

• Op 15 februari overlijdt de 17-jarige in Ossendrecht geboren Pauline Musters, beter bekend als prinses Pauline. Ze is slechts 61 centimeter lang en geldt als de kleinste vrouw ter wereld. Ze wordt “tentoongesteld” in freakshows en treedt op in circussen en theaters. Ook wordt ze ontvangen door koning Emma en de Duitse keizer Wilhelm II. Ze maakt in 1895 een tournee door de Verenigde Staten, waar ze in New York aan de gevolgen van een longontsteking overlijdt. Op het moment van haar overlijden weegt ze slechts 4 kg.
• Op 28 februari annexeert de gemeente Rotterdam de buurgemeentes Kralingen en Charlois, inclusief Katendrecht. De belangrijkste reden dat Charlois wordt geannexeerd is dat Rotterdam de haven wil uitbreiden.
• Op 20 maart wordt een grote lading dynamiet afkomstig uit Duitsland en bestemd voor de goudmijnen in Zuid-Afrika bij Sluis aan de Duitse kant van de Rijn overgeslagen op zeven Nederlandse binnenvaartschepen die het naar Zeeland zullen transporteren. Als er al zo’n 1.000 kisten aan boord van de ‘Elisabeth van Reijmer’ zijn gebracht, gaat er iets mis. Er volgt een grote ontploffing. Het schip zinkt meteen, evenals het naast gelegen schip ‘De Duif’ dat ook ontploft. Drie andere schepen raken zwaar beschadigd. Wat de oorzaak van de ontploffing is, blijft onbekend. Alle aan boord aanwezigen zijn direct dood. Wellicht heeft een brandende kolenkachel tegen de kou een rol gespeeld. In totaal kost de ontploffing aan 15 mensen het leven en er is veel materiële schade in de omgeving. Bij Spijk springen alle ruiten van de huizen. Ook Lobith en Tolkamer en de Duitse plaatsen Emmerich en Elten kennen door de drukgolf veel glasschade.
• Op 19 april wordt in Den Helder de tweeling Anton en Henri  Piek geboren. De eerste zal later een bekende illustrator en tekenaar worden. Ook zal hij bekend worden door het sprookjesbos van de Efteling. Henri Piek zal later architect en eveneens kunstenaar worden. In de jaren dertig van de vorige eeuw zal de communistische Henri Piek nog enige tijd werkzaam zijn voor de geheime dienst van de Sovjet-Unie.
• Op 19 april rijdt er in Nederland voor het eerst iemand op een fiets met een verbrandingsmotor, oftewel een motorfiets. Het betreft hier de smid en rijwielhandelaar Jos van der Meulen uit Helmond die ter promotie van het nieuwe voertuig die dag twee maal van Helmond naar Aarle-Rixtel rijdt. Hij rijdt op de eerste ontworpen motorfiets ter wereld, de Hildebrand & Wolfmüller. Van der Meulen heeft de motor uit München geïmporteerd en wil deze motoren in Nederland gaan verkopen. Een groot succes wordt het nog niet.
• Op 1 juli trouwt in Amsterdam de 18-jarige Margareta Zelle, later bekend geworden onder de naam Mata Hari, met de twintig  jaar oudere KNIL-kapitein Rudolph MacLeod. Ze heeft op een contactadvertentie van hem in de krant ‘Nieuws van de Dag gereageerd. Twee jaar later verhuist ze met hem voor zijn werk mee naar Nederlands-Indië, waar ze met de Oosterse cultuur in aanraking komt. Ze krijgen twee kinderen. Het wordt geen gelukkig huwelijk. In 1902 keren ze terug naar Nederland en even later scheiden ze. Een jaar later vertrekt ze naar Parijs.
• Op 16 september wordt het Stedelijk Museum in Amsterdam geopend. De toegangskaartjes kosten 10 cent. Het Algemeen Handelsblad rapporteert: “Het nieuwe Stedelijk Museum, dat hedenmiddag wordt geopend, zal waarlijk een nieuw sieraad zijn voor onze hoofdstad. Het gebouw maakt niet alleen van buiten, maar ook van binnen een voortreffelijken indruk en is uitstekend voor het doel, exposeeren, geschikt.” Het museum omvat een ‘rariteitenkabinet, ‘duizenden ‘merkwaardigheden’; van kleding en meubels tot poppen en horloges’, nagelaten door de weduwe Sophia Adriana Lopez Suasso de Bruijn.
• In 1895 volgt Willem Mengelberg Willem Kes op als chef-dirigent van het Concertgebouworkest. Mengelberg zal deze functie 50 jaar lang bezetten. In die tijd groeit het orkest uit tot een van de meest toonaangevende orkesten van de wereld.
• Op 4 december vergaat in een zware storm bij de Doggerbank de ‘MD18 Zeemanshoop’ uit Middelharnis, schipper Willem Viskil en 12 bemanningsleden verdrinken. Alleen het houten kenteken MD18 spoelt aan. Ook een aantal andere buitenlandse schepen in de buurt van de Doggersbank vergaan in de storm wat de nodige slachtoffers vergt.
• In Delft wordt het Bacteriologisch Laboratorium gebouwd. Van 1897 tot 1957 zal het fungeren als laboratorium voor microbiologie.
• Op 19 december verschijnt in de ‘Provinciale Noordbrabantsche en ’s-Hertogenbossche Courant’ het volgende bericht: ‘Gisteren nacht werd onzer goede stad opgeschrikt door een vreemdsoortig geluid. Er werden allerlei gissingen gemaakt. Eenigen meenden dat de tram uit zijne gewone richting was ontsnapt en bezig was onze straten te doorkruisen. Bij nader onderzoek bleek dat het een benzine- of stoomrijtuig was, dat via Middelbeers onze stad binnenkwam en bestemd is voor een particulier. Binnenkort zullen wij met helderen dag dit voertuig kunnen bewonderen’.  De eigenaar is de 26-jarige Joseph Bogaers uit Tilburg. Hij is de zoon van een textielfabrikant. Hij is de eerste persoon in Nederland die een auto bezit, vermoedelijk een Benz. Naar verluidt kan hij er “op een goede weg” een snelheid van 20 km per uur mee bereiken en kan hij op een volle tank – voor de benzine moet hij zelf zorgen – zo’n 100 à 120 km halen.
• In Amsterdam worden de eerste muntgasmeters voor gaslevering worden geplaatst. Met een muntgasmeter betaalt men direct voor het gebruik. Je gooit een gasmuntje in de meter en je hebt recht op een bepaalde hoeveelheid gas. Heb je geen geld om gasmuntjes te kopen, dan heb je ook geen gas. De meters worden vooral geplaatst in huurwoningen waarvan door het gasbedrijf wordt ingeschat dat de bewoners van die huizen vaker dan gemiddeld een betalingsachterstand zullen oplopen. De munten kan men kopen in winkels. In de grote steden staan ook muntautomaten die zijn geplaatst door het gemeentelijk gasbedrijf. Iemand van het gasbedrijf komt om de zoveel tijd de meter legen.

