In het kader van mijn speurtocht naar het Tweede Straatje van Vermeer: de achterkant van het ‘Gezicht op Delft’.

‘National Treasure’ is een Amerikaanse film uit 2004 met Nicolas Cage. In deze film gaat hij op zoek naar een verborgen schat. Met behulp van aanwijzingen kan deze schat gevonden worden. Het blijkt dat één van de aanwijzingen op de achterkant van de Amerikaanse  Onafhankelijkheidsverklaring staat, waarop Cage deze verklaring steelt uit de Amerikaanse ‘National Archives.’

Deze gedachte volgend bedacht ik dat Vermeer misschien op het ‘Gezicht van Delft’ aanwijzingen heeft achtergelaten, die meer informatie geven over het Tweede Straatje. Nu zijn die niet te zien op de voorkant van het schilderij. Jammer, het zou wel makkelijk zijn geweest als Vermeer er bijvoorbeeld een pijl op had geschilderd om aan te geven waar het Tweede Straatje zich bevindt.

Het Gezicht op Delft met een aanwijzing van Vermeer

Niet dus, maar wellicht heeft Vermeer wel een aanwijzing op de achterkant van het schilderij achter gelaten. Dus daarom ben ik op een rustige maandagmorgen naar Het Mauritshuis gegaan om te kijken of er iets op de achterkant van het schilderij staat. Op het moment dat er even geen andere bezoekers en geen suppoosten in de zaal waren, heb ik het schilderij van de wand gehaald en omgedraaid. Zie hier de achterkant van het Gezicht op Delft.

De achterkant van het Gezicht op Delft.

Even veerde ik hoopvol op toen ik zag dat er een stuk papier op de achterkant was geplakt, maar helaas, bij nader onderzoek bleek dit een sticker uit 1946 te zijn. Aangezien Vermeer al in 1675 overleed, zal hij deze sticker er niet zelf op hebben geplakt.

Wel zag ik dat Vermeer, vlakbij het kruis in het midden, wat groene verf op de achterkant van het doek had geknoeid. Misschien had hij er wel een ‘onzichtbare boodschap’ opgeschreven die je met citroensap en een föhn zichtbaar kon maken, net zoals Cage in de film een geheime boodschap op de achterkant van de  Onafhankelijkheidsverklaring zichtbaar maakt. Maar ik was mijn citroenen en mijn citruspers vergeten en omdat ik bovendien voetstappen van een suppoost hoorde aankomen, heb ik het schilderij maar weer snel opgehangen. Kortom, dit veldonderzoek heeft mij niet veel verder gebracht.

p.s. Wie nu denkt, wat is dit nou weer voor een onzin, in het Mauritshuis is momenteel een tentoonstelling te zien van het werk van de Braziliaanse kunstenaar Vic Muniz. Deze heeft toestemming gekregen van meerdere beroemde musea om achterkanten van bekende schilderijen te fotograferen om deze vervolgens exact maar dan ook exact na te maken, zodat het publiek kan zien hoe de achterkanten van deze schilderijen er uit zien.

Van het Mauritshuis mocht hij onder andere de achterkant van ‘Het meisje met de parel’ en het ‘Gezicht op Delft’ van Vermeer fotograferen en namaken. Toch wel speciaal om vervolgens een zaal te zien waarin mensen allemaal geïnteresseerd naar achterkanten van schilderijen staan te kijken.

De jongste dochter vroeg vorige week of ik mee wilde naar een tentoonstelling in museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam. Het was iets met licht en water. De kunstenaar was een Deen, ene Olafur Eliasson. De oudste dochter wilde ook wel mee en zo kwam het dat wij vrijdag in een grote donkere zaal in het museum stonden. Er hing een waarschuwingsbordje dat je uit moest kijken voor oneffenheden op de vloer. Dat bordje stond er niet voor niets. De pakketvloer was buitengewoon slecht gelegd. Her en der bobbelde de vloer. Dat krijg je er van als je bezuinigt en de vloer door een goedkoop mannetje laat leggen.

Terwijl de jongste dochter en ik al in de zaal de bewegende lichtreflecties op een wand bekeken, stond de oudste dochter nog buiten de zaal om een informatiebord over de tentoonstelling te bekijken. Ze wilde eerst even lezen wat de bedoeling van de kunstenaar was. Dit doet me, geheel off topic, denken aan een anekdote die een gids ons een keer vertelde toen we tijdens een excursie in een oud landingsvaartuig door de haven van Seattle voerden. Hij zei dat tijdens de Tweede Wereldoorlog veel van die voertuigen door vrouwen in de fabrieken in elkaar waren gezet – de mannen vochten aan het front. Deze boten bleken veel beter in elkaar te zitten dan de boten die de mannen maakten. De reden: de vrouwen lazen eerst de gebruiksaanwijzing, de mannen niet.

Het bleek dat de slechte vloer bij het kunstwerk hoorde. Onder de vloer lag water. Door op de kromme planken te trappen, veroorzaak je golven in een bak met water aan de andere kant van de wand. De rimpelingen in het water werden door middel van een grote schijnwerper geprojecteerd op de wand. We waren aldus onderdeel van het kunstwerk.

Deze twee kunstenaars – uw verslaggever en de jongste dochter – kijken naar de lichtprojecties die zij zelf mede hebben veroorzaakt.

Zo zag de zaal met water aan de andere kant van de wand er uit.

De tentoonstelling behoort tot vaste collectie van het museum. Van de site van het museum: “Heeft u de Notion motion (2005) van Olafur Eliasson (Kopenhagen 1967) in 2005 en in 2010 gemist? Deze zomer heeft u nogmaals de kans om u voor het eerst, of misschien wel opnieuw, onder te laten dompelen in deze fabelachtige installatie. Museum Boijmans Van Beuningen toont van 18 juni tot en met 18 september 2016 de monumentale installatie ‘Notion motion’ van de Deens-IJslandse kunstenaar Olafur Eliasson. Geïnspireerd door de wetten van de natuur, in het bijzonder de reflectie van licht op water, creëerde hij speciaal voor de 1500m2 grote Bodon zaal van het museum de installatie ‘Notion motion’. De installatie bestaat uit drie verschillende lichtprojecties die de wisselwerking tussen licht en water toont. De imposante installatie bestaat uit maar liefst 20.562 liter water en 800 vlonderdelen.

Die laatste zin intrigeert mij. Waarom exact 20.562 liter? Mag het niet 20.561 liter of 20.563 liter of ongeveer 20.000 liter zijn? En waar ik ook wel nieuwsgierig naar ben is dit: de tentoonstelling behoort tot de vaste collectie van het museum. Hij was voor het laatst in 2010 te zien. In de tussenliggende jaren was de boel opgeslagen. Waar laat je 800 vlonderonderdelen en 20.562 liter water?

Sinds maart heb ik helaas maar weinig aan het onderzoek kunnen doen. Er waren even belangrijkere zaken zoals de onverwachte promotie van Go Ahead Eagles naar de Eredivisie. Ik denk dat ik wel mag zeggen dat ik hier, dankzij mijn waardevolle bijdragen aan de altijd weldoordachte discussies op het Go Ahead Eagles Supportersforum, een grote rol in heb gespeeld.

Maar goed, even een kleine update van de stand van zaken ten aanzien van het onderzoek naar het Tweede Straatje. Op mijn vragen over de huizen in de Vlamingstraat aan een organisatie van mensen die zich bezig houden met het onderzoeken van de geschiedenis van oude huizen in Delft heb ik helaas geen antwoord gehad. Jammer, maar dat was uiteraard hun goede recht.

Wel was professor Frans Grijzenhout, de man die de locatie van het eerste Straatje van Vermeer ontdekte, zo vriendelijk om mijn mails te beantwoorden. Over de mogelijkheid dat op het Tweede Straatje het huis van de zuster van Vermeer staat afgebeeld, schreef hij:

“Wat betreft “het tweede Straatje”: ik ben bang dat ik je belangrijkste uitgangspunt niet zou durven onderschrijven. Ik denk niet dat het feit dat een familielid in dat huis aan de Vlamingstraat woonde, de motivatie was voor Vermeer om het (eerste) Straatje te schilderen. Ik denk juist dat het de unieke, schilderachtige combinatie is geweest van die twee poortjes naast dat oude, verweerde huis, en het spel met de gangen en huizen daarachter die hem ertoe hebben aangezet. Hij kende die plek vermoedelijk heel goed, inderdaad omdat die tante daar woonde en hij er, onderweg naar zijn zus, vaak genoeg naar gekeken zal hebben. De familieherinnering is m.i. wel wezenlijk voor ons begrip van het schilderij, maar is niet per se de eerste aanleiding geweest voor het schilderen, die zoek ik toch meer in een esthetische overweging.

 Dit alles sluit dus niet uit dat in “het tweede Straatje” ook een huis van een familielid of bekende van Vermeer is afgebeeld, maar dat hoeft mijns inziens echt niet zo te zijn; het kan elke plek zijn die Vermeer interessant vond om te schilderen, om wat voor reden dan ook”

 Ik moet zeggen dat ik de professor hierin geen ongelijk kan geven – sterker nog hij zou wel eens helemaal gelijk kunnen hebben –  maar zoals de professor ook al schrijft, uitsluiten dat op het Tweede Straatje het huis van een familielid staat, kunnen we niet. Dus voorlopig hou ik daar toch even aan vast, hoewel het voor de speurtocht niet essentieel is als we weten wat er op het schilderij staat afgebeeld (het maakt het wel makkelijker).

Voor de speurtocht is het vooral van belang om te ontdekken wie de eigenaren van het schilderij zijn geweest nadat het op 16 mei 1696 in veiling in Amsterdam werd verkocht (sindsdien is het schilderij spoorloos). Over hoe toen veilingen werden gehouden, gaf de professor nog wat waardevolle tips. Daar zal ik na de zomer eens mee aan de gang gaan.

Verder ben ik begin juli met de dochters naar de tentoonstelling ‘Vermeer komt thuis’ in Museum Prinsenhof in Delft geweest. Dit om te laten zien met wat voor een onderzoek hun gekke vader nu weer bezig was.

Het Prinsenhof kreeg voor deze tentoonstelling een aantal maanden het Straatje van Vermeer te leen van het Rijksmuseum. Ik had een soortgelijke tentoonstelling ook al in het Rijksmuseum gezien, maar ik moet zeggen dat de mensen van het museum in Delft het leuker hadden opgezet dan die van Amsterdam.

Uw onderzoeker staande voor het Straatje in Delft. Het schilderij was wat groter dan ik me herinnerde van mijn bezoek aan Amsterdam.

We hebben in het kader van CSI Delft ook nog even in de Prinsenhof gekeken naar de kogelgaten in de muur die achter waren bleven nadat Balthasar Gerards daar Willem van Oranje doodschoot. De gaten waren zo groot dat Willem de Zwijger als hij nog wat gezegd heeft ongetwijfeld luidkeels “AU!!!” zal hebben geroepen. Volgens de overlevering zouden zijn laatste woorden echter “Mon Dieu, ayez pitié de moi et de ton pauvre peuple” (vertaling: “Mijn God, heb medelijden met mij en met uw arme volk”) zijn geweest.

Een onderzoek uit 2012 doet overigens vermoeden dat de prins op slag dood moet zijn geweest: “Mijn conclusie is dan ook dat de kogel bij de vijfde rib naar binnen is gegaan, bij de achtste rib naar buiten is gegaan en dat hij de linkerzijde van de hartkamer heeft weggeslagen. Dan treedt de dood onmiddellijk in en de mogelijkheid dat hij nog iets heeft gesproken acht ik uitgesloten.” aldus een zekere Dr. Mat Weststrate die voor het onderzoek het originele zestiende-eeuwse sectierapport van de arts Pieter van Foreest bestudeerde.

Maar nu dwaal ik wel heel erg ver af van mijn speurtocht naar het Tweede Straatje van Vermeer. Ik zie althans nog niet in hoe de moord op Willem van Oranje in 1584 een relatie kan hebben met de verdwijning van het Tweede Straatje van Vermeer in 1696.

(Voor alle bijdragen t.a.v. mijn onderzoek naar het Tweede Straatje van Vermeer zie hier.)

Vincent van Gogh heeft heel wat zelfportretten gemaakt. Ik geloof wel meer dan 40 stuks. Zie hieronder een twintigtal.

Het onderste rijtje portretten is allemaal geschilderd nadat hij op 23 december 1888 zijn oor had afgesneden. Op de twee portretten linksonder is hij te zien met zijn oor in verband, althans met wat er van over is. Op de drie portretten rechtsonder heeft hij zich met zijn “goede” overgebleven oor naar de kijker gewend.

Krantenberichtje uit de lokale Franse zondagskrant ‘Le Forum Républicain’, d.d. 30 december 1888, waarin melding wordt gemaakt dat  ‘Vincent Vaugogh, peintre, originaire de Hollande’ zijn oor heeft afgesneden. “Ce malheureux a étè admis d’urgence à l’hospice”

Het schilderij rechtsonder op de collage dateert van september 1889 en is (vermoedelijk) het laatste zelfportret dat Vincent van Gogh heeft gemaakt. Vlak daarvoor had hij zijn baard afgesneden (“Eh, dokter, de patiënt doet iets met een scheermes bij zijn hoofd”). Hij schilderde het als verjaardagscadeau voor zijn moeder, wat ik wel een lief gebaar vind. (In 1998 werd het in New York voor 71,5 miljoen dollar geveild; dat zou zijn moeder waarschijnlijk nooit hebben verwacht.)

Het ontbreken van die baard maakt een wereld van verschil. Zeg eens eerlijk: als dit portret in ‘Opsporing Verzocht’ zou verschijnen, zou u dan de politie bellen om door te geven dat de gezochte persoon wel eens een zekere Vincent van Gogh zou kunnen zijn?

“Deze persoon kan een belangrijke getuige in het onderzoek zijn”

Waar ik – een beetje naïef; ik geef het gelijk toe –  nooit bij stil heb gestaan, is dat haast alle zelfportretten van Van Gogh gespiegelde portretten zijn. Hij schilderde zich zoals hij zich in de spiegel zag. Dat realiseerde ik me pas toen ik in de Volkskrant las dat het zijn linkeroor was dat hij had afgesneden en niet zijn rechteroor, zoals te zien is  op de twee schilderijen met zijn oor in verband. Als je wilt weten hoe de echte Van Gogh er uit zag, dan moet je dus zijn portretten spiegelen.

Links het spiegelbeeld; rechts de “echte” van Gogh met zijn ontbrekende linkeroor.

De tweeling Van Gogh: Zoek de zeven verschillen

Om de schrijver Ewout Kieckens te citeren: “Als het geluk je toelacht, heb je geen spiegel nodig.”

Gisteren keek ik tussen de middag even naar het NOS-journaal van één uur. Het Permanente Hof van Arbitrage in Den Haag had uitspraak gedaan in een zaak die door de Filippijnen tegen China was aangespannen in zake de Chinese maritieme claims ten aanzien van de Zuid-Chinese Zee. Mocht er ooit een derde Wereldoorlog uitbreken, dan zou deze wel eens hier kunnen beginnen. Niet alleen erkennen een hoop Aziatische landen niet de claim van China op deze zee maar ook de Verenigde Staten niet. Het was kortom een belangrijke uitspraak. Het was echter niet het hoofditem van het journaal.

Ook een nieuwe campagne om vooral jongeren te wijzen op de gevaren van huidkanker – hou je moedervlekken in de gaten! – was niet het belangrijkste nieuwsitem. (Zie hieronder hoe topschaatster Thijsje Oenema, Nederlands recordhoudster op de 500 meter, hierover vertelt in RTL Late Night). De belangrijkste uitslagen voor haar zijn helaas niet meer die van het schaatsen maar die van haar medische onderzoeken.

Maar ook deze voorlichtingscampagne was niet het belangrijkste nieuwsitem volgens het NOS Journaal. Nee, het belangrijkste nieuws van de dag was volgens het NOS-Journaal van één uur dat Vincent van Gogh in 1888 niet zijn oorlelletje had afgesneden maar zijn hele oor. Dat had een Amerikaanse schrijfster ontdekt. In het Van Gogh Museum kan je nu (tijdelijk) een briefje uit 1930 zien van de dokter van Van Gogh waarin deze dit bevestigt.

De items van het NOS Journaal van dinsdag 12 juli 2016 13.00 uur in volgorde van behandeling

Nu ben ik ooit voorzitter geweest van de VIENO – de Vereniging voor Interessante Edoch Nutteloze Onderzoeken –  dus zulke berichtgeving mag ik graag zien, maar dit is toch niet het belangrijkste nieuwsitem om het journaal mee te openen?

(Overigens mijn waardering voor het NOS Journaal slinkt de laatste tijd behoorlijk. Zo liet het laatst zonder enige waarschuwing vooraf in het journaal van acht uur zien hoe een Spaanse stierenvechter de dood vond toen een stier hem doorboorde. Ze hadden kunnen volstaan met het voorlezen van dit nieuws. Het laten zien van de beelden voegde niets toe. Het was pure sensatiezucht.)

In het journaal lieten ze ook het pistool zien waarmee Vincent van Gogh zelfmoord zou hebben gepleegd. Het verroeste wapen was in de jaren vijftig in de akkers rondom Auvers terug gevonden. De forensische experts van CSI Auvers hadden geconstateerd dat dit pistool – “een Lefaucheux à broche, destijds een populair model” – met grote zekerheid het wapen moest zijn geweest waarmee Vincent van Gogh zichzelf in de borst had geschoten. (Het pistool kan je momenteel ook in het museum bekijken.)

Nu heb ik een vervelende mededeling voor het Van Gogh Museum. Het getoonde pistool is niet het wapen waarmee Van Gogh zelfmoord heeft gepleegd. Van Gogh heeft namelijk in 1890 helemaal geen zelfmoord gepleegd, maar werd op 27 juli 1890 neergeschoten door een Noorse militair die deel uitmaakte van het Noorse invasieleger dat tijden de Tweede Noormannentijd Frankrijk was binnengevallen.

Althans dat schreef ik in juli 1990 in een ingezonden brief aan de Volkskrant. In die maand was het 100 jaar geleden dat Van Gogh stierf. Dagenlang stonden toen de kranten en tijdschriften vol met allerlei non-items over Van Gogh. Als reactie op deze overkill aan publiciteit besloot ik de Volkskrant een primeur te gunnen. Ze plaatsen mijn brief echter niet, althans niet in juli. Wel verscheen mijn brief een half jaar later in het eindejaar overzicht van opmerkelijke brieven die dat jaar niet waren geplaatst (en later ook nog eens in een boek van De Volkskrant met ingezonden brieven). Zie hier mijn brief:

Het NOS journaal besteedde er in 1990 geen aandacht aan.

Oopjen keek om zich heen. Het was erg druk in het museum. Tientallen mensen staarden haar aan.

Minister Bussemakers had gelijk, dacht ze, toen deze bij de presentatie  van de schilderijen in het Rijksmuseum zei: “Het moet voor Marten en Oopjen even wennen zijn. Tot voor kort hingen ze altijd in intieme sferen bij particulieren en nu zijn ze publiek bezit. Zie ze daar eens naast de Nachtwacht.”

Marten Soolmans (21 jaar) en Oopjen Coppit (23 jaar en zwanger), in 1634 poserend voor de toen 28-jarige Rembrandt

Het was inderdaad even wennen, al die mensen. Dat kwam natuurlijk ook door de vele publiciteit rondom hun komst. Eén van de bezoekers had zelfs een courant, ‘De Volkskrant’, bij zich zag ze. Er stond een recensie over haar en Marten in. Oopjen las over de schouder van de man mee:

“Ook voor de mannen op Van der Helst’s schuttersstuk is het wennen. Jarenlang bood hun plek in de eregalerij van het Rijksmuseum uitzicht op een groep collega-schutters, maar die zijn nu tijdelijk verdrongen door een getrouwd stel. Met gedraaide hoofden en opgetrokken wenkbrauwen slaan ze de in zwart gehulde nieuwkomers gade: Kijk, is dat niet Marten met z’n meisje….”.

Oopjen keek naar de schutters. Ze zag nog net hoe er eentje snel het hoofd afwendde […]

Tja, schilderijen met mensen er op die moeten “wennen”. Daar moet ik eerlijk gezegd ook even aan wennen. Maar serieus, wennen? Wennen?? Twee mogelijkheden: of de minister en de journalist denken dat ze kinderen toespreken of ze denken dat ‘A night in the Museum’ een documentaire was en geen speelfilm.

(Klik op de afbeelding om te zien wat er ’s nachts allemaal in een museum gebeurt.)

[…] De volgende ochtend, zes uur ’s morgens. Marten stond weer in zijn lijst. Terwijl Oopjen samen met het melkmeisje van Vermeer gezellig op een bankje had zitten keuvelen, had kapitein Frans Banninck Cocq van de Nachtwacht hem ’s nachts de rest van het museum laten zien. Hoogst interessant vond Marten. Hij knikte nog even naar Frans die zijn plaats in de Nachtwacht weer had ingenomen. Ook de mannen van Van der Helst’s schuttersstuk stonden weer op hun plek. Marten keek naar Oopjen. Opeens schrok hij. “Oopjen, je staat verkeerd om!’ riep hij. In de verte klonken voetstappen van de eerste suppoosten. Net op tijd draaide Oopjen zich om.

“Sorry, ik moet nog even aan dit alles wennen “ fluisterde Oopjen.

Gisteren bezochten mijn oudste dochter – “Pap, ik kan deze maand nog gratis met mijn studenten-OV-kaart reizen, zullen we naar Amsterdam gaan?” – en ik de ‘World Press Photo 2016’ – tentoonstelling in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Het was een mooie tentoonstelling. Op deze site kan je de winnende foto’s per categorie zien. Prachtige foto’s vaak. Bekijk bijvoorbeeld maar eens de winnaars uit de categorie ‘Nature’. (Even op de aangegeven World Press Photo-site naar beneden scrollen en  dan de foto’s aanklikken; het duurt even voordat ze laden maar het is het wachten waard.)

Omdat 2015 een jaar was met veel oorlogslachtoffers en  vluchtelingenellende, waren er uiteraard ook veel foto’s over dit onderwerp. De foto’s die de meeste indruk op mijn dochter en ik maakten, waren gemaakt door een zekere Abd Doumany uit Syrië. Hij fotografeerde kinderen in Douma, Syrië die slachtoffer van een bombardement waren.

Als je deze en andere foto’s van hem uit dezelfde serie ziet, dan zou je tegen alle mensen die zo fel tegen de komst van een asielzoekerscentrum protesteren willen zeggen, bekijk deze foto’s eens een kwartiertje lang.

Ik wil deze blogpost echter niet somber eindigen. Op de tentoonstelling was ook een serie foto’s van een Nederlander die de hele wereld over was gereisd om in allerlei landen straten te fotograferen. Op zich vond ik die foto’s niet zo bijzonder maar ze deden me denken aan de dansfilmpjes van de Amerikaan Matt Harding. Die heeft een aantal keer de wereld rondgereisd en daarbij in allerlei landen een raar maar vrolijk dansje gedaan, vaak met de plaatselijke bevolking. Hij heeft er YouTube-filmpjes van gemaakt en ze op internet gezet. Hij heeft er meerdere gemaakt maar die uit 2008 vind ik de leukste.

Het filmpje is inmiddels zo’n 50 miljoen (!) keer bekeken en meer dan 100.000 mensen hebben een ‘reactie’ achter gelaten onder dit filmpje. Van zo’n filmpje word ik weer helemaal vrolijk.

Overigens in zijn 2012 filmpje komen ook dansende mensen uit Damascus, Syrië voor. Je vraagt je af hoe het met deze mensen is vergaan sindsdien. In het filmpje heeft Matt Harding de gezichten van deze mensen nu onherkenbaar gemaakt.