Ik sloot de vorige blogpost af met deze foto.

We zien hier de Amerika astronoom Percival Lowell aan het werk in zijn eigen observatorium in Flagstaff in Arizona. Percival Lowell – hij leefde van 1855 tot 1916 – was er van overtuigd was dat de kanalen die de Italiaanse sterrenkundige Giovanni Schiaparelli in 1877 op Mars had ontdekt, waren gegraven door intelligente wezens, de Mars-bewoners.

Lowel, afkomstig uit een schatrijke familie uit Boston, was niet zo maar iemand van de straat. Hij had aan Harvard wiskunde gestudeerd en had daarna jarenlang allerlei reizen door Europa en Azië gemaakt, waarbij hij maandenlang in China en Japan verbleef. Over dat laatste land schreef hij liefst vier boeken.  Ook was hij één van de eerste westerlingen die in 1884 het voordien zo gesloten Korea bezocht en daar een aantal maanden verbleef.

Lowell met enkele leden van de Koreaanse ambassade in Amerika in 1883

Ook over Korea schreef hij een boek met daarin enkele door hemzelf genomen unieke foto’s.

De koning van Korea in 1884; foto genomen door Percival Lowell

Toen Lowell in 1892 definitief terugkeerde uit Azië besloot hij om zich volledig te gaan richten op de astronomie, iets wat hem als kind al had aangesproken.  Hij bestudeerde uitgebreid de planeet Mars en zag net zoals Schiaparelli kanalen op Mars.

Een foto van de ‘The Labyrinth of Night,  een geologische formatie aan de westkant van de Mariner Valley op Mars. Lowell meende hier een kunstmatig aangelegd kanaal te zien. Foto genomen door de Viking 4; Bron: NASA

Wederom een ontdekking door mr. Percival Lowell

Lowell legde alle ontdekte kanalen vast op Mars-kaarten en globes.

Een door Lowell getekende kaart van Mars. Het Amerikaanse leger hanteerde de Mars-kaarten van Lowell tot 1962 als de officiële kaarten van Mars. Niet dat ze er iets aan hadden uiteraard.

Lowel publiceerde ook een drietal boeken over zijn ontdekkingen:
Mars (1895), Mars and Its Canals (Mars en zijn kanalen) (1906), en Mars As the Abode of Life (Mars als de woonplaats van leven) 1908.  Ze werden enthousiast ontvangen.

(In deze boekbespreking werd Lowell ten onrechte voor een Engelsman aangezien. Hij was Amerikaan.)

Ook verschenen er regelmatig allerlei artikelen van hem en over hem in de kranten, waarin hij zich niet alleen uit liet over de kanalen maar ook over de Marsbewoners die de kanalen gegraven zouden hebben.

“[…] eenige malen groter dan een gewoon mensch en dertig maal zoo sterk”

De kanalen waren volgens dit bericht tot stand gekomen dankzij ‘een verstandelijke leiding’. 

Lowell was niet alleen van mening dat de Mars-bewoners “intelligente verstandelijke wezens” moesten zijn, maar dat ze ook technisch gezien ver voor ons uit liepen.

“Hij trekt hieruit het besluit dat zij de aardbewoners in intellectueele hoedanigheden verre van vooruit zijn.”

De volgende vraag was natuurlijk hoe we met de Mars-bewoners in contact konden komen, al vond niet iedereen dat een goed idee. Zo bezocht in 1897 het  Australische medium mevrouw Burbank de planeet. (Oké, ze deed dit in haar slaap). Wat ze daar aantrof was niet best, ‘Onlusten op Mars‘ en allerlei ‘oorlogsgruwelen‘. De krant vond het “een ontmoedigend bericht voor hen die een betere wereld op Mars vermoeden.”

“Zij kwam terug, diep geschokt over de oorlogsgruwelen”.

Geïnspireerd door de vele verhalen over mogelijke Mars-bewoners gingen ook een aantal schrijvers aan het werk, waaronder H.G. Wells en Edgar Rice Burroughs, later bekend geworden met zijn Tarzan-verhalen.

De kaft van een versie van War of the Worlds van H.G. Wells uit 1927.

In 1938 zou een radiohoorspel van ‘War of the Worlds, geregisseerd door de toen 23-jarige Orson Welles, tot grote paniek in Amerika leiden.

Orson Welles legt journalisten uit dat niemand die bij het hoorspel betrokken was, verwacht had dat de show voor paniek bij de luisteraars zou zorgen. 

De kaft van het boek van Burroughs van een versie uit 1917. Op de titel staat Burroughs in deze druk met zijn echte naam vermeld. Toen het verhaal  – een cowboy op de vlucht voor indianen belandt via een heilige grot opeens op Mars en beleeft daar allerlei avonturen – in 1912 uitkwam, stond als schrijver nog de naam Norman Bean vermeld. Het was een pseudoniem.

Burroughs, het was zijn eerste verhaal, wilde het verhaal publiceren onder de naam ‘Normal Bean’. Met dat ‘Normal’ wilde hij aangeven dat het verhaal weliswaar een fantasieverhaal was, maar dat de schrijver echt wel “normaal” was. De drukker dacht echter dat ‘Normal’  een typefout was en veranderde het in ‘Norman’.

Maar goed, terug naar de werkelijkheid en wel naar de Mars-bewoners en de pogingen om met hen in contact te komen, bijvoorbeeld door ‘grote wiskundige figuren op te stellen in de Siberische steppen als een soort reuzenalphabet” of ‘door het weerkaatsen van het zonnelicht door sterke reflectoren‘ of ‘dat alle Londensche gasfabrieken tegelijk eenige avonden achtereen om de vijf minuten alle gaslichten zouden uitdraaien.’

De bekende Amerikaanse Professor Edward C. Pickering was een groot voorstander van het experiment met de spiegels.

Het zou niet uitgevoerd worden. Een ander opmerkelijk idee was om te communiceren door middel van elektrische bliksemstralen die met hulp van de Niagara-watervallen opgewekt zouden moeten worden. Degene die dit plan bedacht was overigens niet zomaar iemand maar Tesla, de bekende Hongaarse natuurkundige.

Een ander bekend iemand die een methode bedacht om met de Mars-bewoners in contact te komen, was Macaroni, die morse-seinen wilde sturen. Dat de Mars-bewoners morse-signalen kenden had de Engelse wetenschapper Sir Francis Falton al in 1897 geopperd.

