Categorie archief: astronomie

Gemiste meteoor

Ik citeer even een berichtje van Nu.nl dat vandaag op de site verscheen onder de kop ‘Heldere vuurbol gezien boven verschillende delen in Nederland’. Het bericht luidde als volgt:

‘Wie donderdagavond op het juiste moment buiten liep en naar boven keek, kon een uitzonderlijk heldere vuurbol in de lucht zien. Waarschijnlijk was het een meteoor, maar dat valt nog niet met absolute zekerheid te zeggen, reageert Felix Bettonvil van Sterrewacht Leiden. Hij is verbonden aan de Werkgroep Meteoren van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde (KNVWS). Tientallen mensen uit verschillende delen van Nederland meldden aan de werkgroep dat ze de vuurbol hebben gezien.

Meldingen komen onder meer uit Noord-Holland, Groningen, Noord-Brabant en Flevoland. Ook op sociale media lieten veel mensen weten dat ze de ‘vallende ster’ hadden gezien. Meteoren worden vaker waargenomen, maar het is volgens Bettonvil vrij zeldzaam dat in korte tijd zoveel meldingen binnenkomen uit het hele land. Ook in België hebben mensen de bol gezien.

Diverse camera’s waaronder een in Noordwijk hebben de bol vastgelegd op beeld, vertelt de meteorenkenner van de universiteit van Leiden. Dat is niet zo verwonderlijk, want de KNVWS en andere organisaties hebben permanent camera’s op de hemel gericht staan.

Op basis van de eerste informatie schat Bettonvil in dat het een vuurbol van kosmische oorsprong is, oftewel een meteoor. De deskundige zag het fenomeen zelf overigens niet. Hij is in Servië op een conferentie over het waarnemen van meteoren.’

Het gaat natuurlijk om die laatste twee zinnen. Is er een keer een meteoor heel goed te zien in Nederland, dan mist de deskundige hem omdat hij op dat moment in Servië is op een conferentie over – let op – het waarnemen van meteoren. Arme deskundige.

meteoor

Een meteoor in 2005; foto Thomas Grau; wikipedia

De aarde wordt dagelijks getroffen door duizenden stukjes puin. De meeste verbranden in de dampkring, maar heel soms verbrandt een meteoor niet helemaal en belandt dan voor een klein deel op aarde. Meteorieten worden deze overblijfselen van meteoren genoemd. Ze zijn meestal heel klein. In 99% van de gevallen zelfs niet groter dan een kauwgombal. De kans dat je geraakt wordt door zo’n meteoriet is dan ook ongelooflijk klein. Waarschijnlijk is de kans  dat op het moment dat je het winnende staatslot koopt, je tegelijkertijd geraakt wordt door een bliksemschicht groter.

Tot nu toe is er wereldwijd slechts één gedocumenteerd geval van iemand die door een meteoriet is geraakt. Het betrof hier de Amerikaanse Moody Jacobs. Zij lag in 1954 in haar huis in Sylacauga in de staat Alabama op de bank te slapen, toen haar huis werd geraakt door een meteoriet ter grootte van een softbal. De meteoriet ging dwars door het dak, vervolgens door het plafond van de huiskamer en belandde daar op de radio. Vervolgens stuiterde het ding op de bank waar Moody Jacobs lag te slapen. Ze hield er een grote kneuzing in haar zij aan over.

In februari 2013 raakten in de Russische stad Chelyabinsk meer dan 1600 mensen gewond door een meteoor. Maar dat kwam niet doordat ze geraakt werden door restanten van de meteoor maar door de drukgolf die ontstond nadat de meteoor met een luide knal uit elkaar knalde.

In Nederland zijn er volgens de Wikipedia zes meteorieten terug gevonden.

  • 12 juni 1840 – bij Uden – steenmeteoriet (chondriet)
  • 2 juni 1843 – bij Utrecht – steenmeteoriet (chondriet)
  • 27 oktober 1873 – bij Diepenveen – steenmeteoriet (koolstofchondriet)
  • 28 augustus 1925 – bij Ellemeet – steenmeteoriet (Diogeniet achondriet)
  • 7 april 1990 – bij Glanerbrug – steenmeteoriet (chondriet, de Glanerbrug-meteoriet)
  • 11 januari 2017 – bij Broek in Waterland – steenmeteoriet (L6 chondriet)

Overigens dat een vallende ster (lees meteoor) geluk brengt  -‘wanneer je een wens doet bij het zien van een vallende ster, dan komt deze uit’-  is bijgeloof. Daar is geen enkele wetenschappelijke onderbouwing voor.

Zoals ik zei….

As I was saying before I was so rudely interrupted, it is a powerful hard thing to please all of the people all of the time.” Met deze woorden begon William “Bill” Connor, columnist van de Daily Mirror zijn eerste column na de Tweede Wereldoorlog en ging hij vrolijk verder met datgene waarover hij aan het schrijven was voordat WO II uitbarstte.

Nu is het bij mij niet zo dramatisch. De reden dat ik hier ruim een maand niet heb geschreven, was dat we op vakantie naar Amerika zijn geweest. Het excuus om daar heen te gaan was de totale zonsverduistering van 21 augustus. Zie hier een foto van deze gebeurtenis:

eclipsfoto: Wellcome Library no. 46229i

Ok, dit geen foto van de eclips van 21 augustus maar van een eerdere eclips en wel van eentje uit 1871! Vermoedelijk betreft het  één van de eerste foto’s van een eclips.

Maar goed, we zijn weer terug. Waar hadden we het ook al weer over?

Naar Mars

Elon Musk, geboren in 1971, is een van oorsprong Zuid-Afrikaanse – Canadese, Amerikaanse miljardair. (Zijn vader is Zuid-Afrikaan, zijn moeder Canadese; hijzelf kreeg in 2002 het Amerikaanse staatsburgerschap). Hij is rijk geworden met PayPal, maar nu vooral bekend als de hoogste baas van de elektrische-autofabrikant Tesla en het ruimtevaartbedrijf SpaceX, dat grootse plannen heeft met Mars.