1896: Zweelo; foto genomen op 16 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1896?

• Op 27  maart komen een aantal Volendamse vissersboten op de Noordzee bij Terschelling in de problemen. Hun boten zijn niet echt geschikt voor het vissen op de woeste Noordzee, maar de economische noodzaak en de concurrentie van andere vissers drijft er hen toe om om steeds verder op de Noordzee te gaan vissen. De Volendammer-boten hebben een laag achtersteven, zodat het sleepnet makkelijker vanuit het water de botter in getrokken kan worden. Tijdens een storm komt er echter via die weg te snel en teveel water binnen. Drie vol gelopen botters zinken en zeven vissers verdrinken. De Volendammers besluiten naar aanleiding van deze ramp om de Noordzee in het vervolg de rug toe te keren en alleen nog maar op de Zuiderzee te gaan vissen.
• Op 1 april fuseren een aantal groothandels in steenkool en vormen samen de ‘Steenkolen Handels Vereeniging’ (SHV). De leiding komt in handen van Hendrik Adriaan van Beuninge en Frederik Hendrik Fentener van Vlissingen. De SHV zal later uitgroeien tot een wereldwijd opererend concern met meer dan 50.000 werknemers.
• In mei koopt de Haagse hoffotograaf Adolphe Zimmerman, een pseudoniem van B.E.A. van Varseveld, als tweede Nederlander  een auto, een Benz Victoria. Hij betaalt er liefst 4.000 gulden voor. In zijn achtertuin heeft hij een kleine benzineopslagplaats.  De gemeente Den Haag laat weten dat Zimmerman er niet te hard mee mag rijden, alleen “met een matige gang“.
• Vanaf zaterdagavond 9 juni worden in de theaterzaal van het Kurhaus in Scheveningen de eerste reguliere filmvoorstellingen in Nederland gehouden. Tot de genodigden bij de eerste voorstelling behoort de schilder Hendrik Mesdag. Een jaar eerder hebben in Parijs de gebroeders Lumière de ‘cinematograaf’ uitgevonden, een toestel waarmee bewegingen op film kunnen worden vastgelegd en op een scherm kunnen worden weergegeven. Op het programma staan twaalf korte films van ongeveer één minuut, onder andere van de aankomst van een trein op een station, een fabriek die uitgaat, een tuinman die per ongeluk wordt besproeid en een echtpaar dat met een kindje aan tafel zit dat een maaltijd nuttigt. De kaartjes kosten 50 cent maar in tegenstelling tot Parijs, Londen en Berlijn komt het publiek er in Scheveningen niet massaal op af. Zelfs een verlaging van de toegangsprijs naar 25 cent helpt niet en op 30 september wordt de laatste voorstelling gegeven.
• Op 26 juni wordt de ‘Vereeniging Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid’ opgericht. Het doel van de Vereeniging is volgens de statuten “de uitbreiding van de werkkring van de vrouw in Nederland te bevorderen”. Het is de bedoeling om de tentoonstelling in 1898 te houden in een speciaal daarvoor op te trekken gebouw aan de Scheveningse weg in Den Haag. In 1901 zal, drie jaar na de succesvolle  tentoonstelling de vereniging  – met een batig saldo van 20.000 gulden – worden opgeheven.
• In de gemeente Nuenen wordt op voorstel van textielfabrikant Robert Carlier in juli het eerste speciaal voor fietsers verharde pad aangelegd. Het heeft een lengte van 3 km en loopt van het treinstation Eeneind (waar Carlier zijn fabriek heeft staan) naar het dorp Nuenen (waar zijn arbeiders wonen). Het pad is niet alleen een succes bij fietsers maar ook bij bestuurders van andere voertuigen, want in november vraagt Carlier aan de gemeente of zij paaltjes tussen het fietspad en de naast gelegen keienweg wil plaatsen om het verharde voet- en rijwielpad te beschermen tegen voertuigen.
• In 1897 ontdekt de Nederlandse arts en hoogleraar Christiaan Eijkman in Nederlands- Indië bij toeval dat er een verband is tussen de ziekte beri-beri en gepelde en ongepelde rijst. Eijkman doet in Batavia op Java in het militaire ‘Laboratorium voor Pathologische Anatomie en Bacteriologie’ een onderzoek naar beri-beri. Zijn vermoeden is dat er een bacterie is die de ziekte veroorzaakt. Een aantal van Eijkmans kippen heeft ook beri-beri. Ze worden gevoed met de witte gepelde rijst voor militairen, maar als er een nieuwe kok komt, weigert deze de kippen de dure militaire rijst te geven. De kippen moeten het in het vervolg maar doen met de goedkopere ongepelde rijst voor het lokale burgerpersoneel. Na een tijdje herstellen opeens een hoop kippen van de beri-beri, wat Eijkman doet vermoeden dat dit te maken kan maken met het feit dat ze nu ongepelde rijst krijgen in plaats van gepelde rijst.
• Adolphe Vorderman, een mede-onderzoeker van Eijkman bezoekt vervolgens een aantal gevangenissen in het land en het blijkt dat in de gevangenissen waar de gevangenen gepelde rijst krijgen er meer gevallen zijn van beri-beri dan in de gevangenissen waar ongepelde rijst wordt geserveerd. Eijkman vermoedt nu dat er in de witte rijst iets zit, een onbekende factor die de ziekte veroorzaakt, maar dat er in de schil van de ongepelde rijst een andere factor zit – hij noemt die factor de “anti-beriberifactor – die de ziekmakende factor in de witte rijst compenseert. Hij doet vervolgens onderzoek om de ziekmakende factor in de witte rijst te vinden, maar hij slaagt er niet in om deze factor te vinden. Hoewel hij de ziekmakende “bacterie” niet kan vinden, publiceert Eijkman wel over het door hem vermoede verband tussen de ziekte en de rijst.
• Het zal echter zijn collega en opvolger Gerrit Grijns zijn, die vermoedt dat de ziekte niet wordt overgebracht door een onbekende factor in de witte rijst, maar dat de ziekte verband houdt met het ontbreken van een bepaald noodzakelijke ingrediënt voor de mens die wel in de ongepelde rijst zit, maar niet in de gepelde witte rijst zit. Dit vermoeden is juist. In de schil van de ongepelde rijst zit vitamine B. Te weinig vitamine B kan leiden tot beri-beri. Eijkman heeft lang moeite met de veronderstelling van Grijns. Pas als in 1926 vitamine B1 wordt geïsoleerd, raakt hij overtuigd van de juistheid van de stelling van Grijns. In 1929 ontvangt Eijkman samen met de Engelse biochemicus Sir Frederick Gowland Hopkins (deze heeft onderzoek gedaan naar het bestaan van vitamines) de Nobelprijs voor Geneeskunde. Opvallenderwijs krijgt Grijns, die dat jaar en ook het jaar ervoor is  genomineerd, niet de Nobelprijs.
• In 1896 loopt in Atjeh Teuku Umar, één van de plaatselijke strijders op Atjeh – die op dat moment het Nederlandse leger ondersteunt – met een aantal manschappen over naar de kant van de Atjeh-verzetsstrijders. Hij doet dit nadat in maart een patrouille van het Nederlands-Indische Leger bij een verkenning zware verliezen heeft geleden. Als reactie op zijn overlopen stuurt de Nederlandse regering extra troepen naar Atjeh.

