Je zou het niet zeggen maar ik ben al 62 jaar oud. Nu zou ik deze onthulling kunnen laten volgen door een relativerende wijze spreuk over ouderdom, waaruit zou blijken dat ik eigenlijk nog heel jong ben, maar dan komt u ongetwijfeld met Aristoteles aanzetten met zijn “Spreken in spreuken past de ouderdom”, dus dat doe ik maar niet.

Ik ga gewoon terug naar 1958. ‘Toen was geluk heel gewoon’ zouden Koot en Bie, en in hun navolging Gerard Cox, zingen. Wacht eens even, dat ging over 1948; – zie je wel dat ik nog jong ben zeg ik; zie je wel dat hij oud is, hij haalt jaartallen door elkaar zegt u. Maar goed, terug naar 1958 dus, dit aan de hand van een drietal foto’s.

De eerste foto stamt uit de winter van 1958. Ik zit hier samen met mijn twee broertjes op de slee. Ik zit voorop. Het was koud, erg koud.

Helaas heb ik niet de foto die mijn vader hierna nam. Daar zat ik alleen op de slee. Mijn broertjes waren op dat moment sneeuwballen aan het gooien. Mijn vader zei dat ik heel stil moest zitten en vooral niet moest bewegen. Hij nam een foto en ging toen naar mijn broertjes toe om hen te fotograferen. Ik bleef zitten. Doodstil. En het was koud, erg koud.

Even later gingen mijn broertjes en mijn vader naar binnen waar de kolenkit paraat stond. Ik zat nog stil op de slee. En het was koud, erg koud.  Zoals mijn moeder later zei, dacht mijn vader dat ik al naar binnen was gegaan en bij mijn moeder in de keuken was. Dat was niet zo. Ik zat nog steeds op de slee. En het was koud, erg koud.

Het zal een minuut of tien geduurd hebben. Toen kwam mijn moeder de kamer binnen en vroeg aan mijn vader: “Waar is Martin?” Hij keek geschrokken naar buiten. Daar zat ik, op de slee. Het was koud, erg koud. Mijn moeder gaf een ijselijke kreet – heel toepasselijk in dit kader –  en snelde naar buiten en haalde me naar binnen. Terwijl ze probeerde om mij warm te krijgen, kreeg mijn vader gigantisch op zijn kop. Terecht. Zelf kan ik me het voorval overigens niet herinneren – wat ook wel logisch is omdat ik toen nog maar 2,5 jaar oud was – maar mijn moeder vertelde het later bij het zien van de foto altijd in geuren en kleuren. En elke keer kreeg ik het koud, erg koud.

Foto 2. Deze stamt uit de zomer van 1958. Ik ben hier drie jaar oud.

Ik sta hier samen met mijn broertjes bij een tent die we zelf hadden gemaakt. Zo te zien ben ik aan het kijken of er op het kleed ook een plekje voor mij is. Op de achtergrond is een stoeltje te zien. Waarschijnlijk heb ik daarop gezeten en heb toezicht op het bouwen gehouden.

Hoewel wij heel vaak tenten bouwden, gingen mijn ouders nooit met ons kamperen. Met vakantie gingen we altijd naar een huisje op een vakantiepark ergens in Nederland.

(Pas dertig jaar later, in 1988, ging ik samen met Marianne voor het eerst kamperen. We zouden dat jaar naar Amerika op vakantie gaan en daar ook kamperen. Maar eerst gingen we voor de zekerheid nog een weekje ‘proefkamperen’ in Frankrijk. De allereerste nacht voelde ik hoe iets in mijn rug zat te porren. Ik dacht dat het Marianne was maar zij zei dat ze het niet was. Toen we later de tent gingen opbreken, kwam onder het grondzeil, ongeveer op de plek waar ik lag, een verse molshoop te voorschijn, althans de aanzet daartoe.)