Gisteren vertelde hij tijdens een presentatie van zijn plannen op een congres in Guadalajara dat hij een herbruikbaar ruimteschip, genaamd Heart of Gold, gaat bouwen, waarmee over tien jaar naar Mars kan worden gevlogen. Per vlucht – de vliegduur bedraagt ongeveer drie maanden, dus het is te hopen dat hij een goed entertainmentsysteem aan boord heeft – kunnen er honderd mensen mee. Een kaartje zal naar verwachting op termijn ongeveer 200.000 dollar kosten. (Dan zal je ongetwijfeld zien dat EasyJet of RyanAir de markt voor hem gaat verpesten.) Hij verwacht dat over honderd jaar er een miljoen mensen op Mars wonen.

marsMars; foto NASA

Tja, Mars, ik weet niet of ik daar wel heen wil en als ik dan ook nog lees dat de afgelopen maanden er twee raketten van Musk zijn geëxplodeerd, eentje bij het tanken en één tijdens de vlucht, dan denk ik dat ik de vroegboekkorting maar aan mij voorbij laat gaan.

En ik weet niet waarom, maar opeens moet ik denken aan ‘Herinnering aan Holland’, het gedicht van  Hendrik Marsman uit 1936 dat in 2000 werd gekozen tot ‘Gedicht van de Eeuw’ in Nederland.

Denkend aan Holland / zie ik breede rivieren / traag door oneindig / laagland gaan

rijen ondenkbaar / ijle populieren / als hooge pluimen / aan den einder staan;

en in de geweldige / ruimte verzonken / de boerderijen / verspreid door het land,

boomgroepen, dorpen, / geknotte torens, / kerken en olmen / in een grootsch verband.

de lucht hangt er laag / en de zon wordt er langzaam / in grijze veelkleurige / dampen gesmoord,

en in alle gewesten / wordt de stem van het water / met zijn eeuwige rampen / gevreesd en gehoord.

hollandLeidschendam, Aarde

Een selfie op Mars en de eerste selfie ooit

Op Mars rijdt al een aantal jaren een wagentje rond. Op de site van de NASA kan je met regelmaat foto’s zien die zijn genomen door het karretje. Zo ziet een zonsondergang op Mars er bijvoorbeeld uit.

mars-2

En hier nog een landschapje.

mars-1

Het karretje is helemaal van deze tijd. Af en toe neemt hij namelijk ook een selfie.

mars-3(Voor alle Marsfoto’s geldt: Image Credit: NASA/JPL-Caltech/Cornell Univ./Arizona State Univ.)

Voor wie zich afvraagt “Hoe is deze selfie genomen?” het is een combinatie van meerdere foto’s. De arm waaraan de camera zit is niet zichtbaar op de selfie.

En nu we het toch over selfies hebben, deze foto is vermoedelijk de eerste selfie ooit genomen

selfieBron: The United States Library of Congress’s Prints and Photographs division

Het betreft een foto van Robert Cornelius, genomen door hemzelf in 1839. Robert Cornelius, een zoon van een Nederlandse emigrant, was een Amerikaanse fotograaf die leefde van 1809 tot 1893.

Het is overigens niet de eerste foto waarop mensen staan. Dat is waarschijnlijk deze foto van de Fransman Louis Daguerre uit 1838 We zien op deze foto de Boulevard du Temple in Parijs.

foto

De Boulevard du Temple is een drukke straat, ook in die tijd, maar omdat het meerdere minuten kostte om deze foto te maken zijn de koetsen e.d. niet te zien. Alleen de twee stilstaande figuren linksonder zijn zichtbaar. Waarschijnlijk zijn het een schoenenpoetser en zijn klant.

Ikea in de ruimte

Beam heeft zich aan boord van het International Space Station opgeblazen. Nee, het betreft hiet geen zelfmoordterrorist aan boord van het ruimtestation maar een module: ‘the Bigelow Expandable Activity Module (BEAM)’. Het is een nieuwe module aan het ruimtestation, die zich zelf ontvouwde doordat een astronaut er lucht in pompte. Zie hieronder de foto’s die de NASA heeft vrij gegeven van het gebeuren.

beam

Ook heeft de NASA onderstaande afbeelding gepubliceerd waarop je kan zien waar de Beam zich bevindt aan het ruimtestation.

iss 1

Ook kan je op deze afbeelding zien waar de aangekoppelde ruimteschepen hangen. De Soyuz-45 en 46 zijn de Russische ruimtevaartuigen waarmee de Russische en Amerikaanse bemanning naar het ruimtestation is gevlogen, de Progress 62 en 63 zijn onbemande bevoorradingsschepen, net zoals de Cygnus-6 dat van Amerikaanse makelarij is.

Het Internationaal Space Station wordt telkens maar groter en groter. Vergelijk onderstaande foto’s maar eens: de bovenste is uit 2007, de onderste is uit 2010.

iss 2007-2010

Er moeten nog een paar onderdeeltjes aan het ruimtestation worden gebouwd en dan is het voorlopig klaar. Het bouwplan ziet er als volgt uit.

iss 2

Wie goed kijkt, herkent het plan: het is overduidelijk een gebruiksaanwijzing van een Ikea-apparaat. De Russen en de Amerikanen hebben het ISS niet zelf ontworpen maar het gewoon gekocht bij de Ikea. ISS staat dan ook niet voor International Space Station maar voor Ikea Space Station. De BEAM is dan ook de Billy onder de ruimtemodules. (Voor wie het niet weet, de Billy is de bekendste boekenkast van Ikea.)