Eén van de meeste opmerkelijke experimenten om met de Mars-bewoners in contact te komen was die waarbij op heuvels in Amerika lichtbakens werden aangestoken. “Die lichtende plekken waren zoo gerangschikt dat de Marsbewoners als zij in bezit van uiterst sterke kijkers waren, er het theorema van Pythagorus in moesten herkennen.”

En waarachtig, het werkte! De Mars-bewoners antwoordden. “En waarlijk: daar zagen de Amerikaanse waarnemers – zoo beweerden zij –  het bewijs van het theorema op Mars aangegeven!” Maar helemaal zeker waren de wetenschappers volgens dit krantenbericht uit 1895 blijkbaar niet. “Want de proef werd niet herhaald”. 

(Het kan natuurlijk ook zijn dat de Mars-bewoners niet wisten hoe ze de Stelling van Pythagorus moesten bewijzen.)

Andersom probeerden ook de Mars-bewoners met ons in contact te komen, bijvoorbeeld door middel van vuur, aldus dit krantenbericht uit 1894. “dat het een wellicht een lichtsignaal is, door Marsianen, belust op kennismaking met de aardbewoners ontstoken.”

Ondanks al die pogingen lukte het echter niet om met de Mars-bewoners in contact te komen en volgens dit krantenbericht uit Hepkema’s courant van 26 juni 1909 kan het wel eens zijn dat er dat jaar een einde aan het leven op Mars is gekomen.

“en de laatsten der Mars-bewoners in die afgronden verdwenen zullen zijn.” 

Professor Lowell verlegde in ieder geval na 1909 zijn interesse naar Planeet X. Op grond van afwijkingen in de baan van de planeet Uranus, nam men aan dat er naast de bekende planeten die ons zonnestelsel telde er nog een negende planeet X moest zijn. (In dit geval staat X niet voor het Romeinse cijfer ‘tien’ maar stond de X voor ‘onbekend’.)

In 1930 – veertien jaar na het overlijden van Percival Lowell – zou een medewerker van het observatorium van Lowell daadwerkelijk planeet X ontdekken. Omdat het observatorium van Lowell de planeet had ontdekt, mochten zij  de naam bepalen.

Grappig misverstand. Volgens dit krantenbericht kozen ze voor de naam van de nieuwe planeet voor “Gänsefuss Pluto“.  Gänsefuss is echter het Duitse woord voor “aanhalingsteken”. De planeet – tegenwoordig een dwergplaneet – heette niet  Gänsefuss Pluto”, maar “Pluto”, genoemd naar de Romeinse god van de onderwereld, die zichzelf onzichtbaar kon maken.

Dat de eerste twee twee letters van Pluto (P en L), de initialen van Percival Lowell zijn, is waarschijnlijk meer dan toeval. (Over de ontdekking van Pluto – het was puur toeval; de afwijkingen van de baan van  Uranus werden – zo bleek tientallen jaren later –  niet veroorzaakt door een onbekende planeet,  zal ik t.z.t wel eens een keer blogpost schrijven.)

In de volgende blogpost  over Mars gaan we weer verder met de vraag of er nu wel of niet leven op Mars is (of ooit is geweest.) Als cliffhanger alvast dit persbericht van een persconferentie die President Clinton (samen met ‘technology adviser’, Dr. Jack Gibbons) op 7 augustus 1996 hield over de ontdekking van sporen van leven op Mars.

“It speaks of the possibility of life. If this discovery is confirmed, it will surely be one of the most stunning insights into our universe that science has ever uncovered. Its implications are as far-reaching and awe-inspiring as can be imagined.”

Volgende keer meer hierover.

 

 

 

Na de “ontdekking van de kanalen” op Mars door de Italiaanse sterrenkundige Giovanni Schiaparelli in 1877 zagen vele andere astronomen deze kanalen opeens ook. Degene die in Europa het vaakst met zijn ontdekkingen in publiciteit trad, was professor Flammarion uit Frankrijk. Hij had vlakbij Parijs een eigen privé-observatorium.

De professor aan het werk.

Flammarion zag niet alleen de kanalen op Mars – en stelde dat deze gegraven waren door Marsbewoners –  maar beweerde ook dat de helft van de planeet bedekt was met water. “Op de planeet Mars heeft het vasteland ongeveer een gelijke oppervlakte als het met water bedekte deel.” aldus de professor. (Dat er op de Mars-bodem – vanwege de te lage luchtdruk –  geen water in vloeibare vorm aanwezig kan zijn, wist de professor uiteraard niet.)

Flammarion is het bekendst vanwege zijn ideeën over Mars. Maar hij was van van vele markten thuis. Zo schreef hij tijdens zijn leven meer dan vijftig populair-wetenschappelijke boeken, met als hoogtepunt L’astronomie Populaire . Van dit in 1879 verschenen boek werden meer dan 100.000 exemplaren verkocht. Ook publiceerde Flammarion regelmatig allerlei even interessante als nutteloze feiten. Voor wat dat betreft een man naar mijn hart.

Flammarion hield zich ook bezig met onderzoek naar spiritisme en parapsychologisch onderzoek.

Onder toezicht van Flammarion laat een medium een tafel leviteren (zweven). Foto uit 1881.

Gold Flammarion in zijn tijd als een groot astronoom, thans kijkt men daar iets anders tegen aan.  Weliswaar ontdekte hij met zijn telescoop meerdere planetoïden, maar zijn grote astronomische  “ontdekkingen” zoals de zeeën op Mars en de kanalen die hij zag, zowel op Mars als ook op Venus – ook daar zag hij kanalen – bleken achteraf bekeken allemaal onjuist te zijn.

(Over hoe het kon dat hij allerlei kanalen op Venus zag, gaf een wetenschappelijk medisch tijdschrift een aantal jaren geleden een mooie verklaring. Venus heeft de dichtste atmosfeer van alle planeten. Die atmosfeer bestaat voornamelijk uit koolstofdioxide. Daarnaast is de planeet omringd door een dikke laag wolken van zwavelzuur.

De planeet Venus met zijn wolkendek.

Het gevolg is dat het vanaf de aarde niet mogelijk is om ook maar iets van de oppervlakte van Venus te zien. Desondanks zag Flammarion allerlei grillige vormen op de oppervlakte van Venus. Het medische tijdschrift kwam nu met de suggestie dat Flammarion met zijn oog zo strak op de lens van zijn telescoop zat, dat zijn hersenen de adertjes in zijn oog interpreteerden als waarnemingen en deze vertaalden in kanalen. Het zou een verklaring zijn die Flammarion zelf had kunnen geven.)

