Sensitivityreaders

Er is een nieuw fenomeen in literair Nederland: sensitivityreaders. Dat zijn mensen die door uitgevers worden ingehuurd om teksten van schrijvers op gevoeligheden te scannen. Een citaat uit een stukje uit de Volkskrant hierover:

‘Sensitivityreaders, ook wel diversity readers of beta readers genoemd […] zijn lezers die persoonlijke expertise hebben op een bepaald gebied en daardoor extra alert zijn op onjuistheden, vooroordelen, clichés en andere onwenselijke beeldvorming, vooral over personen uit gemarginaliseerde groepen.’

Het begrip kwam recent in het nieuws toen bekend werd dat de Amerikaanse agent die de licentierechten van Amanda Gormans werk verkocht – zij werd bekend door het voorlezen van gedicht ‘The Hill We Climb’ bij de inauguratie van de Amerikaanse president Joe Biden –  contractueel had laten vastleggen dat de vertaling door niet minder dan drie sensitivityreaders diende te worden gelezen, ongeacht de achtergrond van de vertaler. Eerder ontstond er over de vertaling van dat gedicht ophef over de vraag of de jonge schrijfster Marieke Lucas Rijneveld vanwege haar witte huidskleur wel de aangewezen persoon was voor het vertalen van een tekst die over de zwarte ervaring in Amerika gaat. Zij trok zich daarop terug.

En gisteren ontstond er ophef over een nieuwe vertaling van het boek  De goddelijke komedie (La Divina Commedia) van de dichter en schrijver Dante Alighieri, geschreven in het eerste kwart van de 14e eeuw.  Ook al hebt u, net zoals ik, dit ongeveer 800 jaar oude boek nooit gelezen, toch kent u vermoedelijk één zin uit het boek en wel “Lasciati ogni speranza, voi ch’intrate “. Oké, wellicht niet in de Latijnse vorm, maar dan toch dan wel in de Nederlandse vertaling: ‘Laat varen alle hoop, gij die hier binnentreedt’,  al is het alleen maar omdat je die zin vaak aantreft op toiletten van cafés. De zin staat in het boek op een toegangsbord boven de poort die toegang biedt tot de hel.

In het boek bevinden zich in die hel volgens Dante niet alleen mensen als Plato, Socrates, Cicero en Vergilius maar ook de profeet Mohammed. In een nieuwe vertaling van het boek heeft de uitgever echter Mohammed uit de hel weg gelaten. Hij dacht dat het onnodig kwetsend zou kunnen zijn. Daarover ontstond de nodige ophef. Kan je zo maar een historisch werk veranderen omdat iets acht eeuwen later mogelijk gevoelig zou kunnen liggen?

1 atlas 02

Tja, sensitivityreaders, ik was mijn tijd weer eens tien jaar voor uit. In 2011 schreef ik een boek over de ondergang van de Titanic. Mijn uitgever Atlas zette een sensitivityreader aan het werk, ene Yvette. Ik moet zeggen, ze haalde er heel wat gevoeligheden uit.

1 atlas 000

Zie hieronder twee pagina’s uit het manuscript met suggesties  en opmerkingen van Yvette. Om misverstanden te voorkomen, de zwarte teksten zijn van mij, de rode van haar.

1 atlas 0 1 atlas 01

(En dit waren nog de betere pagina’s van mij!)

Naar aanleiding van haar opmerkingen heb ik een aantal mogelijke gevoelige zaken aangepast. Zo heb ik van  een vals spelende blinde man geen pianist maar een uitkijk gemaakt, van een man die de hele tijd irritant met zijn vingers op de tafel zat de trommelen een marconist en van een stuk drijvend wrakhout een ijsberg.

Veel van de gevoeligheden die zij constateerde (en dat waren er veel  – “Hierbij het manuscript retour. Ik heb er veel werk aan gehad, en hoop dat de tekst  er flink van opknapt.” – schreef zij aan mijn redacteur bij de uitgever) lagen op taalkundig gebied. Ze had bijna in alle gevallen gelijk en ik heb dan ook 99% van de door haar voorgestelde correcties overgenomen.

Ik kan dan ook van harte Yvette als meelezer aan bevelen. Zeker voor taalkundige gevoeligheden.  Mijn boek voer er  – in tegenstelling tot Titanic – wel bij.  (Ik weet bijna zeker dat Yvette bij het lezen van de vorige zin direct haar rode pen zou oppakken.)