De volgende stap is het testen van de BEAM: “During the next week, leak checks will be performed on BEAM to ensure its structural integrity. Hatch opening and NASA astronaut Jeff Williams’ first entrance into BEAM will take place about a week after leak checks are complete” aldus de NASA. Mocht de BEAM toch een lek bevatten dan is dat niet erg. Ikea heeft een terugbrenggarantie van 365 dagen. (Mits de Amerikanen de BEAM niet in de koopjeshoek hebben gekocht, die artikelen mogen namelijk niet geruild worden.)

ikea ruilen

De NASA heeft ook een afbeelding vrijgegeven hoe het ISS er uit gaat zien als het klaar is. Toekomstige bezoekers van de ISS zien dan bij aankomst dit:

ikea ss

Een twitterbericht vanuit de ruimte

Jeff Williams is een “NASA Astronaut, US Army Colonel, experimental test pilot, husband, father, grandfather. Bringing the International Space Station to you.” Dat verzin ik niet zelf maar staat op zijn twitteraccount. (Daarom staat het hier ook op zijn Engels). Momenteel bevindt hij zich aan boord van het International Space Station (ISS). Het is de derde keer dat hij langdurig rond de aarde zweeft. In 2006 maakte hij tijdens zijn zes maanden durende verblijf in de ruimte meer dan 2800 rondjes om de aarde. In 2009 -2010  bevond hij zich 167 dagen aan boord en nu zweeft hij dus weer om de aarde heen. In het najaar keert hij terug (naar de aarde bedoel ik).

Als je zo lang om de aarde zweeft wil je wel eens een foto maken. De foto’s van de aarde die hij tijdens zijn periode in de ruimte in 2006 maakte, heeft hij gebundeld in een boek met de titel ‘The Work of His Hands: A View of God’s Creation from Space’. Dat Jeff Williams een gelovig mens is, is gezien de titel van het boek wel duidelijk.

Ook tijdens deze vlucht maakt Williams vaak foto’s. Alleen hoef je vandaag de dag niet meer te wachten tot ze in een boek verschijnen om ze te zien. Williams twittert zijn foto’s nu. (In 2009 was hij de eerste mens die rechtstreeks vanuit de ruimte twitterberichten verstuurde.) Dinsdag stuurde Williams het volgende twitterbericht de ruimte in.

nasa twitter

We zien Nederland. Zo ziet ons land er dus vanuit de ruimte uit. Ik heb de afbeelding even gedraaid om een wat herkenbaarder beeld te krijgen.

nederland

Een lekker zonnetje bij de Waddenzee zo te zien.

 

Blowing in the Wind

Afgelopen week las ik op verschillende internetsites een ANP-bericht dat een Engelse wetenschapper had ontdekt dat rondom zwarte gaten de wind een snelheid van 200 miljoen kilometer per uur kan bereiken, wat hetzelfde zou zijn als een orkaan van de categorie 77. Op NU.nl stond het bijvoorbeeld zo:

000 anp wind

Nu begrijp ik wel dat een wetenschapper een ronkend persbericht uitstuurt – hij moet tenslotte ook zijn onderzoeksubsidie veiligstellen – maar toch, het ANP had wel wat kritischer naar het bericht mogen kijken.

Het waait namelijk helemaal niet in de ruimte. Wind is een natuurlijke luchtbeweging van de atmosfeer. De wind ontstaat door horizontale luchtdrukverschillen. De ruimte, ook niet die rondom zwarte gaten, kent geen atmosfeer – laat staan luchtdrukverschillen –  dus het kan er niet waaien.  “De wind komt vandaag uit de richting Jupiter”. Wel zijn er quasars (“schijven van heet gas”) die met grote snelheid rondom zwarte gaten bewegen maar niet als gevolg van wind.

Ook die orkaan van de categorie 77 had te denken moeten geven. Dat is complete onzin. Ten aanzien van de windkracht zijn er twee bekende indelingen. De eerste is de windkracht volgens Beaufort, onderverdeeld in een schaal van 0 (stil) tot 12 (orkaankracht).

0 windkracht(De windkracht volgens Beaufort wordt bepaald uit het gemiddelde van de windsnelheid over tien minuten).  Klik op het plaatje voor een grotere weergave)

Daarnaast is er een indeling van orkanen in de klassen 1-5. Uit de wikipedia: 

“De schaal van Saffir-Simpson of Saffir-Simpson Hurricane Schaal is een classificatie die in de meteorologie wordt gehanteerd om orkanen naar hun kracht in te delen. Alle tropische cyclonen zijn gevaarlijk, maar sommige zijn gevaarlijker dan andere. Daarom is er een classificatie ontwikkeld om onderscheid te kunnen maken tussen bijvoorbeeld krachtige en verwoestende orkanen en om zich beter op de te verwachten schade te kunnen voorbereiden. […]

De schaal wordt gebruikt om een inschatting te maken van mogelijke schade wanneer de orkaan de kust bereikt. De schaal combineert te verwachten schade aan windsnelheid en stormvloed. Een orkaan van categorie 2, 3, 4 en 5 is respectievelijk 10, 50 100 en 250 maal zo verwoestend als een zwakke orkaan van categorie 1.”

 Kort samengevat ziet het orkaanplaatje er qua windsnelheid en te verwachten schade als volgt uit:

00windkracht

Voor een orkaan van categorie 5, de hoogste categorie, ziet het wind-  en stormvloedplaatje er volgens de Wikipedia als volgt uit.000 orkaanindeling

En voor de te verwachten schade – het andere criterium – geldt volgens de Wikipedia:

Categorie 5 is de hoogste categorie die een tropische cycloon kan krijgen op de Saffir-Simpson-schaal. Deze stormen veroorzaken totale dakbeschadiging op heel veel huizen en industriële gebouwen. Soms worden complete gebouwen al dan niet met utiliteitsvoorzieningen weg- of omvergeblazen. Instorting van grote daken en muren, vooral als ze weinig of geen interne ondersteuning hebben is gebruikelijk. Zeer zware en onherstelbare schade aan houtconstructies en totale vernietiging van mobiele en van plaatmateriaal gemaakte huizen is alom aanwezig.