Een andere grote misser van Flammarion was zijn voorspelling  dat de mensheid in 1910  wel eens ten onder kon gaan aan de komeet van Halley, die dat jaar weer zou verschijnen. De aarde zou volgens Flammarion in de staart van de komeet belanden. Een giftige stof  in de staart (Oxalonitril) zou vervolgens reageren met de zuurstof op aarde, waarna er blauwzuurgas zou ontstaan, waardoor de mensen zouden stikken. Later  kwam Flammarion weliswaar terug op deze voorspelling – de staart zou te verdund zijn –  maar de komst van de komeet werd toch door menigeen met grote zorg gadegeslagen,  zoals bijvoorbeeld door de afgezette Sultan van Turkije.

Gelukkig voor de Sultan en de andere wereldbewoners kwam de voorspelling van Flammarion niet uit.

Maar goed, tot zover Flammarion, terug naar de Marsbewoners. Ze zijn niet zo tevreden met al die karretjes die we naar hun planeet sturen.

 

Berichtje uit De Gelderlander van 28 mei 2013. Dat krijg je er van als je te veel karretjes naar Mars stuurt.

Maar helaas, ook in deze blogpost nog steeds geen spoor van hen. In de volgende blogpost gaan we het beslist wel over de Mars-bewoners hebben. Dan gaan we het ook hebben over Percival Lowell, de Amerikaan  die uitgebreid onderzoek naar hen deed en naar middelen zocht om met de Marsbewoners te  communiceren.

Percival Lowel

 

 

Kent u deze foto uit 1969?

Nee, het zijn geen gevangen Marsbewoners. De drie mannen achter glas zijn (van links naar rechts) de astronauten Neil  Armstrong,  Michael Collins en Edwin (Buzz) Aldrin.  De man rechts is president Richard Nixon. Amstrong en Aldrin waren de eerste mensen die op de maan hebben gelopen. Omdat de NASA niet uitsloot – ze achtte de kans wel erg klein – dat ze mogelijk buitenaardse ziekteverwerkers van de maan hadden meegenomen, werden ze na terugkomst op aarde drie weken lang in een cabine in quarantaine gehouden. (Wie ooit de film Alien heeft gezien, vergeet nooit de mogelijkheid dat mensen buitenaardse wezens met zich mee kunnen dragen.)

De quarantaine – “to prepare for the remote possibility that they are harboring unknown lunar organisms that might endanger life on earth” –  was wettelijk voorgeschreven op grond van ‘The Extra-Terrestrial Exposure Law’ uit 1969.  Deze wet regelde dat iedereen die “extraterrestrially exposed” was – d.w.z. “has  touched directly or come within the atmospheric envelope of any other celestial body” in quarantaine moest.

Na drie maanlandingen kwam men tot de conclusie dat er geen buitenaards leven op de maan was, en werd de quarantaineperiode voor terugkerende astronauten afgeschaft. (In 1991 werd de wet helemaal geschrapt.)

De mogelijkheid van buitenaards leven op de maan of op andere hemellichamen is iets wat de mens altijd heeft aangesproken. Zie bijvoorbeeld deze advertentie voor een boek – “fraai uitgevoerde werkjes” – van een zekere ‘Heere van Fontenelle’, uit 1781 getiteld ‘Redevoering over verschillende Werelden in het HEELAL‘.

In het boek verkondigt de ‘Heere van Fontenelle’,  met grote stelligheid dat er buitenaards leven is. ( Zo luidt de titel van Hoofdstuk 2: ‘De Maan is een bewoond Land’ en die van hoofdstuk 3: ‘De andere Planeten zijn mede bewoond.’) Het was al de derde druk van het boek. De belangstelling voor het boek was dan ook groot.

Bewijs dat er buitenaards leven bestond of heeft bestaan was er echter niet. Totdat de Italiaanse sterrenkundige Giovanni Schiaparelli,  de directeur van de Brerasterrenwacht te Milaan, in 1877 met zijn telescoop grote rechte donkere strepen op Mars zag. Hij noemde ze ‘canali’, Italiaans voor natuurlijk gevormde grote “greppels”.

Kaart gemaakt door Schiaparelli in 1877

Met ‘canali’ bedoelde Schiaparelli kanalen in de betekenis van het Engelse woord ‘channels’. Denk bijvoorbeeld aan ‘Het Kanaal’ tussen Engeland en Frankrijk’. ‘Canali’ werd echter foutief in Engels – en daardoor later ook in veel andere talen – vertaald als ‘canals’ oftewel kunstmatig aangelegde kanalen. (Het Nederlands kent geen goed onderscheid tussen deze woorden.)

Het was ook de tijd dat de mens druk bezig was met het graven van grote kanalen. Zo was in 1869 het Suezkanaal voltooid en was men bezig met het maken van plannen voor het Panamakanaal.  Het gevolg was dat veel mensen tot de conclusie kwamen dat de grote kanalen op Mars kunstmatig gegraven waren en dat die het werk moesten zijn van Marsbewoners.

Omdat de kanalen heel lang  en breed waren, dachten sommigen dat de Marsbewoners heel groot waren.

“En de menschen die zulke kanalen maken, moeten reuzen zijn van minstens 14 voet lengte.” (14 voet is 4,3 meter.)

Men wist ook al snel te bedenken waarom Marsbewoners deze kanalen hadden gegraven, namelijk om water te transponeren van de poolkappen naar de droge gedeeltes van Mars. (De poolkappen van Mars bestaan overigens niet uit waterijs maar uit droogijs, d.w.z. bevroren koolstofdioxide).

Uit later onderzoek bleek dat de ‘kanalen’ die Schiaparelli zag deels berusten op gezichtsbedrog.  De hersenen van de mens nemen soms patronen waar die er niet zijn. Zo combineren de hersenen soms  meerdere donkere delen, waartussen lichte ruimtes zich bevinden, tot één lang donker stuk.

Zie bijvoorbeeld deze foto van de Valles Marineris op Mars. Links van het midden is een zwarte streep te zien, rechts van het midden ook. In het midden niet. Als je het beeld echter door een telescoop ziet, dan “maken” de hersenen  er vaak één lange zwarte streep van waardoor het net lijkt alsof er één groot lang “kanaal” is.

