Een pubquizvraagje, wat voor kleur hebben de strepen van een zebra: zwart of wit? (Ik bedoel het beest, niet de oversteekplaats).
Zebra’s in Botswana; foto Paul Maritz; WIkipedia
Terwijl u nadenkt over deze vraag, zal ik eerst met u een andere vraag behandelen: waarom hebben zebra’s eigenlijk strepen? Over deze vraag wordt al meer dan honderd jaar gediscussieerd. Wetenschappers hebben inmiddels al achttien verschillende theorieën geopperd. Een van die theorieën is de streepjes-codetheorie. Omdat elk dier zijn unieke patroon (streepjescode) heeft, zouden de strepen dienen voor herkenning door andere zebra’s. De zebra’s “scannen” als het ware elkaars streepjes.
De drie theorieën die het vaakst worden genoemd zijn temperatuurregeling, camouflage en het weren van vliegen.
Als eerste de temperatuurregeling. Volgens deze theorie hebben zebra’s strepen, omdat ze zo hun lichaamstemperatuur beter kunnen regelen. ’s Morgensvroeg, als het relatief koud is, nemen de zwarte strepen warmte op, ’s middags als het warm is reflecteren de witte strepen het zonlicht, waardoor het lichaam minder snel opwarmt. Daarnaast ontstaat er dan een luchtcirculatie rondom het beest, omdat er een temperatuurverschil is tussen de zwarte en witte delen. Volgens een studie kan dit temperatuurverschil in de hitte wel oplopen tot 12 tot 15 graden. Deze luchtcirculatie helpt bij het afkoelen. Vandaar hun streepjespatroon.
Volgens de camouflagetheorie hebben zebra’s echter strepen ontwikkeld om hun vijanden, in het bijzonder de leeuw, te misleiden. Nu lijkt dit in eerste instantie niet erg logisch, want het grootste gedeelte van de tijd grazen zebra’s op de groene grasvlaktes, waar ze met hun zwart-witte strepen juist extra opvallen.
Gelukkig voor de zebra’s zijn leeuwen echter kleurenblind. Veel zoogdieren, waaronder leeuwen, hebben maar twee soorten kegeltjes in hun ogen (mensen drie). Hierdoor nemen ze niet alle kleuren waar die wij kunnen waarnemen en kunnen daardoor minder goed kleuren zien dan mensen. (Honden zijn ook kleurenblind.) Ook zouden de streepjes er voor zorgen dat, als zebra’s in een groep staan, de leeuw in verwarring zou raken. Met meerdere zebra’s op één plek, is het namelijk moeilijker om de omtrek van een enkel dier te zien.
Zebra’s in een groep in Serengeti National Park, Tanzania; foto Wikipedia
Echter, als zebra’s gevaar zien, dan proberen ze zich niet in de bosjes te verstoppen, waar ze voordeel van hun camouflagehuid zouden hebben, maar hollen ze er op de vlakte vandoor, waardoor ze zichtbaar blijven voor leeuwen. Ook dat groepsidee van één grote zebra werkt bij het hollen niet. Menig zebra is dan ook al ten prooi gevallen aan een hongerige leeuw.
Dan de vliegjes. Dat klinkt onschuldig maar menig dier is het slachtoffer geworden van een ziekte die de tse tse vlieg overbrengt (de slaapziekte bij de mens; nagana – ook een soort slaapziekte – bij dieren). Uit onderzoeken blijkt nu dat de streepjeshuid van de zebra er voor zorgt dat de tse tse vlieg veel minder snel landt op een zebra dan op een dier zonder strepen. De strepen hinderen de tse tse vlieg bij het landen. Ze raken verward. Daarom zouden zebra’s strepen hebben ontwikkeld.
In Engeland is er dit jaar een onderzoek geweest om te testen of deze veronderstelling klopt. Daartoe liet men “in een soort proefopstelling” met tse tse vliegjes zebra’s, paarden en paarden met een zebradeken om rondlopen. Het bleek dat de tse tse vlieg inderdaad veel vaker op de paarden landen dan op de zebra’s en de paarden met een zebradeken om. Op de site van de BBC staat een interessant verhaal over dit onderzoek.
Enfin, terug naar de beginvraag: hebben zebra’s zwarte of witte strepen. Heeft u zwart geantwoord? Nu moet ik bekennen dat ik – om u op het verkeerde been te zetten – expres onder de vraag een foto van zebra’s heb gezet, waar het lijkt dat zebra’s zwarte strepen hebben. Dat antwoord is fout.
Zebra’s hebben witte strepen. Van nature hebben zebra’s namelijk een zwarte huid. Als ze bijvoorbeeld nog in de baarmoeder zitten, is hun huid grotendeels nog zwart. Dat ze van nature een zwarte huid hebben, is (of beter gezegd was) ook te zien bij de quagga, een inmiddels uitgestorven zebrasoort.
De enige foto (uit 1870) die nog bestaat van de inmiddels uitgestorven quagga. Zijn huid is grotendeels donker.
De huid van een zebra is zwart, ook onder de witte strepen. Gekleurde huidcellen produceren een pigment dat de haren zwart kleurt; de witte strepen (en de grote witte vlakken op de buik) zijn gebieden waar deze pigmentatie ontbreekt. Zwart is dus de basiskleur van het beest.
Mei Sheng in San Diego
