Vulkanen in Nederland

Als u in een quiz de vraag krijgt voorgelegd: “Wat is de hoogste vulkaan van Nederland?” dan zult u misschien denken: ‘Huh? De hoogste vulkaan van Nederland?” Maar hoewel de vraag als strikvraag gezien kan worden, is het wel een echte vraag. Nederland telt namelijk twee grote slapende vulkanen, waarvan ‘Mount Scenery’ gelegen op Saba met 887 meter de hoogste is.

00000-vulkaanMount Scenery op Saba; foto Richie Diesterheft; Flickr

De andere vulkaan is ‘The Quill’ – een verbastering van het Nederlandse woord de kuil, een vulkaan gelegen op het eiland Sint Eustatius. Deze vulkaan is 601 meter hoog.

00000-the-quillThe Quill op Sint Eustatius; (foto Walter Hellebrand ; nl.wikipedia)

Waarschijnlijk had u er even niet aan gedacht dat Nederland er in oktober 2010 drie nieuwe gemeentes bij kreeg. De bovenwindse eilanden Saba en Sint Eustatius kregen dat jaar, samen met het benedenwindse eiland Bonaire, een nieuwe status als openbaar lichaam (een soort bijzondere gemeente) van Nederland.

Mount Scenery en The Quill zijn geen dode vulkanen. Saba en Sint Estatius maken deel uit van de Kleine Antillen, een eilandengroep in het Caribisch gebied dat ontstaan is als gevolg van vulkanische activiteit. Dat de vulkanen op deze eilanden geen dode vulkanen zijn bewees de Soufrière, een actieve vulkaan op het zuidelijke gedeelte van het niet zo ver van Saba en Sint Eustatius gelegen eiland Montserrat.

0000-eilanden

De Soufrière barstte in 1995 uit, evenals in 1997 (19 doden) en nogmaals in 2009.

00000-vulkaan-monseraat

NASA foto van de uitbarsting van de Soufrière in 2009 (Image courtesy of the Earth Science and Remote Sensing Unit, NASA Johnson Space Center).

De laatste uitbarsting van de Mount Scenery op Saba vond plaats rond 1640. Op de geologische tijdschaal geldt dit als een recente uitbarsting. De laatste keer dat The Quill uitbarstte was wat langer geleden, ergens tussen het jaar 100 en 400 na Christus. Daarmee geldt deze vulkaan echter niet als een dode vulkaan. Zo heeft het grondwater in de buurt van de vulkaan een aanzienlijk hogere temperatuur dan elders, wat wijst op de nabije aanwezigheid van magma. Zowel Mount Scenery als The Quill staan daarom te boek als een slapende vulkaan en niet als een dode vulkaan. Er moet dan ook rekening mee worden gehouden dat ze in principe op elk moment zouden kunnen uitbarsten – dat kan, dit ter geruststelling, ook echter pas over honderdduizend jaar of nooit  zijn.

Dat de vulkanen potentieel gevaarlijk kunnen zijn, was overigens al in 1981 bij de autoriteiten van de Antillen bekend, maar een rapport daarover van een aantal vulkanologen verdween volgens een groot artikel in Trouw van 12 juli 1997 met het stempel ‘geheim’ in een bureaula: “Volgens woordvoerder R. Martina die de Nederlandse Antillen in Den Haag vertegenwoordigt, hebben de autoriteiten destijds geoordeeld dat er geen reden was voor een publicatie omdat het rapport tot paniek zou kunnen leiden. […] De bevolking is er daarom al die tijd ten onrechte van uitgegaan dat de vulkanen dood zijn en heeft zich op geen enkele wijze op een eventuele evacuatie voorbereid.”

In ieder geval worden vandaag de dag beide vulkanen nauwlettend door seismometers van het KNMI in de gaten gehouden. Ook wordt gekeken naar de temperatuur van het grondwater en die van de warmwaterbronnen die zich op Saba bevinden: Tussen 1995 en 1997 steeg de temperatuur in die bronnen met ongeveer 10 graden, daarna daalde deze echter weer.

Tot slot, weet u dat er ook in Nederland (het Europese deel)  sporen van een vulkaan te vinden zijn en wel in de Waddenzee? Het betreft hier de Zuidwalvulkaan. Van de Wikipedia: “De Zuidwalvulkaan (Fries: Súdwâlfulkaan), is een dode vulkaan in Nederland die zich op ruim 2 km onder het aardoppervlak bevindt, onder de Waddenzee tussen Harlingen en Vlieland, meer precies iets ten zuidwesten van de zandplaat Griend. De vulkaan is niet meer actief sinds de late Jura (ca. 160-145 miljoen jaar geleden) […].De vulkaan had een hoogte van ongeveer 1 km en was gedurende zo’n 12 miljoen jaar actief. De erupties van de vulkaan waren hevig en kortstondig met veel explosies.” Wie hier meer over wil lezen, kan hier terecht.

Helemaal tot slot: toen Indonesië als Nederlands Indië zijnde nog deel uitmaakte van het Koninkrijk der Nederlanden telde het koninkrijk meer dan 400 vulkanen waarvan zo’n 170 actieve. Denk bijvoorbeeld maar eens aan de beroemde grote uitbarsting van de Krakatau in 1883. Overigens als u niet wist dat Nederland slapende vulkanen kent, u bent niet de enige die problemen heeft met de  vraag waar vulkanen liggen. In 1969 maakte Hollywood een speelfilm over de uitbarsting van de Krakatau. De film kreeg de titel: ‘Krakatoa, East of Java’ . De vulkaan ligt toch echt ten noordwesten van Java, in de zeestraat Soenda tussen Java en Sumatra.