Foto 3. Deze foto stamt ook uit de zomer van 1958. Hier zit ik samen met mijn oudste broer bij de zandbak.

Het gaat hier echter niet om de zandbak maar om wat daar achter te zien is, die boom en de grond daar achter. Dat was mijn tuintje. Mijn ouders vonden het een goed idee dat we allemaal een eigen tuintje hadden. Konden we van de natuur leren.

Ik had als jongste het slechtste plekje, onder een boom met veel boomwortels en schaduw. Veel wou er dan ook niet groeien, maar ik had wel de mooiste plant van allemaal: een blauwe hyacint. Die had ik een keer zien staan op een stuk grond waar vroeger een boerderij had gestaan. Ik had hem uitgegraven en hem in mijn tuintje geplant. Wonder boven wonder sloeg hij aan en tot mijn grote vreugde kwam hij het volgende jaar weer terug. Maar verder groeide er eigenlijk niks. Een echte tuinier ben ik dan ook nooit geworden. Maar blauwe hyacinten vind ik nog steeds mooie planten.

Tot zover 1958. Toen was geluk nog heel gewoon.

Op internet zag ik een stukje over ‘Wim is weg’, mijn favoriete boekje (nummer 35) uit de Gouden Boekjes-reeks. Het gaat over een jongetje dat voor zijn verjaardag een driewieler krijgt en daarmee naar Spanje wil fietsten “[…] Maar papa en mama weten daar niets van. Die zijn ongerust. Wim is weg. Papa belt de politie op. Hij zegt: Er is een jongetje weg. Ons jongetje. Hij heet Wim.”

Spoiler-alert. Er begint een grote zoekactie. “De radio zegt: extra politiebericht. De mensen thuis luisteren. Er is een jongetje zoek, zeggen ze. Wat erg”. In stad en land wordt met schijnwerpers en zaklantarens naar Wim gezocht. Uiteindelijk wordt hij slapend midden in het bos gevonden en wordt Wim teruggebracht naar zijn ouders.

Het stukje over ‘Wim is weg’ deed me er aan denken dat ik als achtjarig jongetje ook een keer van huis ben weggelopen. Nee, dat was niet geïnspireerd door ‘Wim is weg’. Het was naar aanleiding van een ander boek over weglopen dat ik had gelezen. Dat spannende boek ging over een jongen die een weggelopen prinses tegen kwam. Zij was weggelopen omdat ze het keursleven van prinses zijn zat was. De jongen besloot met haar mee te gaan en liep ook van huis weg.

Onderweg beleefden ze allerlei avonturen. Zo waren er twee schurken die de prinses wilden ontvoeren. Uiteindelijk liep het goed af en keerden de prinses en de jongen allebei weer terug bij hun ouders. “Het is een deugniet maar met een gouden hartje” sprak de moeder van de jongen snikkend toen de koning de jongen thuis kwam brengen en zij hem weer in de armen kon sluiten.

Ik wilde ook wel zo iets spannends beleven en op een warme woensdagmiddag besloot ik om op avontuur te gaan. We woonden in die tijd in Apeldoorn aan de Jachtlaan, niet zo ver van paleis Het Loo af. Ik pakte mijn fietsje, zei tegen mijn moeder dat ik een stukje ging fietsen – ze gaf mij een appel mee –  en fietste naar het paleis om te kijken of daar in de buurt soms een wegelopen prinses rond liep. Nederland telde in die tijd vier prinsessen in de leeftijd van 16 tot 23 jaar, maar blijkbaar had geen van hen de behoefte om samen met een achtjarig jongetje weg te lopen.

1948, een tienjarige prinses Beatrix in de tuinen van paleis Het Loo.

Nadat ik mijn appel had opgegeten besloot ik om dan maar in mijn eentje zonder prinses naar Vaassen, een plaats vlakbij Apeldoorn, te fietsen. Ik kende Vaassen uit het liedje “Palm, palm paasen, de wind komt uit Vaasen, en komt die niet uit Vaassen, dan komt die ergens anders vandaan.” In die tijd hadden de liedjes nog inhoud.

