De sterren van Vincent van Gogh

Gisteren liet ik u dit schilderij van Vincent van Gogh zien: ‘de Sterrennacht boven de Rhône’. Hij schilderde het in september 1888.

00 van gogh 2

Als u goed naar de afgebeelde sterrenhemel op het schilderij kijkt, dan herkent u op het schilderij wellicht het sterrenbeeld. ‘De Grote Beer’. Zie de rode lijnen.

00 grote beer

De Grote Beer (ook wel ‘het steelpannetje’ genoemd) is het enige sterrenbeeld dat ik aan de sterrenhemel weet te vinden. Dat heb ik te danken aan mijn vader. Die leerde me als kind te zoeken naar een sterrenbeeld in de vorm van een “steelpannetje”. Dat was de Grote Beer en als je die wist te vinden dan kon je met hulp van de rechterkant van het sterrenbeeld de Poolster vinden. Daartoe moest je de rechterkant van de steelpan (de gele lijn hieronder) ongeveer vijf keer naar boven verlengen.

00 grote beer 2

Deed je dat, dan kwam je bij de Poolster uit en die stond precies in het noorden. Volgens mijn vader was dat heel handig om te weten, voor het geval ik ’s nachts zou verdwalen. Waarom mijn vader dacht dat ik ’s nachts wel eens zou kunnen verdwalen, weet ik niet. Maar goed, nu weet u ook hoe u het noorden kan vinden. Vraag niet hoe het kan, maar profiteer ervan.

En nu we het toch over sterrenbeelden hebben, wist u dat er naast de Grote Beer nog 87 sterrenbeelden zijn? Dat las ik op de site van. Kijkmagazine. Ik citeer even een stukje:

Er zijn maar liefst 88 officieel erkende sterrenbeelden, waarvan er 36 voornamelijk vanaf het noordelijk halfrond te zien zijn. Meer zullen dat er ook niet worden. In 1930 is namelijk de hele hemel in vlakken verdeeld, die elk het ‘territorium’ van een bepaald sterrenbeeld zijn. Eventuele nieuwe sterren zullen dus altijd worden toegevoegd aan een bestaand sterrenbeeld in plaats van een nieuw sterrenbeeld te vormen. Overigens horen de sterren van een sterrenbeeld zelden écht bij elkaar. Van twee sterren die naast elkaar lijken te staan, kan bijvoorbeeld de een heel helder en heel ver van ons zijn verwijderd, terwijl de ander juist zwak is en zich relatief dicht bij ons zonnestelsel bevindt.”

De benaming van 48 van die 88 sterrenbeelden hebben we te danken aan de oude Grieken die al vroeg in een bepaalde constellatie een sterrenbeeld zagen en er een naam aan toe kenden. Tot die oude sterrenbeelden behoren ook de twaalf astrologische sterrenbeelden van de dierenriem – dat is het sterrenbeeld waarin op de dag van je geboorte de zon opkomt en dat door astrologen wordt gebruikt voor horoscopen.

De koppeling geboortedag <-> sterrenbeeld is ongeveer 2000 jaar geleden gemaakt. Toen is bij voorbeeld vastgesteld dat als je geboren bent tussen 21 mei en 21 juni, dat je dan een tweeling bent. Nu is het echter zo dat de sterrenbeelden langzaam opschuiven aan de hemel en wel in een tempo van ongeveer een sterrenbeeld per 2000 jaar.

Dus ben je nu bijvoorbeeld op 1 juni geboren, dan zou je volgen de astrologen een tweeling zijn. Weet dan echter dat op het moment van je geboorte de zon niet in het sterrenbeeld Tweeling maar in het sterrenbeeld Stier opkwam. Je bent dus eigenlijk een Stier en geen Tweeling, iets om aan te denken als je je horoscoop leest. Maar goed, in astrologie geloof ik sowieso niet. (“Ik geloof niet in astrologie; Ik ben een Boogschutter en die zijn sceptisch” – Arthur C. Clarke.)

Voor wie wil weten in welk teken van de dierenriem hij of zij nu daadwerkelijk is geboren, zie deze tabel afkomstig van de site hemel.waarnemen, waarbij ze overigens dertien in plaats van twaalf dierenriem-sterrenbeelden onderscheiden (de dertiende is de Slangendrager).

00 sterrenbeelden

Maar terug naar het schilderij van Van Gogh. Volgens de Italiaanse astronoom Gianluca Masi klopt de weergave van de Grote Beer in het schilderij niet helemaal met de werkelijkheid zoals die er in september 1888 uit zou hebben gezien. Onze Italiaanse vriend denkt daarom dat er minstens 40 minuten tussen het schilderen van het linker- en het rechterdeel van de Grote Beer heeft gezeten.