1897: Voorschoten; foto genomen op 2 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1897?

• Op 1 februari overlijdt in Utrecht op 67-jarige leeftijd Jeanne Markus. Deze door een erfenis via moederskant rijk geworden dochter van een oud-gouverneur-generaal van Nederlands-Indië bevindt zich in 1870 ten tijde van de Frans-Duitse oorlog in Parijs, waar ze op het slagveld gewonde soldaten verzorgd. In 1871 woont ze in de Commune in Parijs, maar als die in mei bloedig ten onder gaat, vertrekt ze naar Rome. Ze behoort tot de mensen die verwachten dat op korte termijn Christus terugkeert op Aarde en besluit daarom om naar Palestina te reizen om in Jeruzalem een paleis voor de wederkomst van Christus, het “Herstel van Jeruzalem” te laten bouwen.  Terwijl onder leiding van een Franse architect met de bouw van het paleis wordt begonnen, reist ze in 1875 naar de Balkan om daar mee te vechten tegen de Turkse overheersers. De val van het Turkse Rijk zou volgens Merkus de weg vrij maken voor de bevrijding van Jeruzalem en zorgen voor een veilige terugkeer van Christus.
• Ze sluit zich op de Balkan aan bij de strijdgroep van een zekere Mićo Ljubibratić, die in de winterse bergen boven Dubrovnik opereert. Gekleed in mannenkleding vecht ze fanatiek mee. De internationale pers noemt haar de Jeanne d’Arc van de Balkan, wat mede gebaseerd is op haar voornaam. (In de periode 1875-1877 berichtten meer dan 1500 kranten- en tijdschriftartikelen in 21 talen en uit 27 landen over haar.) In maart 1876 wordt ze door de Oostenrijkers- Hongaren opgepakt en uitgezet, maar ze keert terug naar de Balkan en vecht in de zomer van 1876 op diverse plaatsen wederom mee tegen de Turken. Tussen de gevechten in zet Merkus zich in voor verbetering van de veldhospitalen.
• In augustus 1876 verlaat ze Servië en reist ze naar Napels. Vandaaruit reist ze in 1878 opnieuw naar Jeruzalem om de bouw van het paleis voor Christus te voltooien. In 1883 is haar geld echter op en valt de bouw stil. Het paleis zal nooit voltooid worden. Ook komt Christus niet terug op Aarde. In 1895 reist ze berooid en teleurgesteld via Parijs terug naar Nederland waar ze twee jaar later zal overlijden.
• Op 17 april wordt in Wijlre de latere schrijver Antoon Coolen geboren, bekend onder andere van zijn boek ‘Dorp aan de rivier’ (1934).
• Op 12 mei vinden twee turfstekers bij Yde in Drenthe het gemummificeerde lijk van het ‘Meisje van Yde’. Ze zijn daar illegaal aan het turfsteken en verplaatsen het lijk daarom naar het iets verderop gelegen natuurgebied De Hondstongen. Pas bijna honderd jaar later komt uit dat het lijk oorspronkelijk bij Yde lag. Onderzoek leert dat het meisje ergens tussen tussen 54 voor Chr. en 128 na Chr. is gedood. Ze is dan zo’n 16 jaar oud. Om haar hals zit een touw waarmee ze is gewurgd en ook is ze gestoken met een mes. Of het meisje vermoord is of ritueel is geofferd is onbekend. Tegenwoordig ligt ze in het Drents Museum in Assen.
• Op 15 juni winnen bij de Tweede Kamer verkiezingen Pieter Jelles Troelstra en Henri van Kol van de SDAP allebei een district. Ze zijn daarmee de eerst gekozen leden van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) in de Tweede Kamer. De verkiezingen worden gewonnen door de niet-confessionele partijen. Op 27 juli 1897 treedt het liberale kabinet-Pierson aan. Het bestaat uit leden van de Vrijzinnig-democratische Kamerclub, de Liberale Unie en de Vrije Liberalen.
• Op 1 juli wordt de ‘Nederlandse Bond tot Bestrijding van de vivisectie’ (NBBV) officieel opgericht, het huidige ‘Proefdiervrij’.