De Valles Marineris zijn trouwens giga groot. Met een lengte van 4500 km, een breedte van 200 km en een diepte van 11 km zijn de Valles Marineris tien maal langer, zeven maal breder en zeven maal dieper dan de Grand Canyon. Zie hier de kloof op een foto van Mars gemaakt door de Viking 1 in 1980.

Maar terug naar Schiaparelli, hij is een beetje tragische figuur. Niet alleen is zijn naam door een vertaalfout voor eeuwig verbonden met het idee dat er kunstmatige kanalen op Mars waren, maar ook bevat zijn biografie op de Wikipedia zinnen als: “Zijn bepalingen van de rotatieperioden van Venus en Mercurius zijn later fout gebleken”. 

Ondanks deze vergissingen geldt hij als een goede wetenschapper. Zo toonde hij aan dat er een verband is tussen de Perseïden meteorenzwerm en de komeet Swift-Tuttle .

Een Mars-landingsvaartuig waarvan het bedoeling was dat het in 2016 op Mars zou worden neergelaten droeg zijn naam. Door een kleine hapering gaf tijdens de landing een hoogtemeter één seconde lang geen gegevens door, waardoor een ander instrument dacht dat het voertuig al geland was en onmiddellijk (veel te vroeg) een parachute open liet gaan, die vervolgens scheurde, waardoor het vaartuig op de planeet te pletter stortte. (Typisch iets voor Schiaparelli.)

De De crashsite van de Schiaparelli, ironisch genoeg vlakbij een klein kanaaltje.

Enfin, over wat er gebeurde na “de ontdekking van de kanalen” op Mars door Schiaparelli en de pogingen van de mens om in contact te komen met de Marsbewoners volgende keer meer.

 

Mars is vanaf de Aarde te zien als een oranje-rode ster. Reeds in de oudheid werd de roodachtige kleur van de planeet waargenomen. Zo noemden de oude Egyptenaren de planeet  ‘Ḥr Dšr’, wat ”rode Horus betekent. (Horus is een Egyptische god.)

Mars in juli 2020; gezien vanaf de aarde; rechtsboven de planeten Saturnus en Jupiter; beeld uit een video van de NASA;

En de aarde (in het cirkeltje) gezien vanaf Mars; foto genomen door NASA’s Curiosity Rover, het karretje dat op Mars rond rijdt.

Veel meer dan dat Mars een roodachtige kleur heeft, zagen de waarnemers in het verleden met het blote oog niet. Daarvoor is de planeet – hij staat op een afstand die wisselt van 60 tot 100 miljoen kilometer – te klein. (Mars heeft een middellijn van 6.794 kilometer; dat is iets meer dan de helft van de middellijn van de aarde.)

Dat er zich op Mars een gigantische draak bevindt, is slechts te zien als je er op een afstand van 257 km boven vliegt. foto NASA/JPL/UArizona

Als Mars relatief gezien dichtbij staat – zo staat hij op 6 oktober van dit jaar op 62 miljoen kilometer – dan is de planeet goed vanaf de aarde te zien. Op de maan en Venus na is Mars dan het helderste hemellichaam, veel helderder dan alle sterren. Maar als hij verder weg staat (zoals op 20 februari 2027; 102 miljoen kilometer) dan is hij veel moeilijker te spotten. Noteert u alvast de datum van 11 september 2035 in uw agenda. Dan bedraagt de afstand tot de planeet slechts 57 miljoen kilometer.

In 1608 vond de mens, in de persoon van Hans Lipperhey uit Middelburg, de telescoop (‘een seecker instrument om verre te sien’) uit, waardoor de hemellichamen letterlijk in beeld kwamen.

Afbeelding uit 1624 van Adriaen van de Venne; afkomstig uit het boek “Emblemata of zinne-werck” (Middelburg, 1624)

Mensen als Galileo , Keppler en Christiaan Huygens verbeterden zijn uitvinding en vooral de telescoop van Huijgens (deze kon voorwerpen liefst 50 keer vergroten) leidde tot talrijke astronomische ontdekkingen. Zo ontdekte Huijgens  dat Saturnus ringen had – Galileo had ze met zijn slechtere telescoop al eerder gezien, maar interpreteerde ze niet als ringen (hij dacht opmerkelijk genoeg dat het een soort hengsels van de planeet waren) – alsmede ook een maan (Titan).

Afbeelding van Satrunus met zijn ringen, afkomstig uit de originele aantekeningen van Huijgens.

Huijgens richtte in 1659 zijn telescoop ook op  Mars en zag daar een donkere vlek op de oppervlakte.

  

Links de originele tekening van Huijgens met de vlek op Mars. (Omdat de telescoop van Huijgens het beeld op zijn kop zette, moet je de afbeelding 180 graden draaien. Vermoedelijk zag Huijgens de donkere vlek van het het zogenaamde Syrtis Major gebied (zie de foto rechts met de ‘vlek’; Deze foto staat wel met de goede kant naar boven). Er bevinden zich in de Syrtis Major meerdere dode vulkanen. Het is de bedoeling dat de Amerikaanse sonde van 2020 hier ergens gaat landen.

Toen Huijgens anderhalf uur later weer naar Mars keek, zag hij dat  de vlek een stuk opgeschoven was. Daaruit concludeerde hij terecht dat ook Mars om haar as draaide. Hij schatte dat Mars, net zoals de aarde, in ongeveer 24 uur om zijn as draaide. (In werkelijkheid is het 24 uur 37 minuten en 23 seconden.)

Dertien jaar later – hij had toen een betere telescoop gemaakt –  kwam hij met deze tekening van Mars, waarop onder andere een poolkap te zien is.

 

De poolkap op de tekening van Huijgens is bovenin te zien. Maar omdat ook zijn telescoop uit 1672 de boel op zijn kop weergaf, zien we op zijn tekening vermoedelijk de zuidelijke ijskap van Mars. Rechts een foto van Mars, gemaakt door de Hubble Space Telescope van de NASA – die telescoop is nog beter dan die van Huijgens –  waarop de Zuidpool te zien is.

In 1695 overleed Huijgens. Drie jaar later verscheen postuum zijn boek ‘Cosmotheoros’. Hierin speculeert hij over de mogelijkheid dat er elders in het heelal ook levensvormen zouden zijn. Dit vanwege het grote aantallen sterren, waar volgens Huijgens net zoals bij onze zon allemaal planeten om heen zouden draaien.