Slecht enkele gebouwtypen zijn in staat om intact te overleven, en dan alleen maar als ze minstens 4 tot 8 km in het binnenland staan. Daartoe behoren kantoren, rijtjeshuizen, appartementencomplexen, en hotels die gebouwd zijn van beton of staal. Tevens kunnen publieke hoge betonnen parkeergarages met meerdere verdiepingen en huizen gemaakt van versterkte stenen of cementblokken met daken met een hoek minder dan 35 graden en geen enkel overhangend stuk de storm doorstaan (mits de ramen zijn gemaakt van orkaanbestendig veiligheidsglas of afgesloten zijn met rolluiken).

De stormvloedgolf veroorzaakt belangrijke schade aan de onderste verdiepingen van alle objecten langs de kust, en veel kustobjecten kunnen compleet met de grond gelijk gemaakt worden of gewoonweg weggespoeld worden door de vloed. Stormvloedschade kan ontstaan tot 2 à 3 kilometer in het binnenland met vloedgolven, afhankelijk van het terrein, tot 3 à 4 kilometer landinwaarts. Volledige evacuatie van bewoonde gebieden kan nodig zijn als de orkaan dichtbevolkte gebieden bedreigt.

Ik ben benieuwd welk schadecriterium de bedenker van orkaankracht 77 heeft opgesteld: “De aarde wordt compleet weggeblazen; check uw verzekeringspolis” waarschijnlijk. Misschien had het ANP iets kritischer naar het bericht moeten kijken.

Ik kan nog wel wat meer over de wind schrijven maar gezien het aantal lezers van dit blog is dat blazen in de wind.

bob dylan

Twee nieuwe planeten

Ons zonnestelsel telt acht planeten. Vanaf de zon gezien zijn dat:

  1. Mercurius
  2. Venus
  3. Aarde
  4. Mars
  5. Jupiter
  6. Saturnus
  7. Uranus
  8. Neptunus

planeten 2

Op bovenstaand plaatje zijn de planeten op schaal weergegeven om de grootte te kunnen vergelijken. (afbeelding: SiBr4 / Wikipedia)

Het plaatje geeft wel de grootte van de planeten in schaal weer, maar niet de afstand tot de zon. Het zou anders een heel uitgerekt plaatje worden. Zo staat bijvoorbeeld Neptunes dertig keer zo ver weg van de zon als de Aarde. Zie deze tabel met onder andere de afstand van de verschillende planeten tot de zon (bron Wikipedia).

tabel

Van 1930 tot 2006 telde ons zonnestelsel nog een negende planeet namelijk Pluto, maar in 2006 degradeerde – niet alleen voetbalclubs kunnen degraderen, ook planeten – Pluto tot dwergplaneet. Dit omdat zij niet de omgeving van haar baan had schoongeveegd van andere objecten, één van de drie (nieuwe) definitie-eisen om tot planeet te worden uitgeroepen. De andere twee eisen zijn dat het hemellichaam zich bevindt in een baan rond de zon en dat het voldoende massa heeft zodat het een (hydrostatische) bijna ronde vorm krijgt.

Waarschijnlijk was Pluto te klein om haar baan “schoon te vegen”. De diameter van Pluto bedraagt slechts 2370 kilometer; dat is ongeveer de helft van Mercurius, de kleinste planeet van ons zonnestelsel. Ook Ceres, met een diameter van 975 km het grootste object in de planetoïdengordel – deze ligt tussen Mars en Jupiter in – geldt tegenwoordig als een dwergplaneet, net zoals Haumea (diameter 1150 km), Makemake (diameter 1500 km) en Eris (diameter 2325 km). De laatste drie dwergplaneten liggen net zoals Pluto in de Kuipergordel. Dat is een gordel van miljoenen komeetachtige, uit steen en ijs bestaande objecten, die zich ver voorbij Neptunus in ons zonnestelsel ophouden.

Maar sinds gisteren telt ons zonnestelsel volgens de Amerikaanse astronomen Konstantin Batygin en Mike Brown van het California Institute of Technology in Pasadena weer een negende planeet, die voorlopig de naam Nummer Negen heeft. De planeet zou ongeveer even groot zijn als Neptunus maar ruim twintig keer verder weg van de zon staan. Zijn rondje om de zon – het is net zoals bij alle andere planeten overigens een ellips – duurt zo’n 15.000 jaar. De astronomen hebben de planeet echter nog niet waargenomen. Zijn bestaan is “ontdekt” als de factor om schommelingen in de banen van eerder genoemde dwergplaneten te kunnen verklaren. Dus vooralsnog is het een theoretische planeet. Batygin en Brown mogen nu met een van de grootste telescopen van het observatorium van Mauna Kea op Hawaï naar de nieuwe planeet gaan speuren.

Interessant maar interessanter dan de ontdekking van deze planeet – het zal een grote rots c.q. ijsklomp zijn – vind ik de “ontdekking” van planeet Kepler-186f die de NASA vorige week meldde. Nou ja, de ontdekking deze planeet werd al twee jaar geleden ook al gemeld door de NASA – zie dit YouTube filmpje – maar vorige week maakte de NASA bekend dat de omstandigheden op deze planeet op die van onze Aarde zouden kunnen lijken – bewoonbaar dus. (Dat de NASA regelmatig van dit soort persberichten de wereld in slingert komt natuurlijk ook omdat zij haar subsidie moet veilig stellen.)

Planeet Kepler- 186f is echter geen zusje van de Aarde maar een nichtje. De ster waar hij omheen draait is namelijk een stuk zwakker dan onze zon, waardoor het licht op deze planeet om twaalf uur te vergelijken is met het licht op aarde om één uur voor zonsondergang. De planeet bevindt zich ongeveer op 500 lichtjaren van ons vandaan. Dat lijkt heel ver weg maar is toch relatief gezien dichtbij. Een bezoekje zit er echter voorlopig nog niet in.

Uit de Amerikaanse archieven (1)

In juli 1969 ondernamen de Amerikanen een poging om een man op de maan te zetten. Spoiler alert! / leeswaarschuwing!  Onderstaande tekst bevat details over de afloop van het verhaal.