• Op 10 juli ontsnapt er bij Wolfheze een wolf uit een treinwagon. Het dier is vanuit de dierentuin in Hamburg op weg naar Artis in Amsterdam, maar weet uit zijn hok en uit de trein te ontsnappen. Jan Schildering, de boswachter van landgoed De Hemelsche Berg bij Oosterbeek, ziet die ochtend de wolf bij een kippenhok en schiet hem dood. De doodgeschoten wolf wordt een attractie. Uit de ‘De Morgenpost’ van 17 juli 1897: “Voor een zwart schuurtje stond een kleine jongen, met een verschoten vlag als zegeteeken; op de deur der schuur was een papier bevestigd waarop stond: ’25 ct entree.’ Een groepje dorpsbewoners stond er geheimzinnig omheen. Toen opende men plechtstatig de deur en waarlijk daar lag de gevaarlijke toerist: geschoten, dood, mager en met een uitpuilend oog.” (Het dier wordt later opgezet en de kinderen van de familie  Beelaerts van Blokland, eigenaren van het landgoed, schijnen er jarenlang het sprookje van Roodkapje mee nagespeeld te hebben. Tijdens de Slag om Arnhem gaat het dier in 1944 verloren.)
• 1897 is het laatste jaar dat regentesse Emma op Prinsjesdag de troonrede voorleest. Ze wordt vergezeld door de dan 17-jarige Koningin Wilhelmina.  Als moeder en dochter na het voorlezen van de troonrede de zaal willen verlaten, roept Kamerlid J.H. Donner, de betovergrootvader van de latere minister Piet Hein Donner, spontaan “Leve de Koninginnen!”, waarop de zaal roept “Hoera! Hoera! Hoera! Het zal het begin van een traditie worden.
• In Heeze (Noord-Brabant) wordt  in 1897 “voor het laatst” een wolf in het wild in  Nederland gezien. (In 2015 duiken de eerste wolven weer op in Nederland.)
• De natuur heeft ook al in 1897 te leiden van het menselijk handelen, vooral van het afval van fabrieken. Op 18 oktober1897 wordt er daarom een Staatscommissie ingesteld die de opdracht krijgt: “te onderzoeken, welke maatregelen  behooren te worden genomen ter voorkoming van, voor de volksgezondheid schadelijke, verontreiniging der openbare wateren en van dit onderzoek verslag uit te brengen, eventueel onder bijvoeging van één of meer wetsontwerpen.“
• De eerste versie van het ‘Aap, Noot, Mies’-leesplankje van hoofdonderwijzer Hoogenveen verschijnt, al begint die versie nog met de woorden Raam, Roos en Neef.
• In 1897 wordt begonnen met de bouw van Het Witte Huis, een kantoorpand in Rotterdam. Het is met 45 meter hoogte de eerste wolkenkrabber van Europa. Het bevat elf verdiepingen, zo’n zes verdiepingen meer dan gebruikelijk in die tijd. Het is een ontwerp van de architect Willem Molenbroek in opdracht van de broers Herman en Gerrit van der Schuijt, die tijdens een reis naar Amerika in 1894 aldaar wolkenkrabbers hebben gezien. Het is gebouwd in Art Nouveau stijl. Er is  een centrale verwarming, gas en elektrisch licht en een centrale telefoonbureau voor de diverse huurders. Op het platte dak bevindt zich een uitkijkplatform. Het Witte Huis overleeft in 1940 het bombardement van Rotterdam, dit in tegenstelling tot veel omliggende gebouwen.
• In 1886 is Dirk Eysink in Amersfoort een bedrijf begonnen dat fietsen bouwt. In 1897 besluiten zijn zonen August en Menno om er ook auto’s te bouwen. Hun eerste auto heeft nog een Benz-motor. Hun latere auto’s hebben een motor van eigen fabricaat. Ook gaan ze motorfietsen bouwen. Aldus ontstaat de ‘Amersfoortsche Rijwiel-, Automobiel- en Machinefabriek Eysink‘. De firma Eysink is de eerste autofabrikant van Nederland. Ze zullen vooral wat grotere duurdere auto’s bouwen, die ze onder andere naar Nederlands-Indië en Engeland exporteren. In Londen worden een aantal Eysink’s ingezet als taxi’s.
• De firma Eysink zal zo’n twintig jaar later de concurrentiestrijd met de goedkopere Amerikaanse auto’s verliezen. In 1919 stoppen ze met de productie van auto’s. Met de productie van motoren – tijdens de Eerste Wereldoorlog krijgen ze de opdracht van het Nederlandse leger om twintig motoren te leveren met op het stuur een mitrailleur –  blijven ze doorgaan tot in de jaren vijftig. Het Louwman-museum in Den Haag bezit de enige overgebleven auto van de in totaal 330 auto’s die Eysink sinds 1897 heeft geproduceerd, een Eysink-auto uit 1912.
• In 1897 nationaliseert de overheid de interlokale verbindingen van de Nederlandsche Bell-Telephoon Maatschappij (NBTM). Een kleine twintig jaar nationaliseert het ook de lokale telefoonnetwerken van de NBTM en andere maatschappijen.