Wel achtte Huijgens de aanwezigheid van vloeibaar water op een planeet een noodzakelijke voorwaarde voor het ontstaan van leven. Hij sloot ook leven op Mars niet uit. Weliswaar was er nog nergens vloeibaar water op Mars waargenomen, maar volgens hem zouden de donkere gebieden op Mars best vloeibaar water kunnen bevatten.

Wat Huijgens niet wist, en wij nu wel, is dat er theoretisch gezien geen vloeibaar water op de oppervlakte van Mars kan voorkomen. Dit vanwege de luchtdruk. Op aarde bedraagt de luchtdruk ongeveer 1000 millibar. Nu heeft Mars een heel dunne atmosfeer. Op Mars bedraagt de luchtdruk minder dan 6 millibar. Nu is het zo dat er een verband is tussen de temperatuur waarop water gaat koken en de luchtdruk. Hoe lager de luchtdruk, hoe eerder water gaat koken.

Bij de luchtdruk die we op aarde hebben, kookt water bij een temperatuur van ongeveer 100 graden. Maar bij een luchtdruk van bijvoorbeeld 12 millibar kookt water al bij een temperatuur van 10 graden en bij een luchtdruk van 6,1 millibar zelfs al bij een temperatuur van 0 graden. Echter bij een temperatuur van 0 graden of lager bevriest water.

Omdat de luchtdruk op Mars lager is dan 6 millibar, is het daarom op de oppervlakte op Mars niet mogelijk dat er water in vloeibare vorm voorkomt. Immers als de temperatuur lager dan 0 graden is, dan bevriest het water. Zo gauw bevroren water onder invloed van zonlicht smelt, en de temperatuur boven de nul graden uitkomt, begint het water op Mars direct te koken en verdamp het. Vloeibaar water op de oppervlakte van Mars is daarom niet mogelijk. (De overgang van vaste in een dampvormige toestand zonder vloeibaar te worden noem je sublimeren.)

Maar goed, dat van die lage luchtdruk wist Huijgens dus niet, en ook niet de Italiaanse sterrenkundige Giovanni Schiaparelli die in 1877 kanalen met water op Mars meende te zien en vervolgens veronderstelde dat deze door Marsbewoners waren gegraven, waarop een wereldwijde belangstelling voor Marsbewoners ontstond. Maar daarover de volgende keer meer.

ps. Mocht u nu klagen dat er in deze blogpost ondanks de titel nog helemaal geen Marsbewoners voorkomen, weet dan dat ze zich heel weinig  laten zien. En heb geduld tot de volgende blogpost.

Ik zal eindigen met een cliffhanger. De Marbewoners hebben een groot beeld achtergelaten op Mars. Zie deze beroemde foto van het ‘Gezicht op Mars’. De foto is gemaakt door de Viking 1 in 1976

Sommigen mensen denken dat dit ‘beeld’ is achtergelaten door een intelligente beschaving, die ooit op Mars heeft gewoond. (De zwarte stippen op het gezicht zijn overigens ‘data-errors’ zoals de NASA ze noemt.)

Oké, voor wat betreft het gezicht op Mars zal ik direct de pret bederven. Het is gewoon een rotspartij, die door het effect van schaduwen op bepaalde tijdstippen op een gezicht lijkt. Zie deze foto gemaakt op een ander tijdstip van dezelfde rotspartij.

 

Gisteren schreef ik over de sondes die op weg zijn naar de planeet Mars. Nieuwsgierigheid naar andere hemellichamen is niet iets wat alleen van deze tijd is.  Omdat de oude Grieken en Mesopotamiërs niet beschikten over tv’s, laptops, mobieltjes en andere schermen, hadden ze ’s avonds genoeg tijd om de sterrenhemel te bestuderen. Daar zagen ze tussen de sterren een vijftal hemellichamen (zes als je de maan mee telt) die afwijkende banen vertoonden ten opzichte van de achterliggende  sterrenhemel: de planeten.

Nauwkeurig werden de bewegingen van deze “zwervers” zoals de Grieken ze noemden – het woord planeet is gebaseerd op het Griekse woord ‘planētēs’ dat ronddolen, rondzwerven betekent – vastgelegd. Het betrof de planeten Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en Saturnus. (De planeten Uranus en Neptunus stonden te ver weg om met het blote oog waargenomen te kunnen worden.) Zie hier de planeten, gezien vanaf de zon, in verhouding tot elkaar qua grootte.

Bovenaan een stukje van de zon, daaronder de planeten op schaal. 1. Mercurius 2. Venus 3. Aarde 4. Mars 5. Jupiter 6. Saturnus 7. Uranus 8. Neptunus. Het nauwelijks zichtbare stipje bij nummer 9 is Pluto. De zon is niet op schaal weergegeven. Zou je dat wel doen, dan zou je zoiets krijgen.

Afbeelding Lsmpascal; Wikipedia

Aanvankelijk werd Pluto – hij is nog kleiner dan onze maan – ook als een planeet betiteld, maar sinds het 26e congres van de IAU (de International Astronomical Union) op 24 augustus 2006 is hij deze status kwijt geraakt. Sindsdien gaat Pluto, ontdekt in 1930, als een dwergplaneet door het leven. Ik had hem daarom strikt formeel van de afbeelding met de planeten moeten afknippen, maar hij is zo klein dat je hem toch niet ziet.

(Het IAU-congres stelde in 2006 drie voorwaarden vast voor een object om als een planeet te worden betiteld. Het moest door zijn eigen zwaartekracht bolvormig zijn, zich in een baan rond een ster bevinden en de omgeving van zijn baan schoongeveegd hebben van andere objecten. Pluto voldeed wel aan de eerste twee voorwaarden, maar niet aan de laatste.  Pluto is sindsdien samen met onder andere Eris en Ceres geklasseerd als een dwergplaneet.)

Op bovenstaande afbeelding met de planeten staan alle planeten keurig op een rijtje weergegeven. In de praktijk komt dat niet echt voor. De acht planeten van het zonnestelsel draaien om de zon met verschillende omlooptijden: Mercurius draait het snelste om de zon (88 dagen), Neptunus doet er het langst over (165 jaar). De kans dat ze daarom allemaal tegelijkertijd op één lijn staan is gering.

Daarnaast geldt dat de planeten nooit echt helemaal op één lijn kunnen komen, want ze draaien niet in hetzelfde vlak om de zon. Het jaar 2854  – noteert u het alvast in uw agenda – zal het eerst komende jaar zijn dat alle acht planeten enigszins een rij (met wat bobbels) vormen.