De poging lukte. Het ging allemaal goed. Op 20 juli 1969 zette Neil Armstrong als eerste voet op de maan – “That’s one small step for a man, one giant leap for mankind” -, een kwartiertje later gevolgd door Buzz Aldrin. Amstrong en Aldrin verbleven in totaal ruim 21 uur op de maan waarvan zo’n 2,5 uur lopende op het maanoppervlak. Daarna stegen ze weer met hun maanlander op, maakten contact met het moederschip met daarin de derde astronaut Michael Collins, vlogen vervolgens in vier dagen tijd terug naar aarde, waarna ze veilig neer plonsden in de Stille Oceaan. Hier werden ze aan boord genomen van de USS Hornet. Aan boord van dit schip bevond zich ook de Amerikaanse president Richard Nixon die hen hartelijk verwelkomde.

maanlanding met nixon

Armstrong, Collins en Aldrin (voor een periode van achttien dagen in quarantaine na hun terugkeer) worden toegesproken door president Nixon; foto NASA.

 Zoals op bovenstaande foto te zien is, was de ontvangst door Nixon een olijke boel. Maar het had ook anders kunnen aflopen. Voor het geval dat het op de maan was misgegaan en Amstrong en Aldrin er niet meer vandaan konden komen – ‘In event of Moon Disaster’ – , had de staf van Nixon alvast een plan de campagne opgesteld hoe de Amerikaanse regering hier mee moest omgaan.

Allereerst zou de president de weduwen in spé opbellen. Daarna zou hij het volk toespreken. Dan, als de NASA de verbinding met de mannen op de maan verbrak, zou een geestelijke een soortgelijke procedure houden als bij een begrafenis op zee.

De speech was al voor Nixon uitgeschreven, zoals bleek toen onderstaand document in de jaren negentig uit de Amerikaanse archieven opdook. Het document was opgesteld door één van de speechschrijver van het Witte Huis, Bill Safire, en was gericht aan Bob Halderman, in die tijd stafchef van het Witte Huis.

maanlanding

Vrij vertaald had Nixon, in het geval Amstrong en Aldrin niet van de maan af konden komen, het Amerikaanse volk als volgt toegesproken:

“Het lot heeft bepaald dat de mannen die in vrede naar de maan gingen om deze te verkennen daar zullen blijven om er in vrede te sterven. Deze dappere mannen, Neil Armstrong en Edwin Aldrin, weten dat er geen hoop is op redding. Maar ze weten ook dat er hoop voor de mensheid ligt in hun offer. Deze twee mannen geven hun leven voor het meest nobele doel van de mensheid: de zoektocht naar de waarheid en kennis.

Er zal om hen worden gerouwd door hun familie en vrienden; Er zal om hen worden gerouwd door hun land; Er zal om hen worden gerouwd door de wereld; Er zal om hen worden gerouwd door Moeder Aarde die het aandurfde om twee van haar zonen naar het onbekende te sturen.

 Tijdens hun ontdekkingstocht riepen zij iedereen in de wereld op om zich te verenigen; in hun offer, verbinden ze de broederschap van de mens nog strakker. In het verleden keken mensen naar de sterren en zagen er hun helden in de sterrenbeelden. In moderne tijden doen wij hetzelfde, maar onze helden zijn epische mensen van vlees en bloed.

 Anderen zullen volgen, en zullen zeker hun weg naar huis vinden. De zoektocht van de mens zal worden voortgezet. Maar deze mannen waren de eersten, en zij zullen de belangrijkste in ons hart blijven. Want een ieder die in de nachten die nog zullen komen omhoog kijkt naar de maan, weet dat er een deel is van die andere wereld die altijd van de mensheid zal zijn.”

Gelukkig voor Amstrong en Aldrin hoefde Nixon deze woorden niet uit te spreken en verdween het memo in het archief.

Neil Amstrong zou na zijn maanavontuur nog twee jaar voor de NASA blijven werken, daarna werd hij hoogleraar luchtvaart- en ruimtevaarttechniek aan de Universiteit van Cincinnati. Ook reisde hij de hele wereld over. Later verbond hij zijn naam aan diverse grote Amerikaanse bedrijven zoals Chrysler waarvoor hij als boegbeeld c.q. spreekbuis fungeerde. Hij overleed in augustus 2012 op 82-jarige leeftijd.

Ook Buzz Aldrin verliet na twee jaar de NASA. Hij keerde terug naar het Amerikaanse leger en werd benoemd tot commandant van de Test Pilots School op de Edwards Air Force Base in Californië. Het viel hem echter moeilijk om het leven op aarde weer op te pakken. Hij kreeg last van depressies en had een tijd lang een alcoholverslaving. Hij kwam daar weer overheen. Hij leeft nog steeds. Hij hoopt op 20 januari 86 jaar te worden.

De derde astronaut van deze vlucht, Michael Collins, leeft ook nog. Hij is momenteel 85 jaar oud. Na zijn terugkeer was hij onder andere staatssecretaris van Buitenlandse Zaken (in de regering van Nixon), directeur van het National Air and Space Museum in Washington D.C en vicepresident bij LTV Aerospace, een bedrijf dat vliegtuigen en raketten produceert.

Voor wat betreft de andere hoofdrolspelers van dit verhaal: Richard Nixon bleek in tegenstelling tot wat hij zelf dacht (I’m not a crook!”) wel een schurk te zijn en moest in augustus 1974 als gevolg van het Watergate-schandaal noodgedwongen aftreden als president. Hij stierf in 1994 op 81-jarige leeftijd. Bob Halderman, de stafchef van het Witte Huis die het memo liet opstellen, verdween als gevolg van dat zelfde Watergate-schandaal zelfs voor 18 maanden in de gevangenis. Hij stierf in 1993 op 67-jarige leeftijd. William Safire, degene die de speech schreef, ging in 1973 als journalist voor de New York Times werken waar hij ook jarenlang een column over juist taalgebruik had. Hij stierf in 2009 op 79-jarige leeftijd.

In totaal hebben, inclusief Amstrong en Aldrin, twaalf mannen op de maan gelopen. Allen keerden veilig naar de aarde terug. Of er voor de andere tien astronauten ook al speeches klaar lagen voor het geval het mis zou gaan, is niet bekend. Ik gok van wel.

