Ik verliet u gisteren met dit plaatje met daarbij de vraag of we hier de PTT en Canon aan het werk zagen.

Het antwoord luidt nee. Dit zijn niet de PTT en Canon aan het werk. De afbeelding is een deel van een filmposter van één van de korte films uit de filmreeks ‘The Perils of Pauline’ uit 1914.

Deze films – de reeks bestond uit een twintigtal korte films – eindigden steevast met een spannende scene, waarbij het niet duidelijk was hoe het afliep. De gedachte hierachter was dat het nieuwsgierige publiek de week er op dan naar het vervolg zou komen kijken. Deze filmreeks geldt als één van de eerste die het verschijnsel van cliffhangers in films en series introduceerde.

Maar goed, terug naar 1985. De telefax is sinds een paar jaar begonnen aan een onverwachte opmars in de zakelijke wereld. Plotseling is er een grote vraag ontstaan. Op dat moment zijn er eigenlijk maar twee leveranciers die kunnen leveren: PTT Telecom en Canon. Wij (de PTT) haalden net zoals Canon onze machines uit Japan. Daar kwamen op dat moment alle nieuwe types telefaxen vandaan. Ander mogelijke leveranciers waren nog druk bezig met het opzetten van een aanvoerlijn uit Japan, waardoor er in 1985 eigenlijk sprake was van een soort duopolie in Nederland. Zowel wij als Canon had een marktaandeel van zo’n 45%. De overige 10% waren voor alle anderen samen.

De inkoopprijs van ons meest populaire type bedroeg op dat moment ongeveer 4000 gulden. Ik rekende weliswaar uit wat de integrale kostprijs van de fax was, maar eigenlijk was dat een zinloze exercitie. De integrale kostprijs speelde geen enkele rol bij het bepalen van de verkoopprijs. Die bedroeg namelijk 10.500 gulden, meer dan twee keer de inkoopprijs. Bij het bepalen van de verkoopprijs keken we dan ook vooral naar wat Canon deed en niet naar de integrale kostprijs. Canon vroeg op dat moment 10.000 gulden voor hun machine.

Onze verkoopprijs lag meestal zo’n drie tot vijfhonderd gulden boven die van Canon. Daarmee konden beide partijen goed leven. Voor het extra bedrag bij ons kregen de klanten een ‘stukje PTT-zekerheid’, zoals wij dat noemden. Er was dan ook niet echt sprake van een prijzenoorlog tussen Canon en de PTT in die jaren. Omdat de vraag in die jaren veel groter was dan het aanbod, betaalden de klanten daardoor de hoofdprijs. Het leek de huizenmarkt van nu wel.

Nu was het zo dat elk jaar, meestal op de efficiencybeurs in Amsterdam, er nieuwe types werden geïntroduceerd. Het was dan voor ons van belang om te weten wat Canon ging vragen voor hun nieuwe machine. Andersom was Canon nieuwsgierig naar onze vraagprijs. Nu zou het natuurlijk het gemakkelijkste zijn geweest om elkaar even op te bellen, maar dat mocht – kartelvorming – uiteraard beslist niet.

We moesten op een andere manier achterhalen wat hun verkoopprijs zou gaan worden. Daarom ging elk jaar één van ons altijd op de efficiencybeurs naar de stand van Canon, deed zich dan voor als klant, en informeerde naar de prijs van hun apparaten. Omdat ik nieuw was, werd ik in 1985 aangewezen om me als klant voor te doen bij Canon. De andere PTT mensen van ons fax-groepje waren al eens bij Canon langs geweest.

De efficiencybeurs in 1984; foto Sjakkelien Vollebregt; Anefo: Nationaal Archief.

Ik moet zeggen, ik was niet in de wieg gelegd voor deze rol. Aangekomen bij de stand van Canon bekeek ik hun nieuwste type fax. Al snel kwam er een verkoper van Canon op me af en ik vroeg: “Ik wil graag een fax voor mijn bedrijf? Wat moet die kosten?”

De verkoper keek me aan en zei: “Waarvoor wilt u hem gebruiken?” Dat antwoord verraste me. “Eh, om te faxen.” stamelde ik.  “Ja, maar hoe vaak gaat u bijvoorbeeld faxen? Dat kunnen we bepalen welk type fax het meest geschikt voor u is. Wat voor een soort bedrijf heeft u?” “Eh, een houtbedrijf.” Dat was het eerste wat me te binnen schoot en ik had direct al spijt van dat antwoord. Een houtbedrijf, hoe kon ik dat nou verzinnen.

Enfin, ik zal u de rest van het gesprek maar besparen, maar in ieder geval was het uiteindelijke resultaat dat in 1985 de nieuwste faxen van de PTT  wederom 500 gulden in prijs verschilden met die van Canon en dat deze prijs nog steeds twee keer zo hoog was als de inkoopprijs.

Met dergelijke winstmarges duurde het niet lang of er verschenen meer partijen op de markt met als gevolg dat de prijzen in een rap tempo daalden, evenals ons marktaandeel.

Een advertentie voor een PTT Telefax 300 uit 1990. Inclusief gratis telefoon kostte deze fax nog maar 2323 gulden, inclusief BTW. 

Begin jaren negentig kon je zelfs al een fax voor 500 gulden kopen, die bovendien ook nog veel meer kon dan de oude faxen van 10.000 gulden uit de jaren tachtig. Dat leverde een onverwacht probleem op.