De vijf met het blote oog zichtbare planeten (Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en Saturnus)  plus de maan staan wel af en toe “op een rijtje”. Zie ze hier op 30 januari 2016 om 7.25 uur min of meer op één lijn staan.

Afbeelding: Marieke Baan via Stellarium via het blog van NewScientist.

Mars is na de aarde en de maan het meest bestudeerde object in ons zonnestelsel. De planeet dankt zijn rode kleur aan het overvloedig aanwezige ijzer dat roest.

Deze opname in ware kleuren van de planeet Mars is in 2007 op een afstand van 240.000 km gemaakt door de ruimtesonde Rosetta van de Europese Ruimtevaartorganisatie ESA. Op de polen komen ijskappen van bevroren water en droogijs (bevroren koolstofdioxide) voor.  De poolkappen groeien aan en smelten af in de loop van de seizoenen.

Mars heeft een atmosfeer, maar deze is erg dun. De dichtheid is ongeveer 1,2% van de dichtheid van de atmosfeer van de aarde. De chemische samenstelling van de atmosfeer van Mars bestaat, net zoals die van Venus , voornamelijk uit kooldioxide.

De atmosfeer boven de horizon van Mars is te zien als een dunne wazige sluier. Foto NASA, genomen vanuit de Viking 1 in 1976

Op Mars komen regelmatig reusachtige stofwolken voor.

Links Mars zonder stofwolken en rechts Mars met stofwolken. Deze foto’s uit juni respectievelijk september 2001 zijn gemaakt door de  Hubble Space Telescope van de NASA. In september 2001 woedde de storm al bijna twee maanden over de hele planeet en verduisterde alle oppervlakte-kenmerken.

Sommige wetenschappers vermoeden dat er ooit leven op Mars is geweest.  Vooral aan het einde van de negentiende eeuw deden daar allerlei theorieën de ronde over.

Berichten als dit inspireerden in ieder geval H.G. Wells tot het schrijven van zijn in 1897 verschenen beroemde boek ‘War of the Worlds’, waarin de bewoners van Mars de aarde aanvielen.

Gelukkig was het een fiction en geen non-fiction boek. Meer over de theorieën die eind negentiende eeuw over leven op Mars werden ge-uit de volgende keer.

Vandaag heeft China een ruimtesonde richting Mars gelanceerd. De ‘Tianwen-1’  (dat staat voor ‘Hemelse Vragen-1’)  brengt een onbemand – dat ‘onbemand’ is wellicht overbodig om te vermelden – karretje naar de Rode Planeet, dat daar over zeven maanden rond moet gaan rijden.

Althans, dat is het plan. Zulke reizen willen nog wel eens mis gaan. In 2011 deden de Chinezen, samen met de Russen, een eerdere poging om Mars (en de Mars-maan Phobus) te bereiken, maar door een probleem bij de lancering kwam de Phobos-Grunt – zo heette de sonde –  in een baan om de Aarde terecht die niet geschikt was om de reis naar Mars te vervolgen. De Phobos-Grunt stortte na twee maanden neer in de Stille Oceaan.

Mars weergegeven in verhouding tot de aarde (Ik had hier eerst per ongeluk getypt ‘Mars weergegeven op ware grootte’. Dat klopt uiteraard niet).

Sinds 10 november 1960 zijn er wereldwijd 48 pogingen ondernomen om Mars te bereiken. Daarvan mislukten er achttien. De eerste zes vluchten mislukten allen. Pas nummer zeven, de Mariner 4, vertrokken op 28 november 1964, bereikte Mars wel (op 14 juli 1965) en zond de eerste “gedetailleerde” foto van het oppervlakte van Mars terug naar aarde. (In totaal nam de sonde 21 foto’s terwijl hij langs Mars vloog, de kortste afstand tot de planeet bedroeg 9600 km.)

Deze NASA-foto,  gemaakt op 15 juli 1965,  laat een gebied zien van 1200 km bij 330 km. Tegenwoordig kunnen we, dankzij de karretjes op Mars,  heel wat scherpere foto’s maken.

De geslaagde vlucht van de Mariner-4 was overigens nog bijna mislukt. Ik citeer even de Wikipedia

“Na acht dagen volgde een koerscorrectie, die bijna fataal afliep door een fout van een vluchtleider. Nadat de noodzakelijke commando’s hiervoor in een datapakketje waren verpakt, begon het grondstation met het verzenden daarvan. Echter, tijdens het overseinen liep er toevallig een technicus de zaal binnen, die opmerkte dat een schakelaar op “aan” stond en hij zette deze uit, in de normale positie. Slechts het bevel tot koerswijziging was nu doorgezonden, maar het commando om daarna de zonnepanelen opnieuw op de zon te richten niet. Gelukkig bleef dit zonder grote gevolgen, aangezien het koerswijzigingsbevel nu een fout bevatte, waardoor Mariner 4 de ontvangen instructies niet uitvoerde.”

Menselijke fouten hebben meerdere malen voor mislukkingen van Mars-projecten gezorgd. Zo vertrok in 1998 de Amerikaanse Mars-sonde ‘Mars Climate Orbiter‘ naar Mars, om daar in september 1999 zo ongeveer direct te verbranden in de atmosfeer. Dat kwam door een rekenfout. ‘De berekeningen voor de stuurmotoren werden uitgevoerd met een eenheid van het Brits-Amerikaanse maatsysteem, pond-seconden (lbf×s), in plaats van Newton-seconden (N×s), een eenheid uit het Europese maatsysteem, zoals in de software was ingeprogrammeerd. Hierdoor benaderde de ruimtesonde Mars veel te laag en brandde op in de atmosfeer.’, aldus de Wikipedia. 

Een ander voorbeeld is de Russische Kosmos 419.  Daarmee ging het in 1971 mis, omdat iemand de klok verkeerd had ingesteld die er voor moest zorgen dat de vierde trap van de raket ging ontbranden. Hij stond per ongeluk op 1,5 jaar ingesteld in plaats van op 1,5 uur.

Ook bij het Europese Arianne-project is wel eens iets mislukt door menselijk falen. Uit de Volkskrant van 12 december 2002: “De eerste Ariane 5-raket explodeerde door een domme softwarefout. De software die de standregeling van de raket verzorgde, was klakkeloos gekopieerd van de Ariane 4. Maar omdat de Ariane 5 eerder afbuigt, kreeg de boordcomputer getallen voor de kiezen waar hij geen raad mee wist. Gevolg: een abrupte koerswijziging die de raket deed scheuren, waarna het veiligheidssysteem de Ariane 5 tot ontploffing bracht.”