Een zwart gat in de wasmachine

Zwarte gaten hebben een grote aantrekkingskracht. Niet alleen letterlijk – alles wordt in een zwart gat gezogen, ook het licht –  maar ook figuurlijk, de belangstelling voor zwarte gaten is altijd groot. Gisteravond was er op tv ‘DWDD University presenteert: Zwarte gaten door Robbert Dijkgraaf’. In het tv-college behandelde de professor de vele opmerkelijke ins (veel) en outs (weinig) van zwarte gaten.

zwart gat

Een computersimulatie van een zwart gat in de Melkweg; Zo zal het gat op 600 km afstand er uit zien. Afbeelding: Ute Kraus, Institut für Physik, Universität Hildesheim,

Toen ik gisterenavond – 27 november 2015; dat zal later als een historische datum in de wetenschap worden gezien – naar het programma keek, kreeg ik opeens een gedachte waarvan ik ook zelf de consequenties nog nauwelijks kan bevatten. Als een donderslag bij heldere hemel  – Eureka!, daar valt de appel – schoot het namelijk door mij heen dat er zwarte gaten kunnen ontstaan in een wasmachine!

Hoe kwam ik op dit idee? “Logica brengt je van A naar B. Verbeelding brengt je overal.” zou Albert Einstein zeggen. De eerste aanwijzing kreeg ik toen professor Dijkgraaf vertelde dat er sterren waren die heel snel ronddraaien met allerlei opmerkelijke zaken zoals pulsarstraling tot gevolg. Ik moest opeens aan onze wasmachine denken. De trommel in de wasmachine draait bij het centrifugeren ook heel snel rond met allerlei opmerkelijke zaken tot gevolg. Zo hebben we het al een paar keer meegemaakt dat we een was draaiden met een dekbedovertrek er in en een hoop andere zaken. Gewoon allemaal los door elkaar heen. Maar als we de machine na afloop open maakten, dan zat alles in het dekbedovertrek. Als door een wonder was alle was in het dekbedovertrek getrokken. Dit is niet één keer gebeurd maar meerdere keren.

Ook heel bijzonder was deze strak aangetrokken knoop van overhemden en broeken die we een keer na afloop in de trommel aantroffen.

was

Als je het zelf zo probeert te knopen dan lukt dat niet. Er moeten merkwaardige krachten aan het werk zijn in de wasmachine tijdens het centrifugeren.

Ik heb echter nooit gedacht aan de mogelijkheid dat er een zwarte gat in de wasmachine zou kunnen zitten. Totdat de professor vertelde over de theorie van Stephan Hawking waarom een zwart gat toch straling kan uitzenden (niet alles verdwijnt dus in een zwart gat). De verklaring van Hawking voor dit stralingsfenomeen was dat er deeltjes zijn die vlakbij het zwarte gat soms heel eventjes in twee delen uiteenvallen, een deeltje en een anti-deeltje. En dan kan het gebeuren dat het ene deeltje in het zwarte gat verdwijnt en dat het andere bijbehorend deeltje dat niet doet en vervolgens als straling door het zwarte gat wordt uitgezonden.

Toen viel het 10 eurocentstuk (er zijn geen kwartjes meer). Twee deeltjes die bij elkaar horen, waarvan er één verdwijnt. Dat herkende ik. Ik kon opeens het mysterie van de eenlingen in de was verklaren! Hoe vaak hadden we geen eenlingen in de was, dat wil zeggen sokken waarvan het bijbehorende tweede exemplaar ondanks alle naspeuringen zoek was en bleef. Ik heb zelfs een grote plastic zak met eenlingen in de kast in de hoop dat er ooit nog eens een bijbehorende tweede exemplaar opduikt.

De oplossing voor het raadsel van de eenlingen is zo simpel dat nog nooit niemand er eerder aan heeft gedacht. Tijdens het centrifugeren ontstaat er kortstondig een zwart gat in de wasmachine waarbij één sok in het zwarte gat verdwijnt en het bijbehorende andere exemplaar niet. Als de machine later tot stilstand komt, verdwijnt het zwarte gat en resteert er een eenling. Het verklaart ook waarom alle was in het dekbedovertrek wordt gezogen.

Bevat u de grootsheid van dit idee wel? We bouwen voor miljarden aan deeltjesversnellers en dan blijkt een zwarte gat gewoon in een wasmachine te kunnen ontstaan! En oh ja, gooit u de eenlingen maar weg. Het andere exemplaar zit ergens in een zwart gat, waar het niet uit kan.

Update 1 december

Na de uitzending was er op internet nog een half uurtje een vervolg op de tv-uitzending. Zie: http://dewerelddraaitdoor.vara.nl/media/350256

De eerste vraag die daarin werd gesteld, was of eenlingen in een zwarte gat kon verdwijnen. Mathijs van NIeuwkerk had geen flauw idee waar het over ging, maar de professor wist direct wat er werd bedoeld en het antwoord was bevestigend! A ha!. De Nobelprijs is binnen, alleen moet ik hem dus met delen met anderen die dit ook hadden bedacht. Dat geeft niet. De theorie is in ieder geval juist.

 

Sterren kijken

Gisteren zond omroep Max een programma uit dat ‘Heel Nederland kijkt Sterren’ heette. Even was ik bang dat het een programma zou zijn over populaire Nederlandse artiesten uit heden en verleden (‘Hoe gaat het nu met Imca Marina en Ben Cramer?’), maar het was een programma over astronomie: “Jeroen Latijnhouwers en Govert Schilling nemen u mee op een bijzondere ruimtereis tussen hemel en aarde. ”

Astronomie, kijk dan heb je mij aan boord. Dat fascineert mij altijd in hoge mate. Kort geleden publiceerde de NASA bijvoorbeeld deze foto – genomen door de ‘Deep Space Climate Observatory (DSCOVR) satellite’ – van de maan zwevend voor de aarde. Te zien is ‘the dark side of the moon’ die we anders nooit zien. Schitterend toch.