Er waren namelijk klanten die begin jaren tachtig geen fax hadden gekocht, maar er eentje hadden gehuurd. De huurprijs bedroeg  op dat moment 500 gulden per maand.  De vastgelegde huurtermijn was drie jaar, maar zeven jaar later  waren er nog steeds zo’n 100 klanten die elke maand 500 gulden huur betaalden voor hun oude apparaat. Ze hadden hun huurcontract nooit opgezegd en het was daarom steeds telkens stilzwijgend verlengd.

De vraag was wat we met die honderd klanten moesten doen. We konden niks doen en elke maand die 500 gulden incasseren (50.000 gulden “gratis geld” per maand!) of we konden de klanten actief benaderen en hen er op wijzen dat ze beter hun huur konden opzeggen en dat ze dan voor een eenmalig bedrag van 500 gulden een veel betere nieuwe telefax konden kopen. We kozen er voor, na de nodige discussie, om de klanten actief te benaderen. Een tevreden klant leek ons op termijn meer op te leveren.

Tegenwoordig worden er nauwelijks meer telefaxen verkocht. Andere communicatiemiddelen hebben hun rol overgenomen. Zoek je bijvoorbeeld op de site van KPN Zakelijk naar faxen dan krijg je dit te zien.

Eén van de weinige organisaties die nog wel vast houdt aan het gebruik van faxen is de UEFA. Transfers en de bijbehorende contracten  moeten altijd per fax worden gemeld bij de UEFA. Een kapotte fax van Real Madrid liet in 2015 een tranfer van keeper De Gea van Manchester United naar Real Madrid mislukken. Uit het AD:

“De Spaanse topkeeper David de Gea zou in augustus 2015 overstappen van Manchester United naar Real Madrid. De clubs hadden al een akkoord over de transfersom van 40 miljoen euro. De Gea was helemaal klaar voor de overstap naar zijn geboorteland toen de techniek haperde. De fax waarmee wat documenten naar het hoofdkantoor van voetbalbond FIFA moesten worden verzonden, weigerde dienst. De haperende fax is daarna een klassieker geworden op de slotdag van de transfermarkt.”

De fans van Manchester United waren wel blij dat hun keeper niet vertrok en een jaar later vierden ze ‘Fax Machine day’

Wilt u met mij in contact komen dan hoeft u geen fax te sturen maar kunt u een mailtje sturen. En wilt u weten hoe het met de Pauline in The Perils of Pauline afloopt, dan moet u volgende week terug komen.

Een telefax –  een samentrekking van het Griekse woord ‘tele‘ (ver) en de Latijnse woorden ‘fac simile‘ (“maak gelijkend”)‘  – is een soort kopieermachine op afstand. Je kan met een telefax via het telefoonnet kopieën van documenten en/of afbeeldingen naar een andere telefax sturen.

De telefax is al meer dan 150 jaar oud. Ene Alexander Bain bedacht in 1843 een apparaat dat hij ‘kopieertelegraaf’ noemde en wat we zouden kunnen beschouwen als het allereerste faxapparaat, ware het niet dat het apparaat het niet deed. Wel kreeg Bain patent op zijn idee. Een zekere Frederick Bakewell verbeterde in 1851 het apparaat van Bain en demonstreerde zijn vinding op de wereldtentoonstelling van 1851 in Londen.

In 1881 kwam de Schotse uitvinder Shelford Bidwell  met de ‘telephotograph’, de eerste faxmachine die het bericht optisch scande met behulp van een lichtgevoelige cel.

Een faxapparaat uit 1895. De over te sturen afbeelding zat om een rol gebonden.

De Duitser Arthur Korn verbeterde in 1905 dit apparaat en met behulp van zijn ‘faxmachine’ werd in 1908 een foto van een juwelendief uit Duitsland naar de politie in Londen gestuurd, waarop deze daar kon worden aangehouden.

We slaan nu een kleine tachtig jaar over in de geschiedenis van de fax en komen dan aan in 1985 waar we Martin van Neck aantreffen. Hij is bij PTT Telecom de kostenspecialist randapparatuur zakelijke markt en in die functie maakt hij ook kostenanalyses van telefaxen die de PTT op de zakelijke markt verkoopt.

Een advertentie van de PTT  uit 1988 voor een telefax .

Pas in de jaren tachtig brak de fax door in de zakelijke wereld. Dit was aan de Japanners te danken die nieuwe betaalbare faxapparaten ontwikkelden. (De Japanse zakenwereld had in die tijd behoefte aan een apparaat waarmee op een snelle manier teksten met de afwijkende Japanse tekens konden worden verstuurd zonder dat die eerst in het ‘normale’ alfabet moesten worden omgezet.)

Ook in Nederland brak de fax door. Vooral het feit dat je een kopie van een document binnen drie minuten van locatie A naar locatie B kon transponeren was een groot voordeel, al had niet iedereen dit door. Zo zaten wij ooit eens in vergadering te wachten op de marketingprognose voor een bepaald product. De marketingman die elders verbleef stuurde zijn cijfers per fax naar ons toe.  Onze (ontvangende) fax stond in de postkamer. Toen we daar even later gingen informeren of de fax van de marketingman was binnen gekomen, zei de dame van de postkamer “Ja hoor, ik heb hem in een enveloppe gestopt voor de dagelijkse postbezorging en hem net afgegeven.” 

In 1985 waren er in Nederland maar twee grote aanbieders van telefaxen actief op de Nederlandse markt. De ene partij was Canon, de andere was de PTT. Hoewel het niet mocht – kartelvorming –  was er impliciet toch een soort van prijsafspraak.  Maar hoe dat in zijn werk ging, is echter de cliffhanger voor morgen.

De schurken Canon en PTT aan het werk?