Een Arianne 5  raket in 2013. Foto ESA

Ooit werd aan een Amerikaanse astronaut gevraagd hoe het nou voelde om in een raket te zitten, zo vlak voor de lancering. Hij antwoordde:  “Hoe zou u zich voelen als u in een raket zit, die bestaat uit zo’n 5000 onderdelen, die stuk voor stuk door de goedkoopste inschrijver zijn geleverd?”

Maar goed, terug naar Mars – niet letterlijk uiteraard –  behalve de Chinese sonde is er nog een sonde onderweg naar Mars. Maandag lanceerde de Verenigde Arabische Emiraten al een sonde en aan het einde van deze maand vertrekt een Amerikaans exemplaar naar Mars. (Verkeersinformatie; het is druk richting Mars, hou rekening met een vertraging van twee maanden.” )

De reden dat al deze sondes nu worden gelanceerd, is dat Mars nu relatief gezien dichtbij de aarde staat (de afstand bedraagt momenteel zo’n 62 miljoen km). De onderlinge afstand varieert nogal en er is dan ook een soort cyclus van twee jaar om te lanceren.

Tot slot van dit blog, met de Amerikaanse sonde had u meegekund naar Mars. Althans uw naam. Je kon je naam opgeven en alle opgegeven namen staan op  drie chips die aan de Marsrover Perseverance zijn bevestigd. In totaal hebben zo’n 10,5 miljoen mensen hun naam opgegeven, waaronder 52.347 Nederlanders.

Denkt u nu, “oh, dat ik ook wel gewild”, u krijgt een herkansing. U kunt nu al uw naam opgeven voor toekomstige vluchten. Zie hier het invulformulier en hier voor een toelichting. Je kan zelfs ‘frequent flyer’ worden!

 

Momenteel kan je ’s nachts met het blote oog de komeet Neowise zien. Het komt niet zo vaak voor dat je met het blote oog een komeet kan zien. In Nederland was de  komeet Hale-Boppe in 1997 de laatste.  Deze komeet was liefst 18 maanden met het blote oog zichtbaar.

De komeet Hale-Bopp gefotografeerd boven Kroatië in maart 1997; foto Philipp Salzgeber.

De bekendste komeet is die van Halley. Deze heeft een omlooptijd van ongeveer 76 jaar (variërend tussen de 74–79 jaar). De laatste keer dat hij verscheen. was in 1986, maar toen was de komeet nauwelijks met het blote oog te zien. In 2061 krijgt hij een herkansing. (Ik ben dan 106 jaar oud, het zou fijn zijn als tegen die tijd iemand mij herinnert aan zijn komst.)

Hier is de komeet van Halley te zien op het Tapijt van Bayeux uit 1068.

Maar nu hebben we dus komeet C / 2020 F3, beter bekend onder zijn roepnaam Neowise. Deze komeet heeft een diameter van zo’n vijf kilometer. Wat we vooral zien, is zijn staart. Kometen bestaan uit ijs en rotsen en worden om die reden ook wel vuile sneeuwballen genoemd. Onder invloed van de zonnewarmte verliezen ze een deel van hun materiaal en dat veroorzaakt de lange staarten.  Die kunnen wel zo’n 100.000 tot 1 miljoen kilometer lang worden.

Uiteraard verschenen er op twitter allerlei prachtige foto’s van het verschijnsel.

Deze laatste foto is gemaakt vanuit het International Space Station.

Zelf trokken Marianne en ik er zaterdagnacht ook op uit om de komeet te zien. Om geen last te hebben van het “stadslicht”, fietsen we een klein stuk richting de Horsten in Wassenaar en na enig gespeur – hij stond om twaalf uur vrij laag – zagen we het ding. Hij stond rechtsonder het sterrenbeeld Grote Beer.

Marianne had haar fototoestel meegenomen, maar ter plekke bleek dat de batterij van het toestel leeg was. Heeft zij weer. Omdat ik vergeten was om een verrekijker mee te nemen – heb ik weer –  konden we de komeet wat minder goed te zien. Daarom zijn we nog maar even terug naar huis gefietst om een andere batterij en een verrekijker te halen. Met de verrekijker konden we de komeet met zijn staart nu wel goed zien, maar helaas lukte het niet om een fatsoenlijke foto te maken.

Maar niet getreurd! Ik heb de situatie gewoon even voor u getekend. Eigenlijk nog een betere weergave van het verschijnsel dan een foto, want hier staat wij beide ook nog op.

Overigens vroeger, voor de uitvinding van de fotografie, moest men het sowieso met tekeningen en schilderijen doen.

“Mr Babinet, warned by his concierge of the arrival of the comet”, illustration for Le Charivari, 22 September 1858. Tekening Honoré Daumier

U heeft nog een paar dagen – lees nachten – de tijd om Neowise te bekijken. Zie hier hoe u hem met behulp van het sterrenbeeld Grote Beer kan vinden. (afbeelding afkomstig van de site van het AD.)

Mocht u hem missen, geen paniek, over 7000 jaar is hij – ijs en weder dienende – weer terug.

 

-1-

Gisteren plaatsten heel veel sites, onder andere die van de BBC, de Volkskrant en Nu.nl, een foto van dertig jaar geleden. Het betrof een foto van de aarde genomen op 14 februari 1990 door de Voyager-1. De ruimtesonde bevond zich toen op 6,4 miljard kilometer afstand van de aarde. (Inmiddels bevindt de sonde zich op 22 miljard kilometer afstand. Op deze site van de NASA kan je live “zien” waar de Voyager 1 en de Voyager 2, beide gelanceerd in 1977, zich nu bevinden.)

In de lichte baan rechts zit een wit stipje. Dat is de aarde. (De strepen op de foto werden veroorzaakt door zonlicht dat weerkaatste in de camera van de sonde.) De foto is bekend geworden als de ‘Pale Blue Dot’.

Astronaut Andre Kuipers: ‘De foto laat zien dat de aarde een minuscuul, kwetsbaar dingetje is in een onmetelijk groot heelal.’

De reden dat alle nieuwssites met deze foto van dertig jaar geleden op de proppen kwamen, is dat de NASA gisteren een verbeterde versie van de foto publiceerde.

