Zoals ik eerder in dit blog heb geschreven heb ik vorig jaar een keer een gesprek gehad met het tv-productiehuis Helder over een mogelijke betrokkenheid van mij als deskundige bij het programma ‘De Nieuwe Vermeer’, dit als ‘kenner’ van het schilderij ‘Het Tweede Straatje van Vermeer’.  Zie hier. Ze besloten later echter met een andere deskundige in zee te gaan, die een andere theorie over het schilderij had met als resultaat dat het winnende schilderij totaal niet op het verdwenen Tweede Straat lijkt, althans dat denkt deze deskundige van dienst.

“Een deskundige is iemand die er op het laatste ogenblik wordt bijgehaald om een deel van de schuld te krijgen.” – Sam Ewing, Amerikaans honkbalspeler

Inmiddels is het programma op tv geweest en heerst er wat onvrede onder de deelnemers van de ‘vrije categorie’, die naar eigen inzicht een werk van Vermeer mochten maken. De onvrede lag er onder andere in dat ze wel in beeld kwamen maar dat hun achternaam niet werd genoemd.

NU.nl: “Ruim een miljoen mensen keek de afgelopen weken naar De Nieuwe Vermeer, een programma waarin zes vermiste werken van Johannes Vermeer tot leven worden gewekt. In elke aflevering maakten twee meesterschilders tegen betaling een precieze reconstructie. En er was een vrije categorie, waarvoor iedereen zich kon aanmelden met een eigen kunstwerk.

Professioneel kunstenaar Merel Jansen won die laatste categorie in de vijfde aflevering. Ze werd door de programmamakers gevraagd om mee te doen als meesterschilder, vertelt ze. Daar bedankte ze voor, waarna ze zich inschreef voor de vrije categorie.

Alle deelnemers moesten vervolgens een dichtgetimmerd contract tekenen, met de toezegging dat ze op ieder moment konden uitstappen. In dat contract, dat NU.nl in handen heeft, staat dat kunstenaars afzien van vergoedingen en dat ze zelf geen informatie over het verloop van de afleveringen naar buiten mogen brengen. Dat namen ze op de koop toe, want succes op de landelijke televisie zou goed kunnen zijn voor hun naamsbekendheid.

Maar met het contract deden alle kunstenaars ook afstand van het recht op naamsvermelding. En dus is De Nieuwe Vermeer niet verplicht hun volledige namen te noemen. “Ik ging ervan uit dat dat was omdat ze in de trailers van het programma niet alle makers kunnen vermelden”, vertelt de gevestigde kunstenaar Domenique Himmelsbach de Vries, die ook van tevoren door de programmamakers werd benaderd over de wedstrijd. Hij won in de vrije categorie van de eerste aflevering. “Maar in de uitzending verschenen alleen onze voornamen.”

Hanneke Holthuis, die met Pictoright opkomt voor de rechten van kunstenaars, is kritisch op het televisiecontract. “Naamsvermelding is een wettelijke norm die al meer dan honderd jaar geldt. Ik vind het kwalijk dat die wet niet wordt gerespecteerd. Vooral omdat er sprake is van iets wat naar uitbuiting neigt. Dat vind ik schokkend bij een publieke omroep.” Omroep MAX zegt dat deze wet wél is nageleefd en dat de kunstenaars ermee hebben ingestemd dat ze afstand zouden doen van het recht op naamsvermelding.”

1978 Prins Claus (zonder achternaam) feliciteert de Band Zonder Naam (BZN) 

Omroep MAX moest een selectie maken uit honderden “creatievelingen” – een bewust gekozen term. “De vrije categorie is zo divers dat die niet makkelijk in één woord te vangen is”, zegt een woordvoerder van de omroep tegen NU.nl. “Er doen professionele kunstenaars, passievolle amateurs en beginnende makers mee. Soms zijn ze kort in beeld, soms wat langer, soms in een kader, soms vol. Ieders volledige naam in beeld brengen maakt het erg onrustig voor de kijker en kon soms praktisch niet omdat iemand maar heel kort te zien was. Vandaar deze keuze.”

Enfin, tot zover deze terugblik van uw bekende blogschrijver.

Schrijver zonder naam

Martin (achternaam bekend bij de makers van dit blog).