1898: Rotterdam; foto genomen op 15 september 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1898?

• Op 16 februari varen zes Scheveninger-bomschuiten vanwege het slechter wordende weer ’s avonds om tien uur de haven van IJmuiden binnen. Bij de eerste vijf gaat dat goed, maar de laatste boot, de SCH 73 Cornelis Janszoon, wordt door een grondzee opgepakt en tegen het zuidelijk havenhoofd aangesmeten. Het schip wordt hierbij compleet verbrijzeld. De zeven bemanningsleden, waaronder de broers Job, Cornelis en Maarten Mos, komen om het leven. Ook Pieter Vrolijk verdrinkt. Twee jaar eerder is diens vader Machiel Vrolijk ook al op zee gebleven.
• Op 2 maart wordt in Schagen Leonard Roggeveen geboren. Hij zal een zeer populaire kinderboekenschrijver worden, onder andere van de Okkie Pepernoot serie, de Daantje serie en van ‘De ongelofelijke avonturen van Bram Vingerling’ dat vanaf 1925 als feuilleton in de ‘Schager Courant’ verschijnt.
• Op 7 maart begint in Zaanstad de fabriek van  Ericus Verkade – ze maken er ook  beschuit, chocoladeproducten en koekjes – met het produceren van theelichtjes,  gebaseerd op een patent van de schoonzoon van Verkade, de Engelsman Morris Fowler.
• Op 26 maart richt Domela Nieuwenhuis het anarchistische blad ‘De Vrije Socialist’ op. Het zal in een oplage van enkele duizenden exemplaren verschijnen.
• Op 17 juni wordt in Leeuwarden de latere graficus en kunstenaar Maurits Cornelis Escher geboren.
• Op 3 juli wordt de Nederlandsche Automobiel Club (NAC) opgericht – tegenwoordig de K.N.A.C.. Doelstelling is het behartigen van de belangen van de automobilist. Twee jaar eerder is de eerste auto in Nederland geïmporteerd.
• Van 5 tot 9 juli organiseert de Automobile Club de France een autorace van Parijs naar Amsterdam en weer terug naar Parijs.
• Op 31 augustus wordt Wilhelmina achttien jaar oud en wordt ze koningin. Er komt daarmee een einde aan de regentesperiode van koningin-moeder Emma. Zo slecht haar echtgenoot koning Willem III het land regeerde, zo goed heeft Emma het land geregeerd als regentes van haar dochter. Ze krijgt dan ook veel lof toegezwaaid.
• Op 6 september 1898 wordt Wilhelmina ingehuldigd als regerend staatshoofd in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Als geschenk van de bevolking van Amsterdam krijgt ze een Gouden Koets.
• In Den Haag wordt aan de Scheveningseweg in Den Haag  de ‘Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid’ gehouden. Van 9 juli tot 21 september 1898 vinden er congressen, exposities en demonstraties plaats. De  beperkte beroepsmogelijkheden van vrouwen uit de middenklassen worden aan de orde gesteld en er wordt aandacht gevraagd voor de erbarmelijke omstandigheden waaronder veel arbeidsters moeten werken. In totaal komen er 90.000 bezoekers.
• Op 8 oktober wordt in Amsterdam de Nederlandse Hockey en Bandy Bond (NHBB) opgericht, de voorloper van de Koninklijke Nederlandse Hockey Bond. Bandy is een sport die op ijs wordt gespeeld. Het is een voorloper van het ijshockey maar dan zonder het lichamelijk contact dat ijshockey zo kenmerkt.
• Op 12 oktober begint Willem van Berkel in Rotterdam een fabriek om vleessnijmachines voor slagers te produceren. Hij heeft een patent op zijn vinding van een bewegend plateau waarop het vlees ligt. Het bedrijf van Van Berkel zal later ook allerlei andere apparaten produceren. Opmerkelijk daarbij is dat de techniek van het bewegend plateau voor de vleesmachines ook geschikt is voor het  artilleriegeschut dat Van Berkel ontwikkelt tijdens de Eerste Wereldoorlog.
• Op 17 oktober wordt in Harlingen de latere schrijver Simon Vestdijk geboren. Hij zal tijdens zijn leven veel boeken schrijven. De dichter Adriaan Roland Holst noemt hem “de man die sneller schrijft dan God kan lezen”.
• In 1898 begint de Nederlandse overheid met het uitgeven van ‘rijvergunningen voor automobielen’. De rijvergunning wordt verstrekt in een vorm van nummerplaat – te vergelijken met de huidige kentekenplaat – die op de auto moet worden bevestigd. De eerste auto in Nederland met een rijvergunning krijgt een nummerplaat met daarop het cijfer ‘1’, de tweede auto het nummer ‘2’ en de systematiek gaat zo verder.  Het getal ‘11’ wordt overgeslagen, omdat dit  het gekkengetal is. In 1905 overschrijdt men de nummergrens van 2000. Het laatste nummerbord dat alleen maar uit cijfers bestaat is 2065. In 1906 begint men met een andere systematiek.

