Elfstedentocht

Het regent, waait en stormt al dagen. Het lijkt wel herfst en u weet het, na de herfst volgt de winter. Dus hoe groot acht u de kans dat er komende winter een Elfstedentocht wordt gehouden? (Ik bedoel uiteraard de echte winter; niet die van komende maand).

000 11 stedentocht winnaarsStandbeeld in Leeuwarden met daarop de namen van alle Elfstedentocht-winnaars. In 1956  was er geen winnaar; de vijf schaatsers die toen gezamenlijk over de finish kwamen werden gediskwalificeerd. (Deze maatregel werd ingevoerd nadat er in 1933 en in 1940 schaatsers gezamenlijk finishten.)

Even een nutteloos feitje tussendoor: de eerste vier tochten en de zevende tocht werden tegen de klok in geschaatst. Wist u dat? Men schaatste toen eerst naar Dokkum toe, maar dit terzijde. Als u goed naar de data op het kunstwerk kijkt, dan ziet u dat de tocht zes keer in januari is gehouden, acht keer in februari maar ook een keer (in 1933) in december. Dus een Elfstedentocht in 2019 kan nog steeds.

Ik ben overigens niet de enige die zich met de vraag bezig houdt wanneer er weer een Elfstedentocht gehouden kan worden. Zo verscheen er vorige week in de Washington Post in het kader van de serie ‘GAME CHANGER (“This series will examine the impact climate change is having on the world of sports, from elite competitors to recreational athletes.”) een groot verhaal over de Elfstedentocht en het KNMI heeft vorig maand een groot rapport onder de titel ‘Kans op Elfstedentocht in een veranderend klimaat laten verschijnen.

Misschien komt al die aandacht doordat in februari het record werd verbroken van de langste tijd tussen twee opeenvolgende Elfstedentochten. Dat stond op 8070 dagen, tussen de edities van 1963 en 1985, maar de ‘Elfstedentochtlozetijd’ bedraagt sinds 1997 inmiddels al 8105 dagen (“and counting”).

Voordat ik echter de vraag beantwoord hoe groot de kans volgend jaar op een Elfstedentocht is, laat ik eerst even wat sfeerfoto’s zien van eerdere tochten, dit om u in de stemming te brengen, om de spanning op te bouwen en u tegelijkertijd wat tijd te gunnen om over de vraag na te denken.

000 11 stedentocht 1963 start 21956; De deelnemers verwarmen zich voor de start bij de ultrarode kachel van garage Postuma in Leeuwarden; foto Joop van Bilsen: Anefo; Nationaal Archief.

000 11 stedentocht 1956 hindelopen1956: in Hindelopen

000 11 stedentocht 19541954: De brug is opengezet voor de schaatsers

000 11 stedentocht 19471947: Enkele deelnemers worden een stukje gedragen

000 11 stedentocht 19631963: onderweg in de vrieskou

000 11 stedentocht reinier paping1963: de latere winnaar Reinier Paping in Dokkum

000 11 stedentocht 19861986; klunende toerrijders tussen Harlingen en Franeker

000 11 stedentocht finish1963: Koningin Juliana en prinses Beatrix wachten bij de finish op de winnaar en de overige deelnemers.

Zo daar zijn we weer. Weet u het antwoord op de vraag al? (Of weet u de vraag soms al niet meer?) Ik zal u het antwoord geven. De deskundigen van het KNMI schatten de kans op een Elfstedentocht komend jaar in op 8%. Eerlijk gezegd vind ik die 8% nog best hoog, maar draai je het om – de kans dat er volgend jaar geen Elfstedentocht komt is 92%, dan lijkt dat ook weer heel hoog.

Ik citeer even een stukje van de site van de KNMI: “Er zijn sinds 1909 vijftien tochten verreden, minder dan eens in de zeven jaar. In de laatste vijftig jaar waren het er maar drie. De vraag in hoeverre de kans op een Elfstedentocht door de opwarming van de aarde vermindert, wordt elk jaar wel gesteld. […] Honderd jaar geleden was de kans dat het koud genoeg was voor een Elfstedentocht 20 procent per jaar, nu is dat slechts ongeveer 8 procent (tussen de 5 en 19 procent). […] Als we de opwarming tot 2 ºC boven pre-industrieel beperken blijft de kans hangen op ongeveer 5 procent per jaar, maar als we de aarde verder laten opwarmen neemt de kans op een Elfstedentocht al rond 2050 af tot rond de 1 procent per jaar.”

Dat de kans op een Elfstedentocht telkens verder afneemt is ook op dit KNMI-grafiekje over de periode 1900 – 2020 te zien.

000 11 stedentocht kans

Halverwege de jaren tachtig (toen er twee Elfstedentochten werden gereden bedroeg die kans nog zo’n 15%, nu dus nog maar 8%. De kansen stijgen als er een aantal jaren  een strenge winter is geweest. Dat verklaart de stijging in de dertiger en veertiger jaren.

In het stuk van de Washington Post staat ook een grafiek (gebaseerd op de cijfers uit het artikel van de KNMI). Dat laat de ontwikkeling per jaar zien van de gemiddeld laagste temperatuur over een periode van vijftien dagen. De deskundigen achten een temperatuur van -4,2 graden gedurende vijftien dagen voldoende om te komen tot een ijsdikte van 15 cm, zijnde het minimum om een Elfstedentocht te kunnen houden.

000 11 stedentocht

Die vage puntjes zijn geen vlekken op uw beeldscherm maar geven de gemiddelde temperaturen in de “Elfstedentochtloze” jaren aan. De zwarte puntjes zijn de jaren dat er wel een Elfstedentocht werd gehouden.

Als je goed kijkt zie je er jaren bij dat die gemiddelde temperatuur beneden die -4,2 graden lag, maar dat er toch geen Elfstedentocht werd gehouden. Dat kan diverse oorzaken hebben. Neem bij voorbeeld 1992. Dat jaar viel er in het begin sneeuw op het ijs, dat verdere aangroei van het ijs tegenhield.

De KNMI eindigt hun verhaal met deze waarschuwende woorden:

Als we de opwarming beperkt weten te houden tot 2 ºC boven pre-industrieel blijft de kans heel redelijk met ongeveer 5%, gemiddeld eens in de 20 jaar. Echter, als we de opwarming door laten gaan zijn er nog maar één à twee tochten mogelijk voordat de kans in het midden van de eeuw heel klein wordt.”

Tot slot, de kans dat er deze maand nog een Elfstedentocht wordt gehouden acht ik ondanks het beroerde weer nul.