Aangekomen in Vaassen wist ik het niet meer. Eigenlijk had ik helemaal niet zo de behoefte om weg te lopen. Ik besloot dan ook om om te keren en weer naar huis terug te fietsen. Onderweg merkte ik dat mijn achterband wat zacht was. Bij een benzinestation vroeg ik of ik er mijn band mocht oppompen. De man wees me naar een luchtpomp. Het was een pomp om autobanden op te pompen, maar ik kon hem ook wel voor mijn fiets gebruiken zei hij. Ik had geen flauw idee hoe lang ik de pomp op het ventiel moest laten zitten met als gevolg dat ik dat veel te lang deed en mijn band veel en veel te hard oppompte. Die keiharde bolle achterband fietste bijzonder ongelukkig en ik was dan ook blij toen ik weer thuis was.

Ik zette de fiets tegen de muur van het huis – hij stond daar lekker in het zonnetje – en ging naar binnen. Mijn moeder had me nog niet gemist en viel me dan ook niet snikkend in de armen. Wel gaf ze me een glas limonade. Terwijl ik dat opdronk hoorde ik buiten een enorme knal. Mijn moeder en ik gingen kijken. Het was mijn achterband. Die was met een luide knal uit elkaar geknald. Verbaasd keek mijn moeder naar mijn fiets. Ik durfde niet op te biechten dat ik hem misschien wat te hard had opgepompt want dan zou ik ook moeten opbiechten dat ik weg was gelopen. Toen mijn vader aan het einde van de middag thuis kwam keek hij hoofdschuddend naar mijn band. “Die kan ik niet meer plakken” zei hij, “Wat is er gebeurd?”. “Geen idee” zei ik, “hij knalde opeens”.

Moraal van dit verhaal: laat uw kinderen uit de bibliotheek geen boeken lenen over kinderen die samen met een prinses weglopen. Kijk ze eerst zelf eerst even door. Voor je het weet kost je het een nieuwe achterband.

In 1986 waren Marianne en ik op zomervakantie in Griekenland. We bezochten drie eilanden: Tinos, Paros en Naxos. We vlogen naar Athene en reisden verder met de veerboot. Griekenland zat nog niet in de euro, Nederland trouwens ook niet. De euro werd pas op 1 januari 1999 ingevoerd, Griekenland voegde zich twee jaar later bij de eurolanden.

In Griekenland betaalde je met drachmen. We hadden nog geen creditcard. Bij het grenswisselkantoor wisselden we in Nederland wat guldens in voor drachmen en verder hadden we eurocheques mee genomen. Deze kon je op het postkantoor verzilveren, ook in het buitenland. Koot en Bie, en ook John Cleese, maakten er reclame voor. Op Paros waren we bijna door ons voorraadje drachmen heen en zochten we een postkantoor op om een eurocheque te verzilveren

We traden het postkantoor binnen en keken onze ogen uit. Het leek wel een markplein met allerlei families, niet voor de balie maar achter de balie. Werken op het postkantoor deed je blijkbaar samen: vader, moeder, kinderen, opa en oma. Iedereen liep er rond. In een hoekje werd gekookt. Het viel nog mee dat er geen kippen en koeien liepen. Voor het verzilveren van de eurocheque moest je ruimschoots de tijd nemen. Iedereen van de familie bekeek het papiertje aandachtig, van opa tot kleinzoon. De cheque ging door vele handen. Uiteindelijk  kregen we onze drachmen en vroegen we ons af hoe in Godsnaam dit proces allemaal goed kon verlopen.

We waren dan ook niet verbaasd dat toen we terug waren in Nederland er nog geen geld was afgeschreven van onze rekening. De volgende maand gebeurde dat ook niet, evenmin als in de maanden daarop. We waren de cheque al bijna helemaal vergeten toen er opeens in januari een bedrag van onze rekening werd afgeschreven. Het was onze cheque van Paros.