1899: Voorburg; foto genomen op 22 juni 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1899?

• De tienjarige volkstelling wordt weer gehouden. Voor het eerst is het niet meer het Ministerie van Binnenlandse zaken die de volkstelling organiseert maar het CBS. De uitkomst is dat Nederland nu 5,1 miljoen inwoners telt. De meesten mensen wonen in Zuid-Holland (1,1 miljoen inwoners) gevolgd door Noord-Holland met 1,0 miljoen inwoners.  In twintig jaar tijd is de bevolking met zo’n 1 miljoen inwoners toegenomen. Betere hygiëne en gezondheidszorg liggen aan de versnelling van de groei ten grondslag. De kindersterfte is behoorlijk afgenomen. Maar echt heel goed gaat het nog steeds niet in Nederland. Zo’n 2 miljoen mensen (dat is 40% van de bevolking) leven op of onder de armoedegrens.
• De gemiddelde levensverwachting bij de geboorte bedraagt in 1899 ongeveer 50 jaar. Jongeren tot 20 jaar vormen 44% van de bevolking. (Momenteel is dat 22%.) Het aandeel van 65-plussers in de bevolking bedraagt ongeveer 6%. (Nu is dat gegroeid naar 20%).
• Een gemiddelde huishouden bestaat uit bijna vijf mensen. (Nu is dat iets meer dan twee.) Nederland telt in 1899 slechts 90.000 eenpersoonshuishoudens. (Nu zijn er in Nederland ongeveer 3,2 miljoen mensen die alleen wonen.)
• Een derde van de werkende bevolking werkt in 1899 in de landbouw, een derde in de industriesector en een derde in de dienstensector. (Tegenwoordig werkt bijna 80% van de werkenden in de dienstensector, iets minder dan 20% in de industrie en 2% in de landbouw.)
• De Nederlandse voetbalbond organiseert in 1899 voor het eerst een bekertoernooi. Op 7 mei wint het Amsterdamse RAP de beker door in de finale met 1-0 te winnen van het Haagse HVV.
• Op 18 mei wordt in Zaandam Piet Muijselaar geboren. Hij zal later een revueartiest worden, die samen met Willy Walden het duo Snip en Snap zal vormen.
• Op 18 mei begint in Den Haag de Eerste Haagse Vredesconferentie.  Veel mensen, organisaties en landen verlangen naar een eeuw zonder oorlog. Initiator van de conferentie is de Russische Tsaar Nicolas II. Eén van de meest prominente vertegenwoordigers van de vredesbewegingen is de Oostenrijkse pacifiste Bertha von Suttner, schrijfster van de roman ‘Die Waffen nieder‘, die ze baseert op de verschrikkingen die ze zag tijden de Russisch- Turkse oorlog. (Bertha von Suttner zal in 1905 de Nobel voor de Vrede krijgen.)
• Het belangrijkste doel van de conferentie  is om te komen tot de oprichting van een bindend internationaal hof voor verplichte arbitrage om internationale geschillen in het vervolg door een hof te beslechten, zodat er geen oorlog meer hoeft te worden gevoerd. Landen als de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Rusland, Frankrijk, China en Perzië zijn voorstander van een proces voor bindende internationale arbitrage, maar een aantal landen, onder leiding van Duitsland, wijzen het met een veto af. Wel gaan de landen akkoord met een dergelijk verdrag voor de beslechting van internationale geschillen in de Stille Oceaan. Daartoe wordt een Permanente Hof van Arbitrage opgericht, gevestigd in Den Haag.
• Andere zaken die in de slotakte van 29 juli worden opgenomen betreffen regels over het voeren van een oorlog, zoals de behandeling van krijgsgevangenen, de bescherming van gemarkeerde hospitaalschepen, de verplichting om gewonden en schipbreukelingen van alle oorlogvoerende partijen te behandelen, het niet mogen verspreiden van gifgas en het niet gebruiken van de net uitgevonden dum-dum kogel (Engeland is tegen). Ook over een eventuele ‘luchtoorlog’ wordt gesproken. De mogendheden die het verdrag onderteken spreken af – in ieder geval de eerst komende vijf jaar – Amerika weigert een langere periode af te spreken – dat ze tijdens een oorlog vanuit luchtballonnen “of vanuit ander nieuwe methoden van vergelijkbare aard” geen projectielen of explosieven zullen gooien of lanceren.
• De conferentie heet weliswaar de Vredesconferentie van Den Haag, maar strikt formeel moet die eigenlijk als naam de Vredesconferentie van Wassenaar hebben. De conferentie wordt namelijk gehouden in het door koningin Wilhelmina beschikbaar gestelde Huis ten Bosch, wat in die tijd nog tot de gemeente Wassenaar behoort.
• Op 21 juli wordt Staatsbosbeheer opgericht. Aanleiding is dat in verschillende delen van Nederland, met name op de Veluwe en in de duinstreek, stuifzand een steeds groter gevaar vormt voor de omgeving en kustverdediging. Er is te weinig bos. De lokale overheden hebben te weinig geld om het gevaar van stuifzand met de aanplant van bossen te bestrijden. Er komt een landelijke organisatie die hiervoor verantwoordelijk is en er budget voor krijgt. Omdat er ook veel vraag is naar hout worden er voor de bouw ook productiebossen aangelegd. In 1928 zal Staatsbosbeheer naast het beheer van de bossen een tweede officiële taak krijgen: natuurbescherming.
• In navolging van Amsterdam verbiedt ook Hilversum in 1899 de kermis. Er zijn zowel voor- als tegenstanders van dit besluit. De gereformeerde kerk is voorstander. “De kermis geef aanleiding tot godsdienst-  en zedenkwetsende taal, tot dronkenschap, tot onzedelijkheid, tot geldverspilling en dies meer, waarvan de gevolgen niet zelden ook het geluk van huisgezinnen verwoesten.”, aldus de kerkenraad.
• De plaatselijke middenstand is tegen het verbieden van de kermis. Ze schrijven aan de gemeenteraad: “Weledel Achtbare Heeren, allen neringdoende en  belanghebbenden bij het behoud van de kermis te Hilversum, geven met verschuldigde eerbied te kennen dat zij vernomen hebben dat het plan bestaat tot afschaffing der kermis. Dat zij bij eventuele afschaffing der kermis veel nadeel in hunner zaken zullen ondervinden geven wij Uwe Achtbare Heren in overweging de kermis te behouden. De neringdoenden welke belang hebben bij de kermis zijn velen hoog aangeslagen in de verschillende belastingen waarin de kermis een vergoeding geeft.“
• De kerk wint het echter van de economie en de kermis wordt verboden. Op 21 augustus, dat is de dag dat normaliter de kermis open gaat, ontstaan er relletjes in Hilversum. Groepen aangeschoten jongeren trekken door de straten en roepen luidkeels: “Wij willen kermis!” Als de burgemeester van Hilversum de volgende morgen het bevel laat uitgaan dat  die avond alle cafés al om zes uur hun deuren moeten sluiten, slaat de vlam in de pijp en gaat het helemaal mis. De politie kan het niet aan. Het schutterij en even later zelfs het leger moet worden ingezet om de rust te herstellen. Er wordt door de militairen zelfs geschoten. “Na twintig keer gewaarschuwd te hebben en dan nog heb ik eerst laten vuren op het wegdek voor de oproerkraaiers“, aldus de leidinggevende luitenant van de militairen.” Er vallen een tiental gewonden en ook één dode, een omstander die aan de kant van de weg staat te kijken. Volgens de Gooi- en Ommelander was het ‘een jongeman van onberispelijk gedrag’.
• In september opent in Dordrecht de eerste openbare bibliotheek van Nederland de deuren. Het publiek kan er boeken lenen die het thuis kan lezen.
• Op 17 december wordt in Rozenburg Johannes van der Giessen geboren. Als hij in 2008 op 108-jarige leeftijd overlijdt, is hij op dat moment de enige persoon in Nederland die in drie verschillende eeuwen heeft geleefd.