We zijn nog even klein.

Ook van iets dichterbij is de aarde niet groot. Zie bijvoorbeeld deze andere iconische foto genomen in 2013 door de ruimtesonde Cassini.

Dat ding bovenaan is Saturnus. (De pijl is niet echt in het heelal te zien; hij is in de foto geplaatst om aan te geven waar de aarde te zien is. )

-2-

Sturen wij dingen de ruimte in, andersom gebeurt dat ook. Iets of iemand in de ruimte zendt signalen uit. Die worden regelmatig op aarde opgepikt, maar nu is er wat opwinding onder de wetenschappers ontstaan, want er zijn signalen opgepikt, die met een zekere regelmaat (elke zestien dagen) naar ons worden gezonden.

“Mogelijk is het afkomstig van de overgebleven kern van een overleden reuzenster.”  staat er in het artikel. Maar u en ik weten wel beter wie deze signalen verzenden.

Ik was eerst van plan het vandaag over de groei van onze Begonia Sutherlandii te hebben, beter gezegd over het ontbreken van de groei. Een belangrijk onderwerp – ik schreef er al eerder over (zie hier) – maar er is niks te melden. Ondanks dat ik de plant water geef, zit hij nog steeds in een diepe winterslaap. Ik vraag me af of de plant überhaupt nog wel bestaat. Misschien zit hij diep onder de grond wel gevangen in een zwart gat, en hé, is dat even toevallig, dat is  een mooi bruggetje naar het onderwerp waar ik het vandaag verder over wil hebben, namelijk de foto van het zwarte gat die gisteren werd gepubliceerd.

Het gefotografeerde zwarte gat dat zich in  het sterrenstelsel Messier 87 (M87) bevindt. Foto: Event Horizon Telescope collaboration et al.

Nu moet ik zeggen dat de foto een beetje vaag is. Met mijn mobieltje maak ik betere foto’s. Mijn foto van een wit gat die ik in de nacht van 21 januari 2019 heb gemaakt – de foto; niet het gat – is bijvoorbeeld een stuk scherper.

Wit gat; foto Martin van Neck; d.d. 21 januari 2019 om 5.30 uur ‘s morgens

Daar staat tegenover dat het zwarte gat veel verder weg staat dan mijn witte gat. Dat bevindt zich ongeveer ter hoogte van onze maan.

De maan, eveneens gefotografeerd op 21 januari 2019 om 5.30 uur ‘s morgens

Het gefotografeerde zwarte gat daarentegen staat  “Far, far, away” zoals ze dat altijd zo mooi in films zeggen, om precies te zijn op een afstand van 55 miljoen lichtjaar.

Dat is een afstand van 520 340 175 991 940 000 000 kilometer. Ik zei al ‘far, far, away’. Er bevinden zich overigens vele zwarte gaten in het heelal. Sagittarius A*, een zwart gat in ons eigen Melkweg stelsel, staat bijvoorbeeld op een afstand van slechts 25.900 lichtjaar, om de hoek bij wijze van spreken. Echter dat zwarte gat is veel kleiner dan het zwarte gat uit Messier 87 en daarom lastiger te fotograferen.

Strikt formeel is het overigens geen foto wat we zien. Het is een berekende computerweergave van metingen aan fotonen – dat zijn elementaire deeltjes die door acht grote radiotelescopen, verspreid over de hele wereld, tegelijkertijd zijn opgevangen.

We zien overigens niet het zwarte gat zelf. Daaruit ontsnapt immers geen licht. We zien de schaduw van het zwarte gat. Hoe een zwart gat er daadwerkelijk “uit ziet” weten we dus nog steeds niet. Misschien groeien er wel begonia’s op. (Ik denk het niet overigens.)

Het licht dat om het zwarte gat te zien is, is afgebogen licht. Voordat ik nu helemaal onzin ga vertellen, citeer ik even een stukje van Kennislink.

“De foto laat een oplichtende ring zien, die wordt veroorzaakt doordat het zwarte gat het licht in zijn directe omgeving sterk buigt. Normaal beweegt licht in een rechte lijn; een zwart gat verfrommelt die rechte lijnen tot zeer kromme banen. Licht draait dichtbij het zwarte gat praktisch rondjes eromheen. De zichtbare ring is het resultaat van een complex samenspel van dat rondcirkelende licht en de sterk gekromde ruimtetijd ter plekke.

De onderkant van de ring is wat helderder, omdat het licht er iets meer in onze richting beweegt. De zwarte regio in het midden is een schaduw van de waarnemingshorizon, daar waar het licht in het zwarte gat verdwijnt.”.

Uiteraard besteedde de NASA ook aandacht aan de zaak. Op hun site staat een foto van Messier 87, het sterrenstelsel waarin het gefotografeerde Zwarte Gat zich bevindt.

Chandra X-ray Observatory close-up of the core of the M87 galaxy. Credits: NASA/CXC/Villanova University/J. Neilsen

Het lijkt wel of op de NASA-foto (in het bovenste kleine blokje) het zwarte gat al te zien is, maar dat zal wel niet, want anders had de NASA natuurlijk al lang met veel ophef de foto van het zwarte gat gepubliceerd. Immers, de foto van het zwarte gat gaat in de toekomst ongetwijfeld een Nobelprijs opleveren.

Dat verklaart wellicht ook waarom de Amerikaan Shep Doeleman, de directeur van het Event Horizon Telescope project dat de foto heeft gemaakt, aanvankelijk weigerde samen te werken met de Duitse astronoom Heino Falcke – hij werkt al jaren aan de Radboud Universiteit in Nijmegen aan hetzelfde  idee. Over de aanvankelijke weigering van de Amerikaan om samen met hem te werken staat een mooi verhaal in de Volkskrant. Mooi detail, wie op de site van het Event Horizon Telescope project kijkt, ziet bij het verhaal van de foto wel de naam van Doeleman staan maar niet die van Falcke.

Het is overigens een foto uit het verleden, van 55 miljoen jaar geleden, zo lang duurt het immers voordat de fotonen uit Messier 87 de aarde bereiken Of zoals Bert Wagendorp vanochtend in de Volkskrant schreef “Mogelijk is het zwarte gat inmiddels verdwenen, maar in dat geval hebben we gelukkig de foto nog.”

Tot slot: de Engelse krant ‘Metro’ bracht de foto van het Zwarte Gat met een heel andere gebeurtenis in verband.