De constellatie lijkt vervormd: dit detail suggereert in feite een pauze van ten minste veertig minuten in de uitvoering, de nachtelijke hemel veranderde met het verstrijken van de tijd; de schilder heeft zich waarschijnlijk aan iets anders toegewijd en vervolgens zijn werk hervat en de overgebleven sterren “per vergissing” in een andere positie gerangschikt.”

Geen idee of de beste man gelijk heeft. Misschien heeft Van Gogh het gewoon zo geschilderd omdat hij het zo mooier vond uitkomen.

Overigens is volgens astronomische deskundigen ook op het andere sterrenschilderij van Vincent van Gogh – “Starry, starry night / Paint your palette blue and gray / Look out on a summer’s day” – een sterrenbeeld (plus een planeet) te zien. Het betreft in dit geval het sterrenbeeld Vissen en de planeet Venus (zie onder; de planeet Venus is de ‘ster’ in het rode cirkeltje; de andere sterren behoren tot het sterrenbeeld Vissen.)

00 sterren

Mijn vader heeft me echter nooit de kennis over het sterrenbeeld Vissen bijgebracht – mijn vader en ik visten niet – dus of dit klopt weet ik niet.

En nu we toch bezig zijn, ook op het schilderij ‘Landweg in de Provence bij nacht’ uit mei 1890, zouden (volgens de Amerikaanse astronoom Donald Olson) hemellichamen te herkennen zijn. In dit geval naast de maan de planeten Venus (in de rode cirkel) en Mercurius (in de paarse cirkel). Tijdens de zonsondergang op 20 april 1890 zouden tussen 19.00 en 20.00 uur deze twee planeten namelijk in exact dezelfde conjunctie met de maan hebben gestaan zoals ze staan afgebeeld op het schilderij.

00 planeet

Echter, volgens het Kröller-Müller Museum is dit schilderij geschilderd tussen 12 en 15 mei 1890 (veertien dagen later dus), wat de vraag doet opwerpen of de theorie van Olsen klopt.

Tot slot: hoe keek Vincent van Gogh nu zelf tegen de sterren aan? Die vraag heeft hij voor ons een keer beantwoord in een brief aan zijn broer Theo.

De aanblik van de sterren zet me altijd aan het dromen. Even gemakkelijk als ik tot dromen word aangezet door de zwarte stippen die op een landkaart de steden & dorpen aangeven. Waarom, denk ik dan, zouden die lichtende punten aan het firmament minder toegankelijk voor ons zijn dan de zwarte stippen op de kaart van Frankrijk? Net zoals we de trein naar Tarascon of Rouen nemen, gebruiken we de dood om naar een ster te gaan.”

Vincent van Gogh schoot zich op 27 juli 1890 op 37-jarige leeftijd met een revolver in de borst. Hij overleed twee dagen later. Leonardo da Vinci zou zeggen: “Hij die op weg is naar een ster, keert niet om.”

De kleuren van de nacht

Ik denk vaak dat de sprankelende kleuren van de nacht levendiger en kleurrijker zijn dan die van de dag.” – Vincent van Gogh

00 van gogh 2September 1888; Sterrennacht boven de Rhône; geschilderd  door Van Gogh in Arles.

00 van goghjuni 1889;  De sterrennacht;  geschilderd door Van Gogh toen hij was opgenomen in het ziekenhuis van Saint-Paul-de-Mausole in Saint-Rémy-de-Provence voor een psychiatrische behandeling.

00 go aheadMaart 2019:  De hoofdtribune van het stadion van Go Ahead Eagles, gefotografeerd door Martin van Neck;  één uur voor de avondwedstrijd tegen MVV.

00 go ahead 3Maart 2019:  De Leo Halle tribune van het stadion van Go Ahead Eagles, met daarop het silhouet van de stad Deventer, gefotografeerd door Martin van Neck;  één uur voor de avondwedstrijd tegen MVV.

 

Busje komt zo

Vorige week vrijdag was ik in Deventer. Toen ik van het station door de Keizerstraat naar de Brink liep, zag ik bij een smal zijstraatje een opmerkelijk bord staan. Ik heb er even met mijn mobieltje – dat is zo oud dat het vermoedelijk nog door Thomas Edison zelf is gemaakt – een foto van gemaakt.

00 centrumbus bor

Door het licht van de lantaarnpaal is het een beetje moeilijk leesbaar. Ik heb de tekst even voor u uitgeschreven.

‘RODE PAD En het verlengde ervan vrijhouden voor doorgang CENTRUMBUS. Op dit gedeelte geen fietsers, scooters of delen ervan stallen of overheen laten steken a.u.b.’

Dat is een hele lap tekst voor zo’n bord. Ik moest overigens wel even nadenken over dat ‘fietsers, scooters of delen ervan’. Eventje dacht ik dat ze ook losse onderdelen bedoelden. Toen ik naar het straatje keek, leek mij het zo smal dat er nooit een stadsbus door heen zou kunnen rijden. Zie onderstaande Google Maps-afbeeldingen uit augustus 2017,  respectievelijk mei 2018.