1900: Den Haag; foto genomen op 12 juli 2023

Wat gebeurt er in Nederland in 1900?

• Op 12 maart wordt in Amsterdam de Nederlandse Cocaïne Fabriek (NCF) opgericht, waar (volkomen legaal) cocaïne wordt gemaakt. Cocaïne wordt gemaakt van de bladeren van de cocaplant. In de negentiende eeuw is Peru de grootste exporteur van cocabladeren. De bladeren worden niet alleen gebruikt voor het maken van cocaïne, maar extracten van het blad zitten ook in allerlei andere producten, zoals aanvankelijk ook Coca-Cola. (Tegenwoordig maakt Coca-Cola gebruik van gedecocaïniseerde cocabladeren). In 1878 worden een paar cocastruiken stiekem meegenomen op een vrachtschip vanuit Zuid-Amerika naar Java, waar ze op de plantage Hortus Botanicus in Buitenzorg worden geplant. Het is een groot succes. Omstreeks 1900 heeft Nederland Peru weggeconcurreerd en is wereldwijd zo’n 70% tot 80% van de cocabladeren afkomstig uit Nederlands-Indië. De meeste bladeren van de cocaplant worden naar Duitsland geëxporteerd, waar het Duitse bedrijf Merk er cocaïne van maakt. Het lijkt de Koloniale Bank echter een lucratieve zaak dat Nederland niet alleen handelt in cocabladeren, maar dat het ook zelf in Nederland cocaïne gaat produceren.
• In 1900 wordt daarom de NCF opgericht. In 1901 begint de fabriek met het produceren van de cocaïne. De cocaïne is grotendeels bestemd voor medisch gebruik maar een deel wordt ook als genotmiddel gebruikt. Jaarlijks zal de fabriek tot aan 1920 zo’n 500 tot 700 kg cocaïne produceren, welke hoeveelheid tijdens de Eerste Wereldoorlog verdubbelt. Na WO I komen er wereldwijd strengere regels voor de productie van de cocaïne en neemt de vraag af. In de loop der jaren wordt cocaïne in de geneeskunde ook steeds minder belangrijk. De fabriek stapt dan geleidelijk over op de productie van opiaten, zoals morfine en heroïne. Na WO II produceert DCF aanvankelijk zeer succesvol novocaïne, een soort synthetische cocaïne, dat door tandartsen wordt gebruikt om te verdoven. In 1962 wordt de NCF overgenomen door het latere AKZO en sluit de fabriek in Amsterdam haar deuren. In 1900 kan je bij de beursgang voor 450 gulden een aandeel in een cocaïnefabriek kopen.
• Op 18 maart wordt in Amsterdam de voetbalclub Ajax opgericht. Ze spelen (tot 1907) hun thuiswedstrijden op een veld in Amsterdam Noord.
• Op 28 april wordt in Franeker de latere astronoom Jan Hendrik Oort geboren. De Oortwolk, een “wolk” van miljarden komeetachtige objecten rondom het zonnestelsel is naar hem genoemd.
• Op 2 mei 1900 overlijdt op 46-jarige leeftijd dominee Johan Barger in de gevangenis van Leeuwarden. Barger is een predikant in Harlingen die in 1894 de 23-jarig naaister van zijn vrouw heeft doodgeschoten. De predikant en de naaister hebben twee jaar lang een heimelijke seksuele relatie, maar als zij een einde aan deze relatie maakt en hem verder afwijst, pakt hij een speciaal hiervoor in Amsterdam gekocht pistool en schiet hij haar vijf keer in het hoofd. De gruwelijke zaak trekt veel aandacht. “Eene vreeselijke gebeurtenis te Harlingen” kopt de ‘Leeuwarder Courant’. Dagenlang wordt er over de moord en de rechtszaak geschreven, ook in de landelijke kranten.
• Al snel wordt er in het land een populair spotlied gezongen: ‘Tarara boem-di-ee, De blikken dominee, die schoot met kruit en lood, zijn arme naaister dood. Nu zit hij in de kast, Al aan een ketting vast, De jongens roepen luid: Die komt er nooit meer uit.“ (Het woord ‘blikken’ moet hier worden opgevat in de betekenis ‘van weinig waarde’.)