Van de week waren we in een speelgoedwinkel. Achter ons bij de monopolyspellen hoorden we hoe een klant van een verkoopster uitleg kreeg over één van de spellen. “Deze heeft geen geld maar je rekent af met een pinpas”. Ze bedoelde niet de aankoop van het spel maar het spel zelf.

En monopolyspel zonder geld – “In deze moderne versie van het klassieke Monopoly spel ontvang je je geld in een handomdraai, dankzij de coole elektronische betaalautomaat en de 4 gekleurde bankpasjes” – ach, waar blijft de tijd. Ik vond het al vreselijk dat op een gegeven moment alle bedragen met een factor 100 werden verhoogd. Toen ik het als kind speelde, kostte het gewoon 2 gulden als je op Dorpsstraat, Ons Dorp kwam. Nu moet  je 200 euro pinnen.

Van een eurocheque innen op een Grieks eiland naar pinnen bij Monopoly, de tijd schrijdt voort. Enfin, zoals Heraclitus, een Griekse filosoof 2500 jaar al geleden zei: ” Niets duurt voort behalve verandering.”

Ik laat mijn bogposts haast altijd vergezeld gaan van een afbeelding. Als ik niet zelf een foto heb (of een foto gemaakt door Marianne) dan zoek ik vaak een bijpassende afbeelding in het fotoarchief van het Nationaal Archief. De voornaamste reden dat ik daar zoek, is dat je daar in het uitgebreide keuzemenu kan zoeken op rechtenvrije foto’s. Dat lijkt me wel zo veilig om te doen. Ik heb geen zin om onverwachte rekeningen te krijgen voor royalties.

Omdat ik vandaag geen zin heb om een uitgebreide blogpost te schrijven, dacht ik me er makkelijk vanaf te maken door even snel op de site van het Nationaal Archief een stuk of vijf foto’s te zoeken met als trefwoord ‘kerstmis’. Een blogpost met als thema kerstmis is immers heel toepasselijk voor de tijd van het jaar. Zo gezegd, zo gedaan. Zie hier dus hoe kerstmis in de eerste helft van de jaren zestig werd gevierd.

De vermelde beschrijving bij elke foto is het letterlijke bijschrift van de foto zoals dit vermeld staat op de site van het Nationaal Archief. Het commentaar is wel van mij.

Beschrijving: Nozems en modernisten vieren op hun manier Kerstmis in de poffertjeskraam; Datum 26 december 1960; Fotograaf Gelderen, Hugo van / Anefo

Commentaar: Dit is de oudste van de vijf foto’s. Hij stamt uit 1960. Dat is 57 jaar geleden. De ‘nozems en modernisten’ op deze foto zullen dus, als ze nog leven, nu een jaar of 75 zijn en mopperen op de jeugd van tegenwoordig. Overigens, kerstmis vieren in de poffertjeskraam, ze wisten in die tijd wel hoe ze een feestje moesten vieren.

Beschrijving Prinses Irene, koningin Juliana en prinses Margriet schenken de chocolademelk uit; Datum 23 december 1963; Fotograaf Pot, Harry / Anefo

Commentaar: Koningin Juliana schonk met kerstmis elk jaar warme chocomelk voor haar personeel op paleis Soestdijk. Ik moet bij het zien van deze foto direct denken aan de Stalmeester- conference van Wim Sonneveld:

“Een echt koninklijke drank. En daar mag ik dan graag een vel op zien. Een koninklijk vel. Ik schaam me er niet voor het te vertellen: ’t Vorig jaar heb ik dat vel uit mijn beker bewaard. En het laten inlijsten. ’t Hangt nu thuis boven een trumeau in de hal. En elke keer als ik er langs kom, dan gaat er iets door me heen. Dan denk ik. verdomme, het leven is nog waard om geleefd te worden. En zo is het dan ook op die avond in het paleis. Allemaal door elkaar Heel gewoon en menselijk. En zo is het goed, en zo moet het blijven, – eens per jaar.”

