In de zeventiende eeuw fungeerden de Amsterdamse grachten als de riolering van de stad. In de zomer stonk het daardoor zo in de stad dat veel notabelen hun toevlucht zochten tot landhuizen buiten de stad. Zo ook de Amsterdamse burgemeester Cornelis de Graeff. Deze liet omstreeks 1650 aan de weg – de Zoestdijck’- tussen Baarn en Soest een buitenverblijf bouwen: het huidige paleis Soestdijk.
In de koets Cornelis de Graeff en zijn echtgenote Catharina Hooft, geschilderd ergens tussen 1656 en 1660 door vermoedelijk Jacob van Ruysdael (landschapsdeel) en Thomas de Keyser (figuren). Links Op de achtergrond de ‘Hofstede aen Zoestdijck’; schilderij in bezit van de National Gallery of Ireland.
In 1674 verkocht de Graeff het huis samen met de omringende landerijen aan stadhouder Willem III, waarmee het in bezit van de Oranjes kwam. Willem III verbouwde het tot een jachtslot. Het huis had toen nog niet de karakteristieke vleugels. Na de Franse inval van 1795 werd het paleis in beslag genomen door de Fransen en in de geest van de revolutie aan het Nederlandse volk geschonken. Koning Lodewijk Napoleon, de broer van de Franse keizer Napoleon, gebruikte het paleis van 1806 tot 1810 als zijn residentie.
In 1815, na het vertrek van de Fransen, schonk het dankbare volk het paleis weer terug aan de Oranjes en wel aan kroonprins Willem, de latere koning Willem II. Dit om hem te eren voor zijn inspanningen tijdens de veldslagen bij Quatre Bras en Waterloo, waarbij hij aan zijn schouder gewond was geraakt. Het paleis werd grondig verbouwd. De huidige twee vleugels werden toegevoegd en het gebouw werd wit geschilderd. Het paleis fungeerde sindsdien vooral als zomerverblijfplaats voor de Oranjes.
In 1937 kreeg het paleis vaste bewoners toen kroonprinses Juliana en prins Bernard er hun intrek in namen. Ze zouden er tot hun beider dood in 2004 blijven wonen. Het paleis was op dat moment overigens al geen eigendom meer van de Oranjes. In 1971 had de Nederlandse Staat het paleis gekocht. (Bij haar aftreden in 1980 bedong Juliana overigens dat zij en prins Bernard er tot hun dood gratis mochten blijven wonen.)
Speelhoek in het paleis in 1946; Foto Nationaal Archief; Fotocollectie Anefo; fotograaf Koos Raucamp
22 december 1966; Kerstviering op paleis Soestdijk, prinses Margriet , Koningin Juliana en prinses Beatrix schenken chocola; Foto Nationaal Archief; Fotocollectie Anefo; fotograaf Eric Koch
Sinds 2004 heeft het paleis geen officiële functie meer. Vanaf 2006 mocht het publiek het paleis bezoeken. Meer dan 100.000 mensen per jaar bezochten het paleis. In januari 2011 sloot het paleis zijn deuren, maar een maand later ging het al weer open, dit onder druk van het publiek dat toch wel graag wou zien, waar de koninklijke familie had gewoond. In afwachting van een definitieve bestemming is het paleis daarom nog steeds te bezoeken en dat hebben wij dus onlangs ook maar eens gedaan. De eerste twee zaken die ons opvielen waren dat a) het paleis veel dichter op de weg stond dan dat wij hadden gedacht en b) dat het bordes veel kleiner was dan dat de televisierapportages van het defilé uit de tijd van koningin Juliana suggereerden.
1967: Een deel van het bordes tijdens het defilé. Let ook even op de opmerkelijke haarmode van de prinsessen Margriet en Irene; Foto Nationaal Archief; Fotocollectie Anefo; fotograaf Jac. de Nijs.
2016; Prinses Marianne op een aanmerkelijk leger bordes tijdens het defilé van ondergetekende.
Je mag zoals gezegd ook in het paleis kijken – niet in alle vertrekken overigens, alleen in de benedenverdieping (en dan nog alleen delen daarvan.) Er zijn rondleidingen en we hadden een bijzondere leuke gids die ons op allerlei details wees. Bij voorbeeld op deze stoelen, ooit aangeschaft door koningin Emma. Omdat zij nogal klein was, kon ze als ze op de stoel zat niet met de benen bij de grond en zat ze met de koninklijke beentjes te bungelen. Daarom was bij één stoel een stukje van de poten afgezaagd. Op de achterkant van die stoel stond een kroontje zodat duidelijk was welke stoel voor Emma bestemd was.
De rechterstoel was voor Emma.
De Oranjes hebben hun privéspullen uit het paleis gehaald, maar om te laten zien hoe ze hier vroeger leefden staan op diverse plaatsen grote foto’s van de koninklijke familie uit die tijd.
Het gezin voor een nog volle boekenkast
Ook deze foto kan je er zien. Het zijn prinses Juliana, prins Bernhard, hun dochters en personeelsleden aan de eettafel in 1947. De gids wees ons even op het kleedje onder de stoel van prinses Margriet. Blijkbaar knoeide zij nog al en Juliana wou niet dat het kleed vies werd. Foto Nationaal Archief; Fotocollectie Anefo; fotograaf Willem van de Poll
Achter het gebouw ligt een grote paleistuin waar je uitgebreid kan wandelen (of op een bankje zitten).
Al met al is een bezoek aan te raden. Hoe lang dat nog kan, is echter onbekend. Het rijk zoekt een nieuwe bestemming voor het paleis. In 2015 kon je ideeën hiervoor indienen. Uit de 120 inzendingen zijn er vier uitgekozen. De indieners hebben elk 100.000 euro gekregen om hun ideeën verder uit te werken. Zie hier voor deze ideeën.
Of het echter wat wordt, weet ik niet. Als ik bijvoorbeeld een zin lees als: “De showcase ‘Made by Holland’ brengt de kracht en de competenties van het Nederlandse bedrijfsleven (inter)nationaal onder de aandacht in de vorm van een experience” (uit het voorstel van Made by Holland), dan vraag ik me af of we daarop zitten te wachten. Maar goed, we zullen het wel zien.