• Later wordt het een populair kinderlied met een iets gewijzigde tekst: “Tarara boem-di-ee, de dikke dominee, die heeft zijn gat verbrand, al aan de kachelrand.” (Als ouders vandaag de dag hun kind luidkeels “Tarara boemdiee, de dikke dominee”  horen zingen, weet dan dat het kind zingt over een predikant die zijn jonge minnares doodschoot omdat zij geen seks meer met hem wilde.) Barger wordt tot levenslang veroordeeld. Op 2 mei 1900 overlijdt hij aan de gevolgen van een longontsteking. Hij wordt de volgende dag begraven op de Algemene Begraafplaats in Leeuwarden, op de Vijfde Afdeling, die van de naamlozen, zwervers en landlopers.
• In Parijs vinden de tweede moderne Olympische Spelen plaats. De Spelen zijn er een onderdeel van de grote Wereldtentoonstelling in Parijs. De wedstrijden worden verspreid over een periode van zes maanden (van mei tot en met oktober) gehouden. Er worden in die tijd veel sportevenementen in Parijs georganiseerd en de deelnemers weten meestal niet of de wedstrijden wel of niet tot de Olympische Spelen behoren. Pas vele jaren later wordt duidelijk welke onderdelen als Olympisch worden aangemerkt. Zo denkt de Belg Léon de Lunden dat hij Olympisch kampioen ‘levende duiven schieten’ is geworden – hij knalt 21 levende duiven uit de lucht – maar pas jaren later wordt bepaald dat het schieten op levende duiven toch maar geen Olympische sport is.
• In tegenstelling tot de Spelen van 1986 in Athene nemen Nederlandse atleten in 1900 wel deel. Nederland wint vijf medailles – hoewel medailles, in 1900 krijgen de winnaars nog geen medaille maar een beker of een oorkonde – 1 keer goud, 1 keer zilver en drie keer brons. De enige gouden medaille wordt gewonnen door de roeiers François Brandt  en Roelof Klein in de twee-met-stuurman. In de halve finale eindigen ze met de zestig kg wegende volwassene Herman Brockmann als stuurman als tweede achter de Fransen. Als ze echter zien dat alle andere ploegen met jonge lichte stuurmannen varen, vragen  ze voor de finale een ongeveer tienjarig Frans jongetje als stuurman. Met 25 kilo minder aan boord blijven ze de Fransen nu wel voor en winnen de finale. Na afloop krijgen ze een bronzen beeld met het bijschrift dat zij een roeiwedstrijd hebben gewonnen tijdens de Wereldtentoonstelling. Wie het jongetje is – hij is vermoedelijk de jongste Olympische winnaar ooit – is tot op de dag van vandaag onbekend. Na afloop van de race verdwijnt hij in het publiek.

• Op 14 augustus rijdt in Amsterdam de eerste elektronische tram in Nederland.  Hij rijdt tussen het Leidseplein en het Haarlemmerplein.
• In de Tweede Kamer wordt met 50 tegen 49 stemmen de Leerplichtwet aangenomen. De wet verplicht ouders om hun kinderen van 6 tot 12 jaar lager onderwijs te laten volgen. Wel is er een uitzondering voor de kinderen die in de landbouw werken: boerenkinderen mogen tijdens de oogsttijd thuis blijven om te helpen met het oogsten. Een andere uitzondering geldt voor meisjes: die mogen thuis gehouden worden om voor het gezin te verzorgen.
• In de Tweede Kamer is het erg spannend. Bij een stemverhouding van 50 tegen 50 zou het wetsvoorstel van de liberale minister Borgius zijn verworpen. De voorstanders worden echter gered door het paard van het Vrije Antirevolutionaire Partij kamerlid Schimmelpenninck. Kort voor de stemming werpt het paard van Schimmelpenninck, een tegenstander van het wetsvoorstel, hem namelijk van zijn rug af, waardoor de geblesseerde Schimmelpenninck niet in staat is om naar Den Haag te komen om tegen te stemmen.  De Liberalen, die voorstander zijn, zitten met het doodzieke kamerlid Van Kerkwijk. Zij laten hem echter met een koets naar Den Haag brengen zodat hij (voor) kan stemmen. Enige tijd later zal hij overlijden.
• De val en de afwezigheid van Schimmelpenninck leidt tot het nodige vermaak in het land. Zo wordt een lied met de volgende tekst al snel populair: ‘Baron Schimmelpenninck en zijn Biek, Deden beide aan politiek:  De baron zei: “Tegen zonder manco.” De schimmel zei: “Wij stemmen blanco.” Zo werd Borgesius’ Leerplichtwet, Door paarde-politiek gered.’

Naar de vorige periode

Naar volgende periode