NASA photo

Of neem deze foto gemaakt door de NASA/ESA Hubble Space Telescope. Zweeft daar nou een gigantische kwal door de ruimte of zijn het de restanten van een geëxplodeerde ster?

NASA photo. hubble photo 2

Even tussendoor, wat ik nooit snap is dat omroepen altijd continu hun logo in beeld van het programma laten zien. Normaal gesproken let ik niet op dat logo, maar soms kan het zelfs storend werken. Zo lieten ze in het programma de volgende foto van de maansverduistering van vorige maand zien.

max maan

Wordt daar de maan verlicht door de planeet MAX?

De programmamakers hadden wel wat pech. Het programma werd rechtstreeks uitgezonden vanuit de Leidse Sterrenwacht. Op het dak daarvan stonden een aantal mensen klaar met hun sterrenkijkers om de hemel af te speuren en mooie plaatjes te laten zien. Helaas was de hemel bedekt met een groot wolkendek, waardoor er helemaal geen sterren te zien waren. Ik vraag me overigens af hoe ze die beelden nog in het programma hadden willen stoppen. Het zat namelijk al aardig vol. Er werd een groot aantal onderwerpen behandeld, onder andere over zichtbaar en niet zichtbaar licht. Radiogolven behoorden niet tot het zichtbare licht werd verteld. Begreep ik het nu goed dat als ik naar de radio luister, dat ik dan eigenlijk naar een televisie zit te kijken zonder beeld?

Ook werd er ingegaan op het grote verschil tussen de lichtsnelheid – 300.000 kilometer per seconde volgens het programma; niet helemaal juist, het is maar 299.792 kilometer per seconde – en de snelheid van het geluid. Om dat aan te tonen werd er een kanon afgeschoten – altijd een leuk plaatje voor op televisie – waarbij de presentator en de cameraman op 662 meter afstand van het kanon gingen staan. Het duurde twee seconden voordat de knal van het kanon daar te horen was, waarmee werd aangetoond dat de geluidsnelheid slechts 331 meter per seconde bedraagt.

Dat hadden mijn ouders mij vroeger al jong geleerd. Bij onweer ging de antenne van de televisie er uit en moest de tv uit – waarom onweerde het altijd onder Zorro of Robinson Crusoë? Pas als het onweer meer dan vijf kilometer ver weg was – vijftien seconden – mocht de televisie weer aan. Vol spanning zaten we dan te tellen hoe lang het duurde voordat we na een blikseminslag de donder hoorde.

Overigens dat grote verschil tussen de lichtsnelheid en de geluidssnelheid bracht mij op de vraag of het kan gebeuren dat we opeens op een dag een enorme knal zullen horen, zijnde het geluid van de oerknal die ons dan pas bereikt. Marianne vond dat een goede vraag en vond dat ik die maar aan het programma moest stellen – je kon vragen opsturen. Dat heb ik niet gedaan en vanochtend onder de douche – daar heb ik meestal de briljantste ingevingen – bedacht ik opeens dat we ten tijden van de oerknal niet ergens ver weg in de ruimte zaten maar in het bolletje zelf dat ontplofte. Of te wel we zaten in het kanon dat afging en we hebben daarom de knal al gehoord.

Tot slot ging het programma nog in op de vraag of er buitenaards leven bestaat. Ooit heb ik iemand in een ander programma met grote stelligheid horen beweren dat als dat zo was, we nooit met hun in contact zouden komen. Als het een minder intelligente levensvorm als de mens zou zijn, dan zouden ze onze signalen niet begrijpen en als ze een intelligentere vorm zouden zijn, dan hadden zij ons al lang gevonden en dat hebben ze niet gedaan. Met die redenatie ben ik het niet eens. Vanochtend had ik bij het opruimen van de was weer opeens een eenling. En hoe ik ook zocht, ik kon de andere sok, toch echt een simpele levensvorm, niet vinden.

Mars, Pluto en Cheesecake

Gisteren las ik in de krant dat de NASA overtuigend bewijs had gevonden dat er ook vandaag de dag nog af en toe water op Mars stroomt. Ik citeer even uit een artikel van Govert Schilling in de Volkskrant:

Voor het eerst is er nu hard bewijs: af en toe, hier en daar, stroomt er ook nu nog water op Mars – een klein beetje. Pekelwater is het – volledig verzadigd met verschillende zouten. Dankzij die smeltpuntverlagende zouten kan het water bij de extreem lage temperaturen op Mars vloeibaar blijven. Eventjes.”

 Het is inderdaad erg koud op Mars. Deze niet zo grote planeet  – de middellijn van de aarde is bijna twee keer zo groot als die van Mars – staat verder weg van de zon dan de aarde. Het is vanaf de zon geteld de vierde planeet van ons zonnestelsel (de aarde is de derde). De gemiddelde temperatuur op Mars bedraagt 63 graden Celsius onder nul. Wel kan het overdag op de evenaar van Mars plus 20 graden Celsius worden, maar als de zon ondergaat daalt de temperatuur daar zo weer naar 70 graden onder nul. Op de beide polen kan het zelfs 150 graden vriezen. Toekomstige astronauten moeten dus wollen wanten aan en een muts op.

640px-5_Terrestrial_planets_size_comparison

Een NASA compilatiefoto om de verhoudingen weer te geven van Mercurius, Venus, de Aarde, Mars en Ceres (dat is het grootste voorwerp dat ronddraait in de planetoïdegordel tussen Mars en Jupiter)

Govert Schelling vervolgt zijn artikel over het water op Mars met:

“Dat er miljarden jaren geleden zeeën en oceanen op Mars waren, is al langer bekend. Maar stromend, vloeibaar water aan het huidige oppervlak was nog nooit definitief aangetoond. Juist die vondst is wetenschappelijk gezien interessant, want het betekent dat de omstandigheden op Mars tot op de dag van vandaag gunstig zijn geweest voor het bestaan van leven.  Zij het heel sporadisch en zeer lokaal. Dat er in de pekelstroompjes daadwerkelijk micro-organismen voorkomen is overigens extreem onwaarschijnlijk: Mars heeft geen beschermend magnetisch veld en slechts een zeer ijle dampkring, waardoor dodelijke kosmische straling vrijwel ongehinderd het oppervlak bereikt…. “

Dat de kans op leven in de vorm van micro-organismen op Mars nu wat groter wordt ingeschat dan eerst – hoewel nog steeds ‘extreem onwaarschijnlijk’ – vind ik zowel fascinerend als een beetje beangstigend. Fascinerend in die zin dat er een tweede planeet zou kunnen zijn met een vorm van leven. Als dat zo is, waarom zouden er dan niet veel meer planeten in het heelal zijn waar leven is. Misschien zit er wel iemand aan het andere einde van het universum dit blog te lezen.