00 weg aug 2017Hier kijk je vanuit het betreffende straatje (de Geert Grootestraat) richting de Keizerstraat. Bron: Google Street View; augustus 2017)

00 centrumbus 4En hier kijk je vanuit de Keizerstraat het straatje in. (Bron: Google Street View mei 2018)

Daar paste volgens mij never nooit niet een stadsbus in. Maar datzelfde Google Street View laat ook de oplossing van het raadsel zien. “Rij” je namelijk op Google Street View tien meter door, dan zien we opeens de Centrumbus opduiken die toevallig net het rode straatje in rijdt.

00 centrumbusFoto Google Street View mei 2018. (Het gele bord staat er overigens nog niet.)

A ha! Het is geen grote stadsbus maar een klein busje. Het past net, maar dan moeten er inderdaad geen fietsen verkeerd staan. Dat laatste probleem heeft de gemeente Deventer overigens zelf veroorzaakt. Kijkt u maar eens naar de eerste twee Google Street View foto’s.

Valt u wat op? Op beide foto’s, hoewel ze van verschillende kanten zijn genomen, staat de fietsenstalling aan de rechterkant van het rode pad. Ergens tussen augustus 2017 en mei 2018, heeft de gemeente dus de fietsenstalling verplaatst. De oude plaats – daar is de meeste ruimte – was de meest logische plaats, maar nu staat de fietsenstalling aan de overkant. Als de stalling daar vol is, dan zetten de mensen hun fiets natuurlijk gewoon weer op de oude plaats – daar is ruimte zat –  en zo heeft de gemeente met de verplaatsing het probleem voor het busje zelf gecreëerd.

En dat brengt me tot de klassieker van de dag, namelijk ‘het busje komt zo’ van het fameuze duo Höllenboer.

00 busje(Op de foto klikken voor een link naar YouTube. Het filmpje lijkt overigens wel opgenomen te zijn met mijn mobieltje.)

Höllenboer was een Twents duo dat in 1995 met hun hit ‘busje komt zo’ liefst vier weken op nummer 1 stond. Voor de jeugdige lezertjes: echt waar! Het is geen fake news. Heel Nederland zong ‘busje komt zo’ mee. Er werden meer dan 130.000 exemplaren van verkocht. Het diepzinnige refrein bestond uit twaalf keer ‘busje komt zo’. Uit een NRC-interview uit 1995 met het duo:

Ruim drie maanden lang hebben ze discotheken en televisiestudio’s afgelopen om dat ene liedje te spelen. Zelfs bij voetbalwedstrijden in stadions moesten ze optreden. Bas: “Bij Ajax-Grasshoppers stond in het contract dat we het twee keer achter elkaar moesten spelen. Bij de tweede keer werden we massaal uitgefloten. Terecht.”

Tot zover dit stukje onderzoeksjournalistiek over een busje.

 

 

Vooruitplannen

Ik beschik niet over een grote fantasie, maar dat is iets wat de vaste lezers van dit blog al lang weten. Eén van de zaken waarin zich dat uit is het verzinnen van het eten. Deze huisman is al lang blij als hij voor twee dagen het eten kan bedenken. Ik doe dan ook drie à vier keer per week de boodschappen.

00 anneke

19 oktober 1965; zangeres Anneke Grönloh doet boodschappen in Vinkeveen. Twee flessen frisdrank en een pond suiker. Was waarschijnlijk ook iemand die meerdere keren per week boodschappen ging doen. Foto Ron Kroon; Anefo; Nationaal Archief.

Andere mensen hebben veel minder moeite met het verzinnen van het eten. Een extreem voorbeeld daarvan zag ik gisteren op internet. Ik bekeek een ovenrecept. De laatste regel luidde: “Verwarm de oven voor op 180 graden en bak de schotel in een half jaar af.”

Wat zullen we op 5 september eten?” “Staat al in de oven.”

Waar kijkt het standbeeld naar? (2)

Uit de serie ‘Waar kijkt het standbeeld naar?’

Standbeelden in Den Haag (2)

Koning Willem II

0 b willem 2

(tip: zet als standbeeld nooit je hoed af)

Hugo de Groot

0b hugo

Louis Couperus

0b couoerus

Eline Vere

0b eline vere

Spinonza

0 b spionoza2

Descartes

0b descartes

Ghandi

0b ghandi

Mandela

0b mandela

De Indische tantes

0b indische tantes

Wim Kan en Corry Vonk

0b wim kan

George Maduro

0b maduro

Albert Plesman

0b albert plesman

Tot slot: Het Schevenings vissersmonument; hierbij is het uitzicht onderdeel van het kunstwerk.

0b schippersvrouw

(en voor wie deze serie over waar de standbeelden in Den Haag naar kijken maar niets vindt: Haagse Harry)

0b hh