De conference is uit 1973. Wim Sonneveld overleed een jaar later. Dat is ook al weer meer dan veertig jaar geleden. De helft van de Nederlanders kent hem misschien alleen nog maar van het  lied “Het dorp”. Dit jaar nummer 62 in de top 2000 van NPO Radio 2.

Beschrijving Volendammers halen hun kerstboom in huis; Datum 21 december 1964; Fotograaf Nijs, Jac. de / Anefo

Commentaar: Tegenwoordig zie je in Volendam weinig mensen meer in klederdracht. Zelfs Jan Smit draagt het niet. Degenen die vandaag de dag zich nog het vaakst in klederdracht steken zijn toeristen: “U wordt vrolijk van onze foto’s, maar ook van onze prijzen.” Kerstbomen worden daarentegen nog wel volop verkocht. Nederlanders schijnen bij elkaar jaarlijks zo’n 2,5 tot 3 miljoen kerstbomen te kopen. En nu we nu toch bezig zijn met nutteloze feitjes, Nederland telt naar schatting zo’n 162 miljoen bomen (wereldwijd schijnen er 3000 miljard bomen te zijn) en nee, dat zijn niet allemaal kerstbomen.

Beschrijving Kerstmis nadert; jonge vrouw toont grote kerstballen; Datum 13 december 1965; Fotograaf Kroon, Ron / Anefo

Commentaar:  Het komt misschien door al die #MeToo discussies, maar ik vindt deze foto in combinatie met het bijschrift toch iets seksistisch hebben. En nee, dat ligt beslist niet aan mij:  “Een psychiater probeert een man te diagnosticeren met behulp van de beroemde Rorschachtest (de inktvlekkenmethode) Hij laat zijn patiënt een afbeelding met een inktvlek zien en vraagt de patiënt om het eerste te zeggen dat er bij hem opkomt. ‘Waar doet dit u aan denken?’ ‘Aan seks, dokter.’ ‘En dit?’ De dokter laat een nieuwe abstracte inktvlek zien. ‘Aan seks, dokter.’ ‘Aha, en deze?’ ‘Weer aan seks, dokter.’ ‘Eh, u denkt kennelijk erg veel aan seks?’ ‘Ik? Wie laat hier al die vieze plaatjes zien?!”

Beschrijving: Kerstmis 1965, kind bij kaarsjes; Datum 21 december 1965; Fotograaf Kroon, Ron / Anefo

Commentaar:  Hé, dit beeld herken ik. Brandende kaarsjes op tafel met kerst. Dat hadden wij vroeger thuis ook. Zie hier mijn twee broertjes en ik in 1961. Ik zit bij mijn moeder op schoot.

Er zijn allemaal van die heerlijk nostalgische details te zien. Rechts is nog net een stukje van de kolenkachel te zien. “En binnen stond de kolenkit paraat” Op de kast achter staat een theemuts en onze radio. Die heeft later nog jaren in mijn slaapkamer gestaan. Meestal luisterde ik ’s avonds naar Radio Luxemburg op de 208 middengolf. Radio Veronica op de 192 meter viel bij ons in het oosten ’s avonds altijd weg.

Mijn oudste broer heeft een vreselijk stel sloffen aan, maar misschien zijn het wel heel moderne schoenen, net zoals minister De Jonge ze nu draagt. (Het kan natuurlijk ook zijn dat minister De Jonge altijd sloffen draagt en wij maar denken dat hij moderne schoenen aan heeft.)

Tot zover deze blogspot vol nostalgie, het zijn nu eenmaal de donkere dagen voor kerst. Al met al is het toch nog een heel stuk geworden.