Ik vind het ook een beetje beangstigend die mogelijkheid van onbekende micro-organismen. Denk maar eens aan de klassieker ‘War of the Worlds’ van H.G. Wells. De Marsmannetjes en vrouwtjes die de aarde aanvielen gingen dood als gevolg van bacteriën hier op aarde waar ze niet tegen konden. Wie zegt me dat dit omgekeerd ook niet kan gebeuren: namelijk dat er op Mars bacteriën o.i.d voorkomen waar de mens niet tegen kan.

Het is deze week sowieso de week van de planeten. Een paar dagen geleden  verschenen er foto’s van de dwergplaneet Pluto. De foto’s zijn  gemaakt door de sonde New Horizon die op 14 juli na een reis van tien jaar Pluto bereikte. De sonde maakte bij het passeren duizenden foto’s die naar de aarde werden teruggestuurd. Het duurde even voordat deze daar aankwamen – de WIFI in de ruimte houdt niet over – en het bewerken van de foto’s nam ook enige tijd in beslag maar nu is er een kleurenfoto van Pluto. We zien een planeet met kilometers hoge bergketens, kraters en uitgestrekte vlaktes in diverse kleuren.

Pluto sept 2015

Links onder op de foto zie je een rode vlakte met scheuren. En die scheuren herkende ik! Cheesecake! Vorige week heb ik namelijk voor het eerst van mijn leven een cheesecake gebakken. Inderdaad; onder de invloed van ‘Heel Holland Bakt’; een gezellig programma dankzij het o zo leuke commentaar van Martine Bijl (ik hoop zo dat ze volledig hersteld van haar hersenbloeding).

In het recept dat ik volgde voor mijn citroen-cheesecake stond, dat als je de taart uit de oven haalde, je de rand direct los moest snijden van de wand van de bakvorm om scheuren te voorkomen. Omdat ik in andere cheesecake-recepten dit niet zag staan, dacht ik dat dit wel mee zou vallen en volgde ik dit advies niet direct op. Nou dat heb ik geweten. Terwijl ik mijn eigen baksel stond te bewonderen zag ik de scheuren ontstaan. Gelijk alsnog los gesneden maar ik was al te laat. Ik heb later de scheuren bedekt met Lemon Curd zodat ze niet meer zichtbaar waren (net zoals een architect een klimop tegen een huis laat aangroeien om een ontwerpfout te maskeren.)

cheesecake IMAG0592

Planeet Cheesecake bedekt met zeeën van Lemon Curd

Maar goed, de scheuren op mijn cheesecake zagen er dus net zo uit als de scheuren op Pluto. Nu wil dat niet zeggen dat Pluto een reuze cheesecake is. Om die conclusie te kunnen trekken is eerst nader onderzoek nodig.

Maan-dag

Het is vandaag maandag maar eigenlijk is het Maan-dag, want vannacht was er een zogenaamde ‘superbloedmaan’ of te wel een combinatie van een bloedmaan en een supermaan.

Maanverduistering

De verschillende fases van een maansverduistering uit 2004 (foto afkomstig van de Wikipedia: copyright: Antonio Cerezo, Pablo Alexandre, Jesús Merchán y David Marsán)

Een bloedmaan is een  volledige maansverduistering, waarbij de hele maan in de kernschaduw van de aarde valt.  In principe zou de maan daardoor tijdelijk donker moeten zijn. Maar doordat het zonlicht, wat pal langs  de aarde straalt, door de dampkring van de aarde wordt afgebogen, valt er toch wat licht op de maan,  waardoor deze een rode gloed krijgt,  de zogenaamde bloedmaan. Dit verschijnsel is vrij zeldzaam. De vorige bloedmaan in Nederland was in 2011 en de volgende zal in 2018 zijn

Daarnaast is er ook sprake van een supermaan. Dat is een verschijnsel wat ontstaat als de maan extra dicht bij de aarde staat. De maan draait niet precies in een cirkel om de aarde heen, maar in een soort ellips. Daardoor staat de maan soms wat dichter bij de aarde dan anders waardoor hij dan groter lijkt. Niet dat hij daadwerkelijk groter is – hum, hum –  maar hij lijkt gewoon groter. Zo’n situatie noem je een supermaan. Dit is niet zo’n zeldzaam gebeuren. Sterker nog, het  gebeurt vrijwel elke maand. In Nederland is het zo’n drie keer per jaar goed zichtbaar.

De combinatie supermaan en bloedmaan is wel heel zeldzaam.  De vorige keer dat deze combinatie optrad was in 1982 en de volgende superbloedmaan zal pas in 2033 te zien zijn.  Dus vannacht om vier uur toch maar het bed uit om dit natuurwonder te bekijken. Even tussendoor: heel hinderlijk dat ze deze dingen ’s nachts organiseren en niet overdag. Maar goed het lukte ons om wakker te worden en vanaf ons balkonnetje zagen we de superbloedmaan.  We hebben er een foto van gemaakt.

IMG_7045

Nu lijkt het net alsof de foto bewogen is. Maar wij houden het er op dat het de maan is die beweegt en anders is het wel de aarde die beweegt, maar het is beslist niet ons fototoestel dat beweegt.  Maar goed, wij hebben de superbloedmaan in